Zarys dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej w Izbicy Kujawskiej do 1945 r. Część I. Okres od XVI wieku do końca grudnia 1933 roku
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 27.11.2024
Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 31 - 67
https://doi.org/10.4467/27204006PMO.24.002.20296Autorzy
Zarys dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej w Izbicy Kujawskiej do 1945 r. Część I. Okres od XVI wieku do końca grudnia 1933 roku
Protestanci w Izbicy Kujawskiej pojawili się w II połowie XVI wieku, a jednym z pierwszych pastorów pełniących posługę w Izbicy był ksiądz Daniel Mikołajewski, współtwórca „Biblii Gdańskiej”. Postępująca kontrreformacja zatrzymała proces rozwoju izbickiego zboru. Odrodzenie protestantyzmu na Kujawach, w tym Izbicy, możliwy był dzięki napływowi kolonistów niemieckich, którzy u schyłku XVIII wieku założyli m.in. takie wsie jak Pasieka czy Tymień. Z upływem czasu ewangelicy zaczęli osiedlać się również w samej Izbicy. Dzięki staraniom miejscowych luteran na początku XX wieku wybudowane zostały dwa kościoły ewangelickie (w Izbicy i Pasiece), co wydatnie przyczyniło się do podniesienia izbickiego kantoratu do rangi filiału z dniem 1 stycznia 1910 roku. Nie oznaczało to końca rozwoju organizacyjnego. W dniu 3 grudnia 1933 roku podjęto decyzję o uformowaniu samodzielnej parafii z pastorem, mającym siedzibę zamieszkania w Izbicy. Zmiany te weszły w życie z dniem 1 stycznia 1934 roku. Było to spełnienie marzeń izbickich ewangelików. Pomyślny rozwój parafii przerwała II wojna światowa, w następstwie której większość wiernych opuściła te tereny.
Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Izbicy Kujawskiej
Archiwum Państwowe w Poznaniu. Oddział w Koninie, Akta gminy Izbica Kujawska (powiat Koło)
Monumenta Historica Dioecesos Wladislaviensis, t. XXI, Włocławek 1901.
Paszke R., Gedenkbüchlein zur Einweihung der Evang.-Augsb. Filialkirche in Izbica den 16 [29] September 1909, Warschau 1909.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom I. M. St Warszawa. Województwo warszawskie, Warszawa 1925.
Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom II. Województwo łódzkie, Warszawa 1925.
„Deutsche Monatshefte in Polen“ – 1934
„Der Heimatbote” – 1954
„Głos Ewangelicki” – 1926, 1927, 1931, 1934, 1937, 1938
„Ostdeutscher Beobachter” – 1941
„Przegląd Ewangelicki” – 1934
„Unsere Kirche” – 1906
„Weg und Ziel” – 1986-1988
„Zwiastun Ewangeliczny” – 1 900, 1906, 1907, 1909
Bem K. (2015), Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815-1939, Warszawa
Birecki P., Kłaczkow J. (2018), Kujawsko-pomorskie kościoły ewangelickie dawniej i dziś, Toruń
Borucki M. (1882), Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek
Breyer A. (1935), Deutsche Gaue in Mittelpolen, Plauen im Vogtland
Breyer A. (1934), Die Herkunft der Deutschen Landbevölkerung auf der Kujawischen Seenplate, „Deutsche Monatshefte in Polen”, Jg. 1 (11), Heft 2
Bursche J. (1938), Die Evangelisch-Augsburgische Kirche in Polen, [w:] Ekklesia. Band V. Die Osteuropäische Länder. Die Evangelischen Kirche in Polen, red. F. Siegmund-Schultze, Leipzig
Busch E.H. (1867), Beiträge zur Geschichte und Statistik des Kirchen- und Schulwesens der ev.-augsburg. Gemeinden im Königreich Polen, Leipzig
Denel J. (1990), Ksiądz senior Ryszard Paszko Pułkownik Wojska Polskiego, „Kalendarz Ewangelicki”
Gastpary W. (1972), Biskup Bursche a sprawa polska, Warszawa
Gastpary W. (1977), Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa
Gastpary W. (1981), Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych. Część II 1939-1945, Warszawa
Gryniakow J. (1976), Ustalenie stanu prawnego dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Warszawa
Hederych J. (1998), Izbica Kujawska w XX wieku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 12
Hetnal A. (1989), Generał Augustyn J.L. Słubicki (1781-1833) jego działalność prekursora pracy organicznej w Królestwie Polskim, „Gwiazda Polarna”, nr 35
Janicki K. (2020), Przedwojenna Polska w liczbach, Warszawa
Kacprzak P. (2007), Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce w latach 1919-1939, „Studia Lubuskie”, nr 3
Kleindienst A., Wagner O. (1985), Der Protestantismus in der Republik Polen 1918/19 bis 1939 : im Spannungsfeld von Nationalitätenpolitik und Staatskirchenrecht, kirchlicher und nationaler Gegensätze, Marburg/Lahn
Kluge A. (2000), Lubraniec, Krs. Wloclawek. Nicht verschweigen, was damals war. Bericht aus der Geminde Lubraniec, Krs. Wloclawek, [w:] Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land Teil II, hrsg. von Elfriede Eichelkraut geb. Tomm, Wuppertal
Kłaczkow J. (2017), Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1918-1939, Toruń
Kłaczkow J. (2008), Protestanckie wydawnictwa na ziemiach polskich w XIX i w pierwszej połowie XX w., Toruń
Kłaczkow J. (2000), Rozwój organizacyjny parafii ewangelickich na Kujawach wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Chodcza i Przedcza, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 14
Kneifel E. (1982), Chronik der Familie Kneifel in Władysławow-Rosterschütz : vorher in Ponie-Punitz (Polen) 1632-1945, Vierkirchen über München
Kneifel E. (1938), Die Bedeutung des Kantors für Gemeinde und Kirche, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land”
Kneifel E. (1937), Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden der Kalischer Diözese, Leipzig
Kneifel E. (1971), Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939: eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkirchen über München
Kneifel E. (1976), Die Evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz) – ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945: eine kirchengeschichtliche Darstellung mit einem Anhang (u. a. auch über die Polnische Evangelisch-Augsburgische Kirche 1945-1975) und mehreren Anlagen, Vierkirchen b. München
Kneifel E. (1967), Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen : ein biographisches Pfarrebuch mit einem Anhang, Eging
Kneifel E. (1964), Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermarschacht über Winsen/Luhe, ok.
Kosman M. (1974), Izbica Kujawska - przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, t.2
Kosman M. (1969), Okupacja hitlerowska w Izbicy Kujawskiej, „Przegląd Zachodni”
Kotowski A. (2003), Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń
Krebs B. (1998), Państwo Naród Kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce, Bielsko-Biała
Krzemiński T. (2020), Protestanci na Kujawach wschodnich od XVI do połowy XX wieku, [w:] Ewangelicy w regionie kujawsko-pomorskim na przestrzeni wieków, red. J. Kłaczkow, Toruń
Kubiak W. (2009), Parafia i kościół ewangelicki w Izbicy Kujawskiej w latach trzydziestych XX wieku i w okresie okupacji hitlerowskiej w świetle relacji pastora Richarda Kneifla, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 24
Leszczyński R. (2019), Wiara i mundur Ryszard Paszko i inni kapelani ewangeliccy, Warszawa
Łuczak Cz. (1996), Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939-1945), Poznań
Matelski D. (1999), Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań
Mendrok A. (2016), Kościół ewangelicki w Kole. Dzieje budynku w XIX i XX wieku, „Polonia Maior Orientalis”, t. III
Mendrok A. (2014), Dzieje pastorówki w Kole w jej 110.lecie, „Rocznik Kolski”, nr 7
Merczyng H. (1905), Zbory i senatorowie protestanccy w Dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa
Pubantz H. (1996), Sarnowo – Ein Dorf zwischen Weichsel und Warthe, [w:] Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land Teil I, hrsg. von Elfriede Eichelkraut geb. Tomm, Wuppertal
Porzycki W. (1997), Posłuszni aż do śmierci (Niemieccy urzędnicy w Kraju Warty 1939-1945), Poznań.
Rosiak Ł. (2023), Integracja sztuki i techniki na przykładzie kościoła ewangelicko-augsburskiego w Izbicy Kujawskiej, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz”, nr 12
Sipowicz K. (2016), Prześladowania religijne w Kraju Warty. Represje wobec Polaków i duchowieństwa polskiego a polityka wyznaniowa rządu III Rzeszy 1939-1945, Łódź Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1882), Tom III, Warszawa
Szeruda J. (1985), Geneza i charakter Biblii Gdańskiej, „Z problemów Reformacji”, t. 5
Szturc J. (1998), Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Bielsko-Biała
Wojak T. (1985), Studium o Biblii Gdańskiej, „Z problemów Reformacji”, t. 5
Przeżycia i doświadczenia pastora Richarda Kneifla, [dostęp: 31.08.2023] http://www.izbica-kujawska.com/informacje/parafia_ewangelicka_kneifel_wspomnie- nia.php
Nowicki B., Ks. dr Eduard Kneifel i jego działalność naukowa. Artykuł w 30. rocznicę jego śmierci, [dostęp: 31.08.2023] http://www.izbica-kujawska.com/index.php?function=show_all&no=781
Cmentarz ewangelicki – Sarnowo, [dostęp: 15.11.2023] http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-sarnowo
Henryk Wnukowski (ID: sw.229936), [dostęp 10.10.2023] http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.229936
Karta kościoła ewangelickiego w Izbicy, [dostęp 10.10.2023] https://zabytek.pl/pl/obiekty/izbica-kujawska-kosciol-ewangelicki/dokumenty/PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_ EN.332506/1
Niby prosta historia. Andrzej uporządkował poniemiecki cmentarz. Zajęło mu to 10 lat, bo jest niepełnosprawny, [dostęp 15.11.2023] https://natemat.pl/193267,niby-prosta-historia-andrzej-uporzadkowal-poniemiecki-cmentarz-zajelo-mu-to-10-lat-bo-jest-niepelnosprawnym
Wartość rubla, [dostęp 21.10.2023] http://www.szpejankowski.eu/index.php/wykaz/33-wartosc-rubla.html
Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 31 - 67
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Toruńskie Towarzystwo Ewangelickie
Polska
Publikacja: 27.11.2024
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 119
Liczba pobrań: 39