Pau Freixa Terradas

Artykuł przedstawia argentyńską recepcję autora Trans-Atlantyku od jego przybycia do Buenos Aires aż do śmierci we Francji. Artykuł jest podzielony na trzy części, każda z nich poświęcona jest jednej z trzech dekad życia Witolda Gombrowicza. Autor wspomina o inicjalnych próbach nawiązania kontaktu z pisarzami argentyńskimi (na przykład z Jorge Luisem Borgesem czy czasopismem „Sur”), opublikowaniu pierwszych tekstów oraz zbiorowego tłumaczenia Ferdydurke w Café Rex w latach czterdziestych i zauważa, że w latach pięćdziesiątych Gombrowicz pogodził się z pisarskim nieistnieniem w kraju swej emigracji i zmienił strategię autopromocji. Dopiero po powrocie do Europy spotkał się z pierwszymi dowodami uznania w Argentynie, czemu towarzyszyła publikacja Diario argentino (Dziennik argentyński, wybór z Dziennika przygotowany z myślą o czytelniku argentyńskim).

Niewielu dwudziestowiecznych autorów miało tak znaczny wpływ na literaturę innych pisarzy jak Jorge Luis Borges. Inspiracje jego dziełami widoczne są we wszystkich ważnych literaturach narodowych, a wielu pisarzy otwarcie uznaje jego kompetencje i wpływ, a niektórzy z nich wręcz otwarcie go imitują. W tym aspekcie szczególnym przypadkiem jest literatura w języku serbsko-chorwackim, która na wielką skalę czerpała z jego twórczości. Fala fascynacji Borgesem dotarła do Jugosławii późno, ale za to ze zdwojoną siłą i od 1970 roku argentyński autor stał się jednym z ulubionych pisarzy młodych czytelników. Lokalni twórcy szybko przyswoili sobie wszystkie estetyczne i konceptualne innowacje autora Fikcji, dając nawet początek nowemu nurtowi literackiemu znanemu jako „proza borgesowska”, który wydał pisarzy tak wyjątkowych jak Milorad Pavić. Na szczególną uwagę zasługuje Danilo Kiš, który choć nie jest uznawany sensu stricto za borgesistę, jest jednym z najbardziej uznanych serbskich pisarzy. W większości jego dzieł widoczne są stylistyczne i tematyczne wpływy Borgesa. Liczne odniesienia intertekstualne zmieniają jego teksty w prawdziwy dialog z argentyńskim mistrzem. Wysoka jakość, oryginalność i różnorodność jego prac są tym, co wyróżnia tego serbskiego autora spośród innych bałkańskich epigonów Borgesa. Prezentowany tu artykuł ma na celu analizę wpływów, odniesień, aluzji, zapożyczeń i innych środków intertekstualnych pochodzących z twórczości Borgesa obecnych w książkach Kiša, od jego pierwszych powieści, w których wpływy te są jeszcze bardzo dyskretne, aż po wyraźnie borgesowskie opowiadania z tomu Encyklopedia zmarłych czy liczne referencje obecne w Grobowcu dla Borisa Dawidowicza.

Poniższy artykuł poświęcony jest literackiemu reportażowi biograficznemu Papusza i obrazowi romskiej poetki, który tworzy jego autorka. Angelika Kuźniak bada losy Papuszy poza mitem utrwalonym w kulturze popularnej, a poszukując Papuszy z krwi i kości, trafia na postać absolutnie tragiczną. Co oczywiste, autorka prezentuje niezwykle krytyczne spojrzenie feministyczne, które wychwytuje grzechy, za które poetka będzie musiała zapłacić, a na ogół są one związane z faktem bycia kobietą. Ale tu nie ma publicystyki, autorka sprawia, że fakty mówią za siebie. Fabuła jest tak skonstruowana, że komentarz moralny jest zbędny. Jest to książka sucha, minimalistyczna, zbudowana na czystych dokumentach i skrawkach życia, pozornie bez obróbki literackiej: jej stylizacja wyraża się w językowej zgrzebności, jakby naśladującej twarde życie Papuszy (życie, w którym szuka się poezji), jej prymitywne pismo, a nawet jej ubogą i naiwną poezję. Jak zobaczymy, w losie Papuszy spotykają się trzy wielkie anatemy: kobiecość, cygańskość i inność. Ale Kuźniak wykracza poza konkretną relację biograficzną, która z kolei służy jako wektor mikrohistoryczny, dzięki któremu uzyskujemy dostęp do wizji historii polskich Romów w XX wieku. W ten sposób Papusza staje się esejem krytycznym dotyczącym dyskryminacji, płci i inności.