FAQ
Logo Kaliskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk

Zarys dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej w Izbicy Kujawskiej do 1945 r. Część I. Okres od XVI wieku do końca grudnia 1933 roku

Data publikacji: 27.11.2024

Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 31 - 67

https://doi.org/10.4467/27204006PMO.24.002.20296

Autorzy

Błażej Nowicki
Toruńskie Towarzystwo Ewangelickie
, Polska
https://orcid.org/0009-0007-3274-8282 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Zarys dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej w Izbicy Kujawskiej do 1945 r. Część I. Okres od XVI wieku do końca grudnia 1933 roku

Abstrakt

Protestanci w Izbicy Kujawskiej pojawili się w II połowie XVI wieku, a jednym z pierwszych pastorów pełniących posługę w Izbicy był ksiądz Daniel Mikołajewski, współtwórca „Biblii Gdańskiej”. Postępująca kontrreformacja zatrzymała proces rozwoju izbickiego zboru. Odrodzenie protestantyzmu na Kujawach, w tym Izbicy, możliwy był dzięki napływowi kolonistów niemieckich, którzy u schyłku XVIII wieku założyli m.in. takie wsie jak Pasieka czy Tymień. Z upływem czasu ewangelicy zaczęli osiedlać się również w samej Izbicy. Dzięki staraniom miejscowych luteran na początku XX wieku wybudowane zostały dwa kościoły ewangelickie (w Izbicy i Pasiece), co wydatnie przyczyniło się do podniesienia izbickiego kantoratu do rangi filiału z dniem 1 stycznia 1910 roku. Nie oznaczało to końca rozwoju organizacyjnego. W dniu 3 grudnia 1933 roku podjęto decyzję o uformowaniu samodzielnej parafii z pastorem, mającym siedzibę zamieszkania w Izbicy. Zmiany te weszły w życie z dniem 1 stycznia 1934 roku. Było to spełnienie marzeń izbickich ewangelików. Pomyślny rozwój parafii przerwała II wojna światowa, w następstwie której większość wiernych opuściła te tereny.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła archiwalne:

Archiwum Państwowe w Poznaniu, Akta Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Izbicy Kujawskiej

Archiwum Państwowe w Poznaniu. Oddział w Koninie, Akta gminy Izbica Kujawska (powiat Koło)

Źródła drukowane:

Monumenta Historica Dioecesos Wladislaviensis, t. XXI, Włocławek 1901.

Paszke R., Gedenkbüchlein zur Einweihung der Evang.-Augsb. Filialkirche in Izbica den 16 [29] September 1909, Warschau 1909.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom I. M. St Warszawa. Województwo warszawskie, Warszawa 1925.

Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej. Tom II. Województwo łódzkie, Warszawa 1925.

Prasa:

„Deutsche Monatshefte in Polen“ – 1934

„Der Heimatbote” – 1954

„Głos Ewangelicki” – 1926, 1927, 1931, 1934, 1937, 1938

„Ostdeutscher Beobachter” – 1941

„Przegląd Ewangelicki” – 1934

„Unsere Kirche” – 1906

„Weg und Ziel” – 1986-1988

„Zwiastun Ewangeliczny” – 1 900, 1906, 1907, 1909

Opracowania:

Bem K. (2015), Słownik biograficzny duchownych ewangelicko-reformowanych. Pastorzy i diakonisy Jednoty Małopolskiej i Jednoty Warszawskiej 1815-1939, Warszawa

Birecki P., Kłaczkow J. (2018), Kujawsko-pomorskie kościoły ewangelickie dawniej i dziś, Toruń

Borucki M. (1882), Ziemia kujawska pod względem historycznym, jeograficznym, archeologicznym, ekonomicznym i statystycznym, Włocławek

Breyer A. (1935), Deutsche Gaue in Mittelpolen, Plauen im Vogtland

Breyer A. (1934), Die Herkunft der Deutschen Landbevölkerung auf der Kujawischen Seenplate, „Deutsche Monatshefte in Polen”, Jg. 1 (11), Heft 2

Bursche J. (1938), Die Evangelisch-Augsburgische Kirche in Polen, [w:] Ekklesia. Band V. Die Osteuropäische Länder. Die Evangelischen Kirche in Polen, red. F. Siegmund-Schultze, Leipzig

Busch E.H. (1867), Beiträge zur Geschichte und Statistik des Kirchen- und Schulwesens der ev.-augsburg. Gemeinden im Königreich Polen, Leipzig

Denel J. (1990), Ksiądz senior Ryszard Paszko Pułkownik Wojska Polskiego, „Kalendarz Ewangelicki”

Gastpary W. (1972), Biskup Bursche a sprawa polska, Warszawa

Gastpary W. (1977), Historia protestantyzmu w Polsce od połowy XVIII wieku do pierwszej wojny światowej, Warszawa

Gastpary W. (1981), Protestantyzm w Polsce w dobie dwóch wojen światowych. Część II 1939-1945, Warszawa

Gryniakow J. (1976), Ustalenie stanu prawnego dla Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego, Warszawa

Hederych J. (1998), Izbica Kujawska w XX wieku, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 12

Hetnal A. (1989), Generał Augustyn J.L. Słubicki (1781-1833) jego działalność prekursora pracy organicznej w Królestwie Polskim, „Gwiazda Polarna”, nr 35

Janicki K. (2020), Przedwojenna Polska w liczbach, Warszawa

Kacprzak P. (2007), Niemiecka mniejszość narodowa w Polsce w latach 1919-1939, „Studia Lubuskie”, nr 3

Kleindienst A., Wagner O. (1985), Der Protestantismus in der Republik Polen 1918/19 bis 1939 : im Spannungsfeld von Nationalitätenpolitik und Staatskirchenrecht, kirchlicher und nationaler Gegensätze, Marburg/Lahn

Kluge A. (2000), Lubraniec, Krs. Wloclawek. Nicht verschweigen, was damals war. Bericht aus der Geminde Lubraniec, Krs. Wloclawek, [w:] Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land Teil II, hrsg. von Elfriede Eichelkraut geb. Tomm, Wuppertal

Kłaczkow J. (2017), Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1918-1939, Toruń

 Kłaczkow J. (2008), Protestanckie wydawnictwa na ziemiach polskich w XIX i w pierwszej połowie XX w., Toruń

Kłaczkow J. (2000), Rozwój organizacyjny parafii ewangelickich na Kujawach wschodnich w pierwszej połowie XIX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Chodcza i Przedcza, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 14

Kneifel E. (1982), Chronik der Familie Kneifel in Władysławow-Rosterschütz : vorher in Ponie-Punitz (Polen) 1632-1945, Vierkirchen über München

Kneifel E. (1938), Die Bedeutung des Kantors für Gemeinde und Kirche, „Volksfreund-Kalender für Stadt und Land”

Kneifel E. (1937), Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden der Kalischer Diözese, Leipzig

Kneifel E. (1971), Die evangelisch-augsburgischen Gemeinden in Polen 1555-1939: eine Parochialgeschichte in Einzeldarstellungen, Vierkirchen über München

Kneifel E. (1976), Die Evangelische Kirche im Wartheland-Ost (Lodz) – ihr Aufbau und ihre Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus 1939-1945: eine kirchengeschichtliche Darstellung mit einem Anhang (u. a. auch über die Polnische Evangelisch-Augsburgische Kirche 1945-1975) und mehreren Anlagen, Vierkirchen b. München

Kneifel E. (1967), Die Pastoren der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen : ein biographisches Pfarrebuch mit einem Anhang, Eging

Kneifel E. (1964), Geschichte der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen, Niedermarschacht über Winsen/Luhe, ok.

Kosman M. (1974), Izbica Kujawska - przeszłość i teraźniejszość, „Rocznik Wielkopolski Wschodniej”, t.2

Kosman M. (1969), Okupacja hitlerowska w Izbicy Kujawskiej, „Przegląd Zachodni”

Kotowski A. (2003), Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Toruń

Krebs B. (1998), Państwo Naród Kościół. Biskup Juliusz Bursche a spory o protestantyzm w Polsce, Bielsko-Biała

Krzemiński T. (2020), Protestanci na Kujawach wschodnich od XVI do połowy XX wieku, [w:] Ewangelicy w regionie kujawsko-pomorskim na przestrzeni wieków, red. J. Kłaczkow, Toruń

Kubiak W. (2009), Parafia i kościół ewangelicki w Izbicy Kujawskiej w latach trzydziestych XX wieku i w okresie okupacji hitlerowskiej w świetle relacji pastora Richarda Kneifla, „Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie”, t. 24

Leszczyński R. (2019), Wiara i mundur Ryszard Paszko i inni kapelani ewangeliccy, Warszawa

Łuczak Cz. (1996), Pod niemieckim jarzmem (Kraj Warty 1939-1945), Poznań

Matelski D. (1999), Niemcy w Polsce w XX wieku, Warszawa-Poznań

Mendrok A. (2016), Kościół ewangelicki w Kole. Dzieje budynku w XIX i XX wieku, „Polonia Maior Orientalis”, t. III

Mendrok A. (2014), Dzieje pastorówki w Kole w jej 110.lecie, „Rocznik Kolski”, nr 7

Merczyng H. (1905), Zbory i senatorowie protestanccy w Dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa

Pubantz H. (1996), Sarnowo – Ein Dorf zwischen Weichsel und Warthe, [w:] Deutsche Dörfer im Kreis Lipno, Dobriner Land Teil I, hrsg. von Elfriede Eichelkraut geb. Tomm, Wuppertal

Porzycki W. (1997), Posłuszni aż do śmierci (Niemieccy urzędnicy w Kraju Warty 1939-1945), Poznań.

Rosiak Ł. (2023), Integracja sztuki i techniki na przykładzie kościoła ewangelicko-augsburskiego w Izbicy Kujawskiej, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej. Architektura, Urbanistyka, Architektura Wnętrz”, nr 12

Sipowicz K. (2016), Prześladowania religijne w Kraju Warty. Represje wobec Polaków i duchowieństwa polskiego a polityka wyznaniowa rządu III Rzeszy 1939-1945, Łódź Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1882), Tom III, Warszawa

Szeruda J. (1985), Geneza i charakter Biblii Gdańskiej, „Z problemów Reformacji”, t. 5

Szturc J. (1998), Ewangelicy w Polsce. Słownik biograficzny XVI-XX w., Bielsko-Biała

Wojak T. (1985), Studium o Biblii Gdańskiej, „Z problemów Reformacji”, t. 5

Strony internetowe:

Przeżycia i doświadczenia pastora Richarda Kneifla, [dostęp: 31.08.2023] http://www.izbica-kujawska.com/informacje/parafia_ewangelicka_kneifel_wspomnie- nia.php

Nowicki B., Ks. dr Eduard Kneifel i jego działalność naukowa. Artykuł w 30. rocznicę jego śmierci, [dostęp: 31.08.2023] http://www.izbica-kujawska.com/index.php?function=show_all&no=781

Cmentarz ewangelicki – Sarnowo, [dostęp: 15.11.2023] http://lapidaria.wikidot.com/cmentarz-ewangelicki-sarnowo

Henryk Wnukowski (ID: sw.229936), [dostęp 10.10.2023] http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.229936

Niby prosta historia. Andrzej uporządkował poniemiecki cmentarz. Zajęło mu to 10 lat, bo jest niepełnosprawny, [dostęp 15.11.2023] https://natemat.pl/193267,niby-prosta-historia-andrzej-uporzadkowal-poniemiecki-cmentarz-zajelo-mu-to-10-lat-bo-jest-niepelnosprawnym

Informacje

Informacje: Polonia Maior Orientalis, 2024, XI, s. 31 - 67

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Zarys dziejów parafii ewangelicko-augsburskiej w Izbicy Kujawskiej do 1945 r. Część I. Okres od XVI wieku do końca grudnia 1933 roku
Angielski: Historical Overview of the Lutheran Parish in Izbica Kujawska Until 1945

Autorzy

https://orcid.org/0009-0007-3274-8282

Błażej Nowicki
Toruńskie Towarzystwo Ewangelickie
, Polska
https://orcid.org/0009-0007-3274-8282 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Toruńskie Towarzystwo Ewangelickie
Polska

Publikacja: 27.11.2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Błażej Nowicki (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski