Czy Konstytucja 3 maja stanowiła źródło inspiracji dla XIX-wiecznych polskich projektów konstytucyjnych? Problem wykorzystania dziedzictwa prawnego w pracach nad reformami ustrojowymi 1815 i 1831 r.
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTECzy Konstytucja 3 maja stanowiła źródło inspiracji dla XIX-wiecznych polskich projektów konstytucyjnych? Problem wykorzystania dziedzictwa prawnego w pracach nad reformami ustrojowymi 1815 i 1831 r.
Data publikacji: 2022
Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa, Tom 15 (2022), Tom 15, Zeszyt 4, s. 505 - 518
https://doi.org/10.4467/20844131KS.22.036.16733Autorzy
Czy Konstytucja 3 maja stanowiła źródło inspiracji dla XIX-wiecznych polskich projektów konstytucyjnych? Problem wykorzystania dziedzictwa prawnego w pracach nad reformami ustrojowymi 1815 i 1831 r.
Was the Constitution of May Third of 1791 a Source of Inspiration for 19th Century Polish Constitutional Drafts? The Problem of Using Polish Constitutional Heritage in the Congress Kingdom of Poland in 1815 and 1831
The article focuses on the problem of using the legal heritage based on the example of the May Third Constitution. This issue is considered in relation to two selected moments in the history of the Congress Kingdom of Poland – 1814/1815 and 1831. What connects them, and at the same time makes them unique periods in the political and constitutional history of Polish territories under the partitions, is the relative freedom the Polish elites had in their right to decide on the constitutional foundations of their own statehood. In 1814/1815, Prince Adam Jerzy Czartoryski was granted the emperor’s consent to prepare a draft which, after corrections, became the basis of the Constitutional Act granted by Alexander I. Similarly in 1831, after the dethronement of Tsar Nicholas I, the insurgent elites were free to embark on an unfettered constitutional debate on the systemic reform of the state. Both in 1814/1815 and in 1831, Polish political and intellectual elites faced a dilemma as to whether the May Third Constitution could serve mainly as a monument and symbol of Polish history, or whether it still had the potential to be directly applied; and if so, then to what extent and under what conditions. The publication is devoted to exploring answers to these questions.
* Publikacja przygotowana w ramach projektu „Spór o wykładnię konstytucji Królestwa Polskiego jako formatyw polskiego liberalizmu politycznego” finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki na podstawie umowy nr UMO-2018/29/B/HS5/01165
Źródła archiwalne
Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie [BKC]
sygn. 5219 V, 5233 IV, 5236 IV, 5242 V.
Źródła drukowane
Askenazy, Szymon. „Narada Aleksandra I z Polakami w Puławach w r. 1814”. W: Szymon Askenazy, Szkice i portrety, 369–73. Warszawa: Biblioteka Polska, 1937.
Barzykowski, Stanisław. Historya powstania listopadowego. T. 1. Poznań: Księgarnia J.K. Żupańskiego, 1883.
Gałędek, Michał, Klimaszewska, Anna i Pomianowski, Piotr Z., wyd. „Prace Komitetu Cywilnego Reformy nad przygotowaniem narodowej kodyfikacji prawa cywilnego i procedury cywilnej w przededniu utworzenia Królestwa Polskiego (1814–1815) – edycja źródłowa. Część I”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 12, z. 2 (2019): 239–75.
Kołłątaj, Hugo. Uwagi nad teraźniejszym położeniem tej części ziemi polskiej, którą od pokoju tylżyckiego zaczęto zwać Księstwem Warszawskim. Lipsk: s.n., 1808.
[Lelewel, Joachim]. Trzy konstitucje polskie 1791, 1807, 1815 porównał i różnice jich rozważył Joachim Lelewel w roku 1831. Poznań: Księgarnia J.K. Żupańskiego, 1861.
Nasza Polska 157 (13 czerwca 1831).
Rostworowski, Michał, wyd. Dyariusz Sejmu z r. 1830–1831. T. 1, 4. Kraków: nakładem Akademii Umiejętności i Towarzystwa Popierania Wydawnictw Akademii Umiejętności, 1907, 1910.
Węgrzecki, Stanisław. „Rys Ustawy Rządowéj 3. Maja 1791. Roku uchwalonéj, z niektórémi porównaniami do Ustawy Konstytucyjnéj Xięstwa Warszawskiego i teraźniéjszej Królestwa Polskiego; zachowując ducha piérwszej, oraz rozwinięcie tejże, jakie w przeciągu cztérolet- niego Seymu zaszło”. Sybilla Nadwiślańska 1, nr 4 (1821): 207–21; nr 6 (1821): 320–46.
Zaborowski, Cyprian. „O rządzie”. Zjednoczenie. Dziennik Narodowości Poświęcony 4, (6.07.1831): 23–4.
Źródła prawne
„Bases de la Constitution de Pologne (1815) [Zasady konstytucji Królestwa Polskiego (1815)]”. W: Constitutions of the World from the Late 18th Century to the Middle of the 19th Century: Sources on the Rise of Modern Constitutionalism. [Verfassungen der Welt vom späten 18. Jahrhundert bis Mitte des 19. Jahrhunderts: Quellen zur Herausbildung des modernen Konstitutionalismus], red. Horst Dippel. T. 5: Polish Constitutional Documents 1790–1848, red. Anna Tarnowska, 55–69. Monachium: K.G. Saur, 2008.
Opracowania
Gałędek, Michał. „Dreams of «moving from the Napoleonic code to the new era of the judiciary» on the eve of establishment of the Kingdom of Poland (1814–1815)”. Rechtskultur. Zeitschrift für Europäische Rechtsgeschichte 8 (2019): 55–70.
Gałędek, Michał. Koncepcje i projekty nowego ustroju administracji dla przyszłego Królestwa Polskiego. Studium z dziejów myśli administracyjnej. Sopot: Wydawnictwo Arche, 2017.
Gałędek, Michał. „The Monarchical Sovereignty and the Ministerial Responsibility in the Course of Works on the Constitution for the Kingdom of Poland, 1814–1815”. Giornale di Storia Costituzionale 37, nr 1 (2019): 153–70.
Gałędek, Michał. „Zagadka projektu Platera. Próba rekonstrukcji pierwszej fazy prac nad Ustawą konstytucyjną Królestwa Polskiego z 1815 r.”. W: Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. Agnieszka Gajda [i in.], 1285–95. Gdańsk–Sopot: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2020.
Gołba, Zdzisław. Rozwój władz Królestwa Polskiego w okresie powstania listopadowego. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, 1971.
Izdebski, Hubert. „Instytucje przedstawicielskie w myśli politycznej Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (do 1831 roku)”. W: Polska myśl liberalno-demokratyczna w latach 1795–1830. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej w Uniwersytecie Warszawskim dnia 2 maja 1984 r., red. Stanisław Dubisz, 31–65. Warszawa: Wydawnictwo Stronnictwa Demokratycznego „Epoka”, 1986.
Izdebski, Hubert. „Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego z 1815 r.”. W: Konstytucje Polski. Studia monograficzne z dziejów polskiego konstytucjonalizmu, red. Marian Kallas, 185–232. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990.
Izdebski, Hubert. „Litewskie projekty konstytucyjne z lat 1811–1812 i ich wpływ na Konstytucję Królestwa Polskiego z 1815 r.”. Czasopismo Prawno-Historyczne 24, z. 1 (1972): 93–136.
Janowski, Maciej. Polska myśl liberalna do 1918 roku. Kraków: Znak, 1998.
Karpińska, Małgorzata. „Nie ma Mikołaja!”. Starania o kształt sejmu w powstaniu listopadowym 1830–1831. Warszawa: Neriton, 2007.
Michałowski, Stanisław. „Współcześni i potomni o Konstytucji 3 Maja”. Rocznik Lubelski 31–32 (1989–1990): 45–67.
Mażewski, Lech i Szlachta, Bogdan. „Wielki Książę Konstanty jako wicekról de facto?”. W: System polityczny, prawo, konstytucja i ustrój Królestwa Polskiego 1815–1830, red. Lech Mażewski, 119–32. Radzymin: Wydawnictwo von borowiecky, 2013.
Mażewski, Lech. Namiestnik Królestwa Polskiego 1815–1874. Model prawny a praktyka ustrojowopolityczna. Radzymin: Wydawnictwo von borowiecky, 2015.
Mycielski, Maciej. Rząd Królestwa Polskiego wobec sejmików i zgromadzeń gminnych 1815–1830. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010.
Przygodzki, Jacek. „Próby zmiany orientacji politycznej władz Księstwa Warszawskiego po wojnie 1812 r.”. Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 266 (1997): 133–49.
Przygodzki, Jacek. „Rada Najwyższa Tymczasowa Księstwa Warszawskiego 1813–1815. Organiacja i działalność”. Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo 280 (2002): 1–281.
Rembowski, Aleksander. „Nasze poglądy polityczne w roku 1818. Konstytucja, monarchizm, sejm, opozycja”. W: Pisma Aleksandra Rembowskiego. T. 1, 69–142. Kraków–Warszawa: nakł. Jana Fiszera, 1901.
Tarnowska, Anna. „Idea konstytucjonalizmu w Europie w XIX w.”. W: Wielkie nadzieje, wielkie rozczarowania. Ład wiedeński a europejska wspólnota, red. Andrzej Gulczyński, 271–82. Po- znań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2016.
Żurawski vel Grajewski, Radosław P. „Tradycje Konstytucji 3 maja w wewnętrznych sporach i dyskusjach politycznych w okresie powstania listopadowego”. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica 41 (1991): 45–100.
Informacje: Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa, Tom 15 (2022), Tom 15, Zeszyt 4, s. 505 - 518
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Czy Konstytucja 3 maja stanowiła źródło inspiracji dla XIX-wiecznych polskich projektów konstytucyjnych? Problem wykorzystania dziedzictwa prawnego w pracach nad reformami ustrojowymi 1815 i 1831 r.
Uniwersytet Gdański
ul. Bażyńskiego 1a 80-952 Gdańsk, Polska
Publikacja: 2022
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiSugerowane cytowania: Chicago