Andrzej Hejmej

(Non-)present Voice. In the Double Archive of Tadeusz Różewicz

The paper focuses on the interpretation mode of the literature, which includes both textual notation as well as its voice realization, and consequently allows to reveal the phenomenon of the double literature archive (writing and voicing). This well-known problem of writing and the voice (e.g. voice in literature, acousmatic voice, voice in the text) is considered in terms of scriptorality. The author’s attention is drawn to the volume of poetry by Tadeusz Różewicz, Wiersze przeczytane [Poems Read] (Wrocław 2014), and especially to the poem “Nowe porównania” [“New comparisons”], which is discussed from the perspective of the modern auditory experience and the consequences of being in the sound in the current reality are shown. The remarks on the presence/absence of the voice (sound) in the literary reading practice, in the situation of understanding literature as a phenomenon of writing and at the same time as a phenomenon of voice, ultimately lead to an attempt of revising traditional literary studies under the conditions of the media society.

Dialogism and Comparative Literature

The article concerns the current situation of the discipline of comparative literature, particularly the question of dialogue/dialogism and comparative literary studies. A general discussion on dialogue and dialogism (with special reference to Mikhail Bakhtin’s theory discussed by Julia Kristeva and also by others such as Paul de Man, Jola Škulj, Michael Holquist) leads to the conclusion that these concepts are crucial to the comparative literature at the time of the “cultural turn”. Finally, the author distinguishes two types of comparative studies: “traditional”comparative literature and “new” comparative literature (cultural comparatism). In the field of “traditional” comparative literature the dialogism is considered as a problem of intertextuality in its most literal sense, whereas in the field of cultural comparatism it is understood as a pragmatically oriented theory of knowledge.

INTERDISCIPLINARITY AND COMPARATIVE LITERATURE
The paper focuses on the history and current situation of the discipline of comparative literature, particularly on the question of interdisciplinarity and comparative literary studies. A general discussion on interdisciplinarity (as a concept, a methodology, a way of thinking) leads to the conclusion that there are several branches of comparative literature. Consequently, in the developing fi eld of comparative literature three areas can be distinguished: „traditional” comparative literature, interdisciplinary comparative literature, and comparative cultural studies. Finally, the author concludes that the discipline of comparative literature is an advantageous approach for the study of literature and culture.
 

Non-stability of comparative literature
The paper focuses on the history and current situation of the discipline of comparative literature, particularly on the condition of comparative studies in literature and comparative cultural studies. A general discussion on comparative literature as ‘indiscipline’ (David Ferris’s concept), based on negative definitions (e.g. Hugo von Meltzl), limitations of comparison and comparability (Paul van Tieghem, René Etiemble, Gayatri Ch. Spivak, Jonathan Culler, Kenneth Reinhard), and individual projects (George Steiner, Daniel-Henri Pageaux, Armando Gnisci, Gayatri Ch. Spivak, Emily Apter, Susan Bassnett), leads to the conclusion that the ‘non-stability’ has been a crucial problem for comparative literature in the course of the last two centuries. Three metaphors are used to describe comparative literature: the Eiffel Tower (the idea of modernity), the World Trade Center (comparative literature as translatio) and the Tower of Babel (translation). In this context, the author argues that modern comparative studies can be defined not as a rigorous intellectual discipline, but rather as a discipline in statu nascendi, as a practice of reading and interpretation.

FRAGMENT

Olga Płaszczewska: Dziękuję redakcji „Wielogłosu” za zaproszenie do udziału w spotkaniu, witam serdecznie przybyłych gości. Punktem wyjścia naszej rozmowy jest wydana pod redakcją doktora Tomasza Bilczewskiego antologia tekstów teoretycznych Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki. Jest to cenna poznawczo książka, obrazuje bowiem stan komparatystyki na kontynencie amerykańskim w ciągu ostatnich dwudziestu lat.
Są to również lata nieobojętne dla komparatystyki polskiej, rozwijającej się dzięki zaistnieniu po 1989 roku koniecznych ku temu warunków „intelektualnej wolności” . Cieszy fakt, że do rozmowy o Niewspółmierności zaproszeni zostali nie tylko teoretycy literatury, ale przede wszystkim uczeni, których metakrytyczne spostrzeżenia na temat komparatystyki wiążą się z prowadzoną przez nich praktyką badań porównawczych, badacze aktywnie kształtujący obraz komparatystyki polskiej ostatnich znaczących dwudziestu lat.
Zacznijmy nieco prowokacyjnie. Wszyscy zgadzamy się, że antologia Niewspółmierność. Perspektywy nowoczesnej komparatystyki to wartościowa książka, ale czy prezentując ją w sytuacji, kiedy – jak zwraca uwagę jej redaktor – brakuje na polskim rynku innych opracowań umożliwiających orientację w tej dziedzinie, nie wypaczamy perspektywy? Czy nie podlegamy „globalizacji”? Innymi słowy, czy amerykański model komparatystyki przystaje do sytuacji polskiej?

Artykuł poświęcony jest twórczości felietonistycznej Stefana Kisielewskiego, wieloletniego współpracownika „Tygodnika Powszechnego”. Przegląd rozmaitych realizacji felietonowych, archeologia „felietonu Kisiela”, prowadzi do próby porządkowania diagnoz liberalnego konserwatysty i ujawnienia pewnych cech jego sposobu myślenia (nonkonformizm, humor, antytetyczność etc.). Szczególną wagę przywiązuje się do jednego z felietonów – Świat nie przedstawiony – napisanego we Francji, po zwiedzeniu paryskiej wystawy polskiej sztuki Présences polonaises w Centre Pompidou (1983). Tekst ten odnosi się wprost do sytuacji geopolitycznej (Wschód–Zachód), sytuacji polskiej sztuki i człowieka w izolowanej przestrzeni polityczno-kulturowej, wreszcie sytuacji samego autora. Hejmej wytacza argumenty na rzecz tezy, iż felietonistyka Kisiela – swoisty „dziennik duszy” – związana jest nie tylko z wymiarem publicznym („polski Rochefort”), ale także, w sposób szczególny, ze sferą prywatności, z wewnętrzną potrzebą bycia felietonistą.