FAQ
Logo of SAP

Uwagi o wpływie sukcesji dokumentów na strukturę archiwów prywatnych w okresie przedrozbiorowym

Data publikacji: 21.01.2025

Archiwista Polski, Tom 28 (2023), Nr 2 (103), s. 53-89

https://doi.org/10.4467/14259893ARPL.23.020.21091

Autorzy

Jarosław Zawadzki
Archiwum Główne Akt Dawnych, Długa 7, 00-263 Warszawa
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Uwagi o wpływie sukcesji dokumentów na strukturę archiwów prywatnych w okresie przedrozbiorowym

Abstrakt

Artykuł ma na celu przedstawienie sukcesji archiwalnej w zespołach archiwalnych prywatnej, szlacheckiej, a przede wszystkim magnackiej proweniencji. W wyniku różnorodnych procesów sukcesyjnych do tych archiwów trafiały akta osób i rodzin, zarówno spokrewnionych lub spowinowaconych oraz innych. Archiwa, w całości lub częściej części, zmieniały właścicieli, przede wszystkim w wyniku dziedziczenia, zmiany właścicieli majątków, kolekcjonerstwa, bezprawnego zagarnięcia. Archiwalia przejmowano także w wyniku opieki sprawowanej nad wdowami, sierotami, majątkami lub samymi archiwami. Sukcesja obejmowała zarówno akta prywatne (w większości), jak i publiczne. W pierwszej części artykułu, skierowanej przede wszystkim do czytelników niezajmujących się zawodowo archiwami prywatnymi, przedstawiona jest ich ogólna charakterystyka uwzględniająca zmiany zachodzące wraz z upływającym czasem. W drugiej, zasadniczej części przedstawiono znane autorowi drogi sukcesji wsparte przykładami źródłowymi. Praca oparta jest przede wszystkim na archiwach prywatnych przechowywanych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, w tym przede wszystkim na Archiwum tzw. Warszawskim Radziwiłłów oraz na literaturze przedmiotu.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła rękopiśmienne

Archiwum Główne Akt Dawnych, Zbiór dokumentów pergaminowych (nr zespołu 1) nry 7212–8355, 8385– 8437 i 8681.

Archiwum Publiczne Potockich (nr zespołu 335), nr 100, t. 1–3

Archiwum Publiczne Potockich, Zbiór Anny z Potockich Ksawerowej Branickiej (nr zespołu 338),

Archiwum Publiczne Potockich, Zbiór Adama i Beaty Branickich (nr zespołu 339).

Archiwum Warszawskie Radziwiłłów (dalej AR), (nr zespołu 354)

AR dz. II

AR dz. III, nr 2a

AR dz. IV nry 297-329

AR dz. V nry 6694, 17500, 19181, 19182

AR dz. VI nr 36 i 37/1, nr II-80a

AR dz. X nry 48–91, 107–220, 223–226, 228, 229, 234–250, 267–312, 320, 435, 441, 511–516, 525, 536, 708, 734–778, 1134–1143, akta niesygnowane

AR dz. XI, nry 146–150, 197, akta niesygnowane

AR dz. XIV, nr 258

AR dz. XXVII nry 4–5, 1–12, 28–49, 128, 136

AR dz. XXIII, t. 54, plik 10, t. 84 plik 3

AR dz. XXV

AR dz. XXVI

AR dz. XXVII

AR dz. XXXV Rękopisy biblioteczne, nry 159–162.

Archiwum Radziwiłłów z Nieborowa (nr zespołu 355) seria 1 nr 4

Archiwum Radziwiłłów z Połoneczki (nr zespołu 356)

Zbiór Materiałów Różnej Proweniencji (nr zespołu 395) nry 1–29a

Akta Osób i Rodzin (nr zespołu 399)

Nabytki niedokumentowe Oddziału I (nr zespołu 420), nr 93

Zbiór obwolut historycznych (nr zespołu 556) nr 1

Archiwum Państwowe w Poznaniu (numer zespołu 595)

Biblioteka Kórnicka PAN w Kórniku

Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie

Biblioteka XX Czartoryskich w Krakowie

Biblioteka Narodowa w Warszawie

Lietuvos valstybes istorijos archyvas (Litewskie Państwowe Archiwum Histo­ryczne) (dalej LVIA), F. 1280 (Radziwiłłów)

LVIA, F. 459 (Komisja do spraw zbadania długów radziwiłłowskich)

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў Мінску (dalej: НГАБ), ф. 694, Paдзивиллы, князъя (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, fond 694, Książęta Radziwiłłowie), Нацыянальный гістарычны архів Беларусі. Путеводительь по фондам, Минск, 2022, s. 540–543

НГАБ, ф. 694, oпис 1, нр 9

НГАБ, ф. 694, oпис 2

НГАБ, ф. 694, oп. 4, нр 691-2, 5792

НГАБ, ф. 695, Архів Собеских в Олаве

Opracowania

Augustyniak U., Dwór i klientela Krzysztofa Radziwiłła (1585–1640). Mechanizmy Patronatu, Warszawa 2001.

Bernatowicz T., Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospo­litej szlacheckiej, Warszawa 2011.

Błaszczyk G., Litwa na przełomie średniowiecza i nowożytności 14921569, Poznań 2002.

Buczyło A., Archiwalia związane z kniaziami Trubeckimi w zespole Warszawskie Archiwum Radziwiłłów – pochodzenie i podział typologiczny, „Archiwa–Kancela­rie–Zbiory”, nr 6(8), 2015, s. 61–78.

Ciesielski T., Pióra w służbie buławy. O kancelariach i archiwach hetmańskich w XVIII w., „Czasopismo Prawno-Historyczne”, t. 80, 2018, z. 2, s. 213–247.

Czamańska I., Dokumenty klasztoru kamedułów z Pożajścia w Państwowym Archi­wum Historycznym w Tbilisi. Katalog, Poznań 2012.

Jankowski R., Burzliwe losy Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od XV w. do 1838 r., „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 11, 2000, s. 35–68.

Jankowski R., Archiwum Radziwiłłów z Nieświeża od 1838 r. do XX w., „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 13, 2002, s. 131–168.

Jankowski R., Diariusze w tzw. Archiwum warszawskim Radziwiłłów, „Archiwa– Kancelarie–Zbiory”, t. 1, 2005, s. 45–85.

Jankowski R., Próba przedstawienia dziejów archiwów Radziwiłłów linii kleckiej z uwzględnieniem klęsk elementarnych jako jednym z czynników kształtowania zasobu, „Archiwa–Kancelarie–Zbiory”, t. 2, 2008, s. 131–189.

Jankowski R., Archiwum Warszawskie Radziwiłłów [1178] 1190–1947 i b.d. [w:] Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie. Informator o zasobie archiwalnym, red. D. Lewandowska, Warszawa 2008, s. 632–654.

Jankowski R., Archiwum Radziwiłłów w Białej około 1736 roku, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 23, 2016, s. 207–224.

Jankowski R., Suplika Józefa Weszela dyrektora archiwum i biblioteki w Nieświeżu skierowana do Michała Kazimierza Radziwiłła zw. „Rybeńko”, „Archiwa–Kancela­rie–Zbiory”, nr 8 (10), 2017, s. 67–79.

Jankowski R., Rękopisy biblioteczne w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 25, 2018, s. 191–220.

Jankowski R., „A niechaj już uniej w skrzyniach nie chowamy” – akty unii lubelskiej i horodelskiej z archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego, [w:] Unia Lubelska 1569 roku i unie w Europie Środkowo-Wschodniej, Warszawa 2020, s. 292-334.

Korespondencja wojskowa hetmana Janusza Radziwiłła w latach 16461655. Część 1. Dziennik kancelaryjny 16491653, oprac. M. Nagielski, K. Bobiatyński, P. Gawron, K. Kossarzecki, P. Kroll, A.A. Majewski, D. Milewski, Warszawa 2019.

Kriegsejsen W., Źródła do historii Rzeczypospolitej Szlacheckiej w Narodowym Archiwum Historycznym Białorusi w Mińsku, „Kwartalnik Historyczny”, R. 105, 1998, nr 4, s. 87–106.

Lesiński J., Spory o dobra neuburskie, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 6, 1996, s. 95–132.

Majewski A.A., Aleksander Hilary Połubiński (16261679), marszałek wielki litewski, Warszawa 2017.

Malczewska M., Latyfundium Radziwiłłów w XV do połowy XVI wieku, Warszawa– Poznań, 1985.

Mikulski W., Dokumenty z archiwum Wielkiego Księstwa Litewskiego w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 7, 1997, s. 71–83.

Mikulski W., Dokumenty rodziny Iliniczów w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 9, 1998, s. 7–11.

Mikuła M., Zakres przedmiotowy spadkobrania testamentowego w Statutach Litew­skich, „Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa”, t. 3, 2011, s. 131–143.

Nowosad W., Archiwa szlachty Prus Królewskich, Toruń 2005.

Penkała A., Panieńskie ochędóstwo. Kwestie posagowe i wienne w małżeń­stwach w małżeństwach szlachty województwa krakowskiego w czasach saskich, Kraków 2016.

Penkała-Jastrzębska A., „Za cudzoziemca iść…”. Migracje a polityka małżeństwa szlachty państwa polsko-litewskiego, Kraków 2021.

Pietrzak J., Królewskie pochówki w katedrze krakowskiej w XVIII wieku, [w:] Wawel i XVIII wiek, red. nauk. A. Betlej, N. Koziara-Ochęduszko, Kraków 2024.

Rachuba A., Archiwa Sapiehów – ich losy i stan obecny, „Miscellanea Historico­-Archivistica”, t. 7, 1997, s. 127–133.

Sienkiewicz W., Bojarzy-szlachta i ziemianie w dobrach prywatnych w Wielkim Księstwie Litewskim w pierwszej połowie XVI wieku, Zapiski Historyczne, t. 48, s. 31–66.

Skrzypietz A., Królewscy synowie – Jakub, Aleksander i Konstanty Sobiescy, Katowice 2011.

Syta K., Dokumentacja wojskowa w archiwach hetmanów koronnych, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 13, 2001, s. 97–110.

Syta K., Akta kancelarii królewskich z XVIII w. w archiwach prywatnych – pro­blemy i możliwości badawcze, [w:] Polska kancelaria królewska. Między władzą a społeczeństwem, cz. 2, red. W. Chorążyczewski, W. Krawczuk, Kraków 2006, s. 187–204.

Zakrzewski A.B., Wielkie Księstw Litewskie (XVIXVIII w.). Prawo–ustrój–społe­czeństwo, Warszawa 2013.

Zawadzki J., Archiwalia różnych rodów przechowywane w Archiwum Warszawskim Radziwiłłów, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 7, 1997, s. 127–133.

Zawadzki J., Papiery Połubińskich i ich dóbr przechowywane w Archiwum Warszaw­skim Radziwiłłów, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 9, 1999, s. 13–32.

Zawadzki J., Okuniowie herbu własnego. Z dziejów awansu społecznego na Litwie wczesnonowożytnej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 11, 2000, s. 170–193.

Zawadzki J., Stanisław Kiszka, wojewodzic witebski. Losy głuchoniemego magnata, [w:] Świat pogranicza, red. M. Nagielski, A. Rachuba, S. Górzyński, Warszawa 2003, s. 121–136.

Zawadzki J., Dokumenty Sapiehów przechowywane w dziale X Warszawskiego Archi­wum Radziwiłłów, [w:] Сапегі. Асобы, кар´еры, мaёнткі, Мінск 2018, s. 255–270.

Zawadzki J., Sumariusz dokumentów Krzysztofa Radziwiłła „Pioruna” z 1604 r. jako źródło do dziejów rodziny i Wielkiego Księstwa Litewskiego, „Miscellanea Histo­rico-Archivistica”, t. 25, Warszawa, 2018, s. 221–246.

Zawadzki J., Archiwalia Leszczyńskich herbu Wieniawa w Archiwum Radziwił­łów tzw. Warszawskim przechowywanym w AGAD, [w:] Leszczyńscy i Sułkowscy w XVIXVIII wieku. Sztuka-Kultura-Konserwacja, red. A. Barczyk, T. Bernatowicz, Leszno–Łódź 2023, s. 21–42.

Zawadzki J., Uwagi do genealogii i majątku Sudymontowiczów herbu Trąby (14341490)„Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 30, 2023, s. 7–28.

Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, t. 1, 2, oprac. D. Kamolowa przy współudziale T. Sieniateckiej, Warszawa 2003.

Zielecka W., Sprawy spadkowe między najbliższymi krewnymi w sądach i księ­gach sądowych Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVIXVIII wieku, [w:] Prak­tyka życia publicznego w Rzeczypospolitej Obojga Narodów w XVIXVIII wieku, red. U. Augustyniak, A.B. Zakrzewski, Warszawa 2010, s. 133–142.

Zielińska T., Archiwalia prywatne (pojęcie, zakres gromadzenia, metody opracowa­nia), „Archeion”, t. 56, 1971, s. 71–88.

Zielińska T., Rozważania nad kwestią wyposażenia szlachcianek w Wielkim Księ­stwie Litewskim w XVIII stuleciu, „Kwartalnik Historyczny”, t. 96, nr 1–2, 1989, s. 93–109.

Zielińska T., Zbiory archiwalne ordynatów Zamoyskich jako skarbnica dokumen­tów państwowości polskiej, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 4, 1994, s. 172–221.

Zielińska T., Archiwa Radziwiłłów i ich twórcy, „Archeion”, t. 66, 1978; taż, Archiwa różnych linii rodu Radziwiłłów w polskich zbiorach publicznych, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. 7, 1997, s. 107–113.

Zielińska T., Dziewiętnastowieczny epilog sprawy dóbr neuburskich niegdyś fortuny Radziwiłłów birżańskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, t. 5, 1999, s. 85–102.

Zielińska T., Fideikomis, Majorat, Ordynacje rodowe, Podworskie archiwa, [w:] Ency­klopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., t. 1 i 2, Warszawa 1981.

Zielińska T., Kariera i upadek żydowskiego potentata w dobrach radziwiłłowskich w XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, t. 98, z. 3, 1991, s. 33–49.

Нацыянальный гістарычны архів Беларусі. Путеводительь по фондам, Минск, 2022.

Poд Іллінічаў у Вялікім Княстве Літоўскім XV-XVI у стст.: радавод, гербы, уладaнні, P.A. Aляхнoвіч, С.А. Рыбчонак, А.І. Шаландa, Мір 2015.

Informacje

Informacje: Archiwista Polski, Tom 28 (2023), Nr 2 (103), s. 53-89

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:
Uwagi o wpływie sukcesji dokumentów na strukturę archiwów prywatnych w okresie przedrozbiorowym
Angielski:
Comments on the influence of document succession on the structure of private archives in the pre-partition period

Autorzy

Archiwum Główne Akt Dawnych, Długa 7, 00-263 Warszawa

Publikacja: 21.01.2025

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Jarosław Zawadzki (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Jarosław Zawadzki jest absolwentem Wydziału Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, jest kierownikiem Sekcji 3 Oddziału I Archiwum Głównego Akt Dawnych zajmującej się przechowywaniem i opracowywaniem akt proweniencji prywatnej. Zajmuje się historią Wielkiego Księstwa Litewskiego okresu nowożytnego. Jest autorem publikacji i wydawcą źródeł.

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski