Obcy, inny, głupi. Figura wioskowego głupka w wybranych utworach Tadeusza Nowaka

Aneta Płaza

Titles

Abstract

Artykuł traktuje o figurze głupka wioskowego jako obcego w kulturze ludowej i typologii tego rodzaju kreacji w twórczości Tadeusza Nowaka w odniesieniu do współczesnych badań nad obcością. W centrum wywodu znajduje się sylwetka naznaczonego ułomnością i wyalienowanego ze społeczności indywiduum, które poprzez nieokreśloną formę istotowej odmienności jest czymś, co wymyka się jednoznacznej klasyfikacji i podważa struktury kulturowego podziału obcy–swój, balansując na pograniczu tych znaczeń. Przedmiotem analiz są zagadnienia roztrząsające problem obcości postaci pomylonego wobec archetypicznych kodów kulturowych, fenomenologicznych inicjacji oraz systemów etycznych. Metodologiczne tło stanowią koncepcje zaczerpnięte z rozpraw Bernharda Waldenfelsa i Zygmunta Baumana – choć nie podejmują tematyki wiejskiej kultury, wytyczają kierunki refleksji nad współczesnością, na wielu poziomach dialogując z ujęciami figury wioskowego głupka w kulturze ludowej oraz przetworzonymi realizacjami tego motywu w twórczości Nowaka.

The article discusses the figure of a village fool as an outsider in folk culture and the typology of this kind of creation in the works of Tadeusz Nowak in relation to the contemporary research on otherness. At the core of the exposition, there is the silhouette of an individual marked by disability and alienated from the community, which through an undefined form of essential distinctiveness is something that escapes clear classification and undermines the structures of cultural division between the foreign and the familiar, teetering on the border of these two meanings. Subject of the analysis involves issues that delve into the problem of otherness of a mentally disabled character in the face of the archetypical cultural codes, phenomenological initiations, and ethical systems. The methodological background is based in the concepts drawn from the writings of Bernhard Waldenfels and Zygmunt Bauman, which – although not addressing rural culture – provide directions for reflecting on contemporaneity as well as engaging with the interpretations of the figure of the village fool in folk culture at multiple levels and the transformed realizations of this motif in Nowak’s work.

Keywords

obcość, wioskowy głupek, kultura ludowa, obcy–swój, symbol, archetyp, tożsamość, natura, aksjologia, Tadeusz Nowak

otherness, village fool, folk culture, foreign-familiar, symbol, archetype, identity, nature, axiology, Tadeusz Nowak

References

Literatura podmiotu

Nowak T., A jak królem, a jak katem będziesz, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1987.

Nowak T., Ballada Chrystusika [w:] idem, Obcoplemienna ballada. Opowiadania, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977.

Nowak T., Ballada pomylonego [w:] idem, Obcoplemienna ballada. Opowiadania, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1977.

Nowak T., Diabły, Warszawa: Czytelnik 1971.

Nowak T., Psalmy, http://biblioteka.kijowski.pl/nowak%20tadeusz/psalmy.pdf [dostęp: 5.03.2023].

Nowak T., Takie większe wesele, Warszawa: Wydawnictwo Literackie 1978.

Literatura przedmiotu

Balbus S., Poezja w czasie marnym. O metafizyce i historiozofii poezji Tadeusza Nowaka, Kraków: Oficyna Literacka 1992.

Bauman Z., Ponowoczesność jako źródło cierpień, Warszawa: Wydawnictwo Sic! 2000.

Bąk M., W magicznym świecie utworów Tadeusza Nowaka, „Wielogłos” 2008, nr 1.

Benedyktowicz Z., Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Kraków: Wydawnictwo UJ 2000.

Burkot S., W poszukiwaniu tożsamości. Szkice o współczesnej literaturze, o dziełach i autorach, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2015.

Charko-Klekot P., Szaleństwo codzienności we współczesnej dramaturgii rosyjskiej, „Zeszyty Naukowe Towarzystwa Doktorantów UJ”, Nauki Humanistyczne, nr specjalny 8.

Eliade M., Sacrum, mit, historia, przeł. A. Tatarkiewicz, Warszawa: PIW 1993.

Foucault M., Powiedziane, napisane. Szaleństwo i literatura, przeł. B. Banasiak et al., Warszawa: Wydawnictwo Aletheia 1999.

Grochowski P., Dziady. Rzecz o wędrownych żebrakach i ich pieśniach, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2009.

Hrabal B., Taka piękna żałoba, przeł. A. Czcibor-Piotrowski, Izabelin: Świat Literacki 1997.

Jarzyna A., Tadeusz Nowak: „przez kolędę” (wyobraźnia), „Folia Litteraria Polonica” 2012, nr 1 (15).

Kalniuk T., Ludowi outsiderzy. Reminiscencje, autorskie kreacje czy stygmatyzacje?, https://repozytorium.umk.pl/bitstream/handle/item/4085/T.K.%20Outsiders%20rep.pdf?sequence=1 [dostęp: 11.08.2023].

Konopnicka M., Głupi Franek, https://pl.wikisource.org/wiki/G%C5%82upi_Franek [dostęp: 11.08.2023].

Michaiłowa K., Dziad wędrowny w kulturze ludowej Słowian, przeł. H. Karpińska, Warszawa: Oficyna Naukowa 2010.

Moszyński K., Kultura ludowa Słowian, t. 2, Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza 1967.

Nowak T., Spowiedź wyobraźni (szkice i rozmowy), wybór i wstęp A. Jarzyna, Kraków: Wydawnictwo Pasaże 2014.

Nowy Nowak (Tadeusz). Zbiór szkiców z reprodukcjami obrazów Stanisława Baja, red. J. Olejniczak, R. Knapek, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2016.

Obraz głupca i szaleńca w kulturach słowiańskich, red. T. Dąbek-Wirgowa, A.Z. Makowiecki, Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki i Instytut Stosowanych Nauk Społecznych 1996.

Sartre J.-P., Byt i nicość , przeł. J. Kiełbasa et al., Kraków: Zielona Sowa 2007.

Siwor D., W kręgu mitu, magii i rytuału. O prozie Tadeusza Nowaka, Kraków: TAiWPN Universitas 2002.

Siwor D., „Wszystko jest powtórzone na jednym ostrzu noża”. O doświadczeniu utraty w „Przebudzeniach” Tadeusza Nowaka, „Konteksty Kultury” 2016, z. 4 (13).

Sulima R., Folklor i literatura. Szkice o kulturze i literaturze współczesnej, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1985.

Sulima R., Tadeusz Nowak. Zarys twórczości, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1986.

Thompson E., Understanding Russia. The Holy Fool in Russian Culture, Lanham, MD: University Press of America 1987.

Waldenfels B., Podstawowe motywy fenomenologii obcego, przeł. J. Sidorek, Warszawa: Oficyna Naukowa 2009.

Waldenfels B., Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego, przeł. J. Sidorek, Warszawa: Oficyna Naukowa 2002.

Wodziński C., Św. Idiota, Gdańsk: słowo/obraz terytoria 2000.

Żynis B., Anioł historii – demon distorii, „Świat Tekstów”, „Rocznik Słupski” 2011, 9, http://yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.desklight-3fa-2ba8f-a901-4447-af66-f0640a93236a/c/zynis9.pdf [dostęp: 10.08.2023].

Information

Information: Wielogłos, 2023, Issue 4 (58) 2023, pp. 107 - 132

DOI: https://doi.org/10.4467/2084395XWI.23.030.18865

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Obcy, inny, głupi. Figura wioskowego głupka w wybranych utworach Tadeusza Nowaka

English:

Alien, Different, Foolish. The Figure of a Village Fool in Selected Works of Tadeusz Nowak

Authors

Aneta Płaza

https://orcid.org/0000-0002-2421-5693

Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland

Published at: 29.12.2023

Article status: Open

Licence: CC BY

Percentage share of authors:

Aneta Płaza (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish

View count: 993

Number of downloads: 320

<div id="cke_pastebin"> Alien, Different, Foolish. The Figure of a Village Fool in Selected Works of Tadeusz Nowak</div>

Pobierz pełny tekst

Titles

Abstract

Keywords

References

Information

Authors