FAQ
Logo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku)

Data publikacji: 2017

Polonia Maior Orientalis, 2017, IV, s. 59 - 73

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.17.005.16277

Autorzy

Przemysław Nowicki
Włocławskie Towarzystwo Naukowe
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku)

Abstrakt

Osadnictwo żydowskie w królewskim Brdowie przybrało na sile wraz z przejściem tego ośrodka pod zabór pruski (1793 r.). Czasy Królestwa Polskiego zarówno w okresie konstytucyjnym, jak i również później, czyli w epoce unii realnej z Cesarstwem Rosyjskim, należały do najlepszego okresu pod względem procesów migracyjnych ludności żydowskiej w Brdowie. Żydzi sukcesywnie zaczęli się tam osiedlać (choć nie zawsze były to tendencje wzrostowe), niekiedy wypierając z różnych dziedzin handlu społeczność chrześcijańską (katolików i protestantów). Nie zawsze odbywało się to za przyzwoleniem władz rządowych. W Brdowie obowiązywał od wieków przywilej zabraniający osiedlania się Żydom. Restytuowano go w 1821 r. Nie był on jednak do końca respektowany. Władze miejskie potrzebowały żydowskich kupców dla rozwoju lokalnego rynku. Żydzi brdowscy dzierżawili dochody miejskie, opłacali różne składki na rzecz miasta, posyłali dzieci do szkoły elementarnej, leczyli się w powiatowych i gubernialnych szpitalach. Skupisko żydowskie Brdów-Babiak należało do najmniejszych na terenie Kujaw wschodnich. W latach czterdziestych XIX w. utworzono w Babiaku dozór bóżniczy, czyli organ żydowskiego samorządu, całkowicie podległy władzy miejskiej. Kompetencje dozoru ograniczały się jedynie do drobnych kwestii religijnych, społecznych, finansowych, skarbowych i gospodarczych. Wcześniej samozwańczy dozór usilnie dążył do utworzenia odrębnego okręgu bóżniczego Babiak-Brdów (tzw. parafii żydowskiej). Żydzi z Babiaka i Brdowa chcieli uniezależnić się finansowo od okręgu bóżniczego w Izbicy Kujawskiej, do którego miasta te należały od końca lat dwudziestych XIX w. Starania te spełzły na niczym: cywilne władze zwierzchnie, rządowe, nie zezwoliły na odłączenie się od Izbicy Kujawskiej Brdowa i Babiaka. Powodów było kilka: np. zbyt mała liczba ojców rodzin oraz brak obiektów religijnych i urządzeń bóżniczych na terenie obu miast. Od początku 1867 r., wskutek podziału administracyjnego w Królestwie Polskim, Brdów znalazł się w guberni kaliskiej w nowo utworzonym powiecie kolskim.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła archiwalne:

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Centralne Władze Wyznaniowe

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Rządowa Spraw Wewnętrznych

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Komisja Województwa Mazowieckiego

Archiwum Państwowe w Toruniu Oddział we Włocławku, Akta Naczelnika Powiatu Włocławskiego z lat 1808-1866

Źródła drukowane:

Horn M. (1988), Regesty dokumentów i ekscerpty z Metryki Koronnej do historii Żydów w Polsce 1697-1795, t. 2: Rządy Stanisława Augusta (1764-1794), cz. 2: 1780-1794, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź.

Kallas M. (1984), Opis Brdowa z 1820 roku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, seria E.

Kallas M. (1999), Raport o stanie miast kujawskich w 1820 roku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 13.

Nowe Miscellanea Historyczne, t. 6, Seria Opisy Miast Królestwa Polskiego w XIX wiekuOpisy miast z 1860 roku, z. 1: Opisy miast Kujaw wschodnich z 1860 r. (Gubernia Warszawska) (2002), wstęp i oprac. M. Gruszczyńska, J. Porazinski, Warszawa.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich(1880), red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, t. 1, Warszawa.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich(1900), red. B. Chlebowski, t. 15 (dopełnienia), Warszawa.

Opracowania:

Bimler-Mackiewicz E. (2004), Znaki cechowe i ich funkcje na ziemiach polskich. Studium źródłoznawcze, Warszawa.

Cackowski S. (1995), Miasta dobrzyńskie i kujawskie w końcu XVIII i na początku XIX wieku (1793-1807), Włocławek.

Cała A. (2005), Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej, wyd. trzecie, Warszawa.

Cała A. (2012),Żyd – wróg odwieczny? Antysemityzm w Polsce i jego źródła, Warszawa.

Dziki T. (2004), Żydzi w Nieszawie w pierwszej połowie XIX wieku, „Ziemia Kujawska”, t. 17.

Eisenbach A. (1979), Ludność żydowska, [w:] Przemiany społeczne w Królestwie Polskim 1815-1864, red. W. Kula, J. Leskiewiczowa, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk.

Eisenbach A. (1983), Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX wieku. Studia i szkice, Warszawa.

Gąsiorowski S. (2001), Chrześcijanie i Żydzi w Żółkwi w XVII i XVIII wieku, Kraków.

Gliński W. (2004), Reforma samorządu gminy żydowskiej w początkach Królestwa Polskiego – ustanowienie dozorów bóżniczych, „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej XIX i XX wieku”, t. 2, pod red. W. Pusia, Łódź.

Gołdyn P. (2013), Klasztor brdowski w okresie powstania styczniowego, [w:] Brdów w dobie powstania styczniowego, red. P. Gołdyn, Brdów.

Guldon Z., Wijaczka J. (1995), Procesy o mordy rytualne w Polsce w XVI-XVIII wieku, Kielce;

Kawski T. (2008), Dzieje osadnictwa żydowskiego na Kujawach. Zarys problematyki, [w:] Sześć narodów, pięć kultur, jedno miasto, wspólne losy…, red. A. Cieśla, Aleksandrów Kujawski;

Kosman M. (1974), Izbica Kujawska-przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, t. 2.

Kujawski W. (2014), Parafie Diecezji Włocławskiej. Archidiakonaty: kruszwicki i włocławski, Włocławek.

Łukasiewicz D. (2004), Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793-1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań-Warszawa.

Miasta polskie w Tysiącleciu(1967), t. 2, red. M. Siuchniński, Wrocław-Warszawa-Kraków.

Mielicka H., Z. Toporek Z. (1998), Kulturowe funkcje jarmarków, [w:] Miasteczko polskie w XIX-XX wieku jako zjawisko kulturowo-obyczajowe, red. M. Meducka, R. Renz, Kielce.

Modras R. (2004), Kościół katolicki i antysemityzm w Polsce w latach 1933-1939, przekł. W. Turopolski, Kraków.

Mord rytualny. Legenda w historii europejskiej (2003), red. S. Buttaroni, S. MusiałSJ, Kraków-Norymberga-Frankfurt.

Mozga J (Zbudniewek J.) (1984), Dzieje konwentu paulinów w Brdowie, „Studia Claromontana”, t. 5.

Mujta J. S. (1995), Gmina Babiak. Przeszłość i teraźniejszość, Konin.

Nowicki P. (2008), Osadnictwo żydowskie na obszarze Kujaw wschodnich od XV wieku

do 1914 roku. Położenie prawne, liczebność i struktura społeczno-zawodowa, „Debiuty Naukowe WSHE”, t. 7.

Nowicki P. (2009), Materiały do dziejów cmentarza żydowskiego w Izbicy Kujawskiej (do 1942 r.),„Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 24.

Nowicki P. (2010), Z dziejów opieki zdrowotnej i społecznej Żydów w Izbicy Kujawskiej (XIX w.-1939 r.),„Prace Komisji Historii Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego”, t. 22.

Nowicki P. (2014),Z dziejóŻydów w Brdowie i Babiaku w I poł. XIX w. (do 1866 r.), „Rocznik Kolski”, nr 7.

Pawlak M. (2005), Szkoły Parafialne na Kujawach w epoce staropolskiej, Bydgoszcz.

Piechotkowie M. i K. (2004), Oppidum Judaeorum. Żydzi w przestrzeni miejskiej dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa.

Szczepański Janusz (2005), Społeczność żydowska Mazowsza w XIX i XX wieku, Pułtusk.

Tokarska-Bakir J. (2008), Legendy o krwi. Antropologia przesądu, Warszawa.

Walicki J. (2006), Dozory bóżnicze w teorii i działaniu: Polska środkowa 1821-1866, [w:] Historia-społeczeństwo-gospodarka. Profesorowi Wiesławowi Pusiowi w czterdziestolecie pracy naukowej, red. S. Pytlas, J. Kita, Łódź.

Węgrzynek H. (1995), „Czarna legenda” Żydów. Procesy o rzekome mordy rytualne w dawnej Polsce, Warszawa.

Wiech S. (1992), Rzemieślnicy małomiasteczkowi w guberni kieleckiej w latach 1870-1914, [w:] Miasteczka polskie w XIX i XX wieku. Z dziejów formowania się społeczności, red. R. Kołodziejczyk, Kielce.

Wiech S. (1995), Rzemieślnicy małych miasteczek guberni kieleckiej 1870-1914, Kielce.

Wijaczka J. (1994), Proces o sprzedaż dziecka Żydom z Izbicy Kujawskiej z 1779 r., „Ziemia Kujawska”, t. 10.

Witkowski K. (2013), Rafałhr. Gurowski – starosta kolski, [w:] Starostwo i powiat kolski na przestrzeni wieków (w 15. rocznicę powstania samorządu powiatu), red. K. Witkowski, Koło.

Witkowski K. (2013), Utrata praw miejskich przez Brdów w 1870 r., [w:] Brdów w dobie powstania styczniowego, red. P. Gołdyn, Brdów.

Wodziński M. (2010), Żydzi w okresie zaborów, [w:] Atlas historii Żydów polskich, red. W. Sienkiewicz, Warszawa.

Zbudniewek J. (1984), Dzieje Osady Brdowskiej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, t. 31, z. 4.

Informacje

Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2017, IV, s. 59 - 73

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku)

Angielski:

Jews in Brdów during the nineteenth century (to 1866)

Autorzy

Włocławskie Towarzystwo Naukowe

Publikacja: 2017

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Przemysław Nowicki (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 293

Liczba pobrań: 580

<p>Żydzi w Brdowie w XIX wieku (do 1866 roku)</p>