FAQ
Logo of Jagiellonian University

Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej

Publication date: 2017

Terminus, 2017, Volume 19, Issue 1 (42), pp. 127 - 155

https://doi.org/10.4467/20843844TE.17.004.7893

Authors

Jakub Niedźwiedź
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
, Poland
https://orcid.org/0000-0003-4472-8151 Orcid
All publications →

Titles

Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej

Abstract

Stanisław Pachołowiecki’s Atlas of the Principality of Polotsk (1580): Propaganda, Genology and the Development of Geographic Knowledge

This paper is dedicated to the maps of Stanisław Pachołowiecki (2nd half of the 16th century) printed in Rome by Giovanni Battista Cavalieri in 1580. In August 1579, the Polish-Lithuanian army retook the city and the voivodeship (principality) of Polotsk from Russian hands. Pachołowiecki, a cartographer working for Stephen Báthory, prepared maps depicting the Siege of Polotsk, the whole principality of Polotsk and plans of six other fortresses and cities conquered by Báthory’s army.
This study presents an answer to the following question: What means were used in the development of the new geographic knowledge by people engaged in the preparation and use of Pachołowiecki’s atlas? Jakub Niedźwiedź takes a closer look at the application of rhetoric, mainly figures and tropes drawn (or translated) from literature into the cartographic text. According to Niedźwiedź, the atlas’ authors used literary and graphic genres and topoi that were known, fashionable and attractive to the reader in those times. The study is divided into sections containing analyses of three genres that organise the meaning of the map. The first genre described is epinikion-panegyric. The author demonstrates how the ruler-commander laudation topoi were transformed in 16th century poetry and cartography. The context consists chiefly of laudatory poems written by the two most prominent Polish poets of the time, Jan Kochanowski and Mikołaj Sęp Szarzyński.
The second genre investigated by Niedźwiedź is emblem, a combination of word and image. The author indicates the relationship between 16th century cartography on the one hand, and emblems and heraldry on the other. These deliberations are accompanied by references to the Renaissance imitation theory. The third genre is atlas. In this  section, the author argues that Pachołowiecki’s maps compound the fi rst thematic atlas in the history of Polish cartography. All these genres were subjected to the rules of cartographic representation.
The final comments regard the infl uence that Pachołowiecki’s maps exerted on the output of the leading cartographers of late 16th century, including Maciej Strubicz and Gerard Mercator among others.

References

Akerman J.R., The Structuring of Political Territory in Early Printed Atlases, „Imago Mundi” 47 (1995), s. 138–154.

Alciato A., Il libro degli emblemi secondo le edizioni del 1531 e del 1534, introduzione, traduzione e commento M. Gabriele, Milano 2009.

Alexandrowicz S., Kartografia Wielkiego Księstwa Litewskiego od XV do połowy ­XVIII wieku, Warszawa 2012.

Alexandrowicz S., Nowe źródło ikonograficzne do oblężenia Połocka w 1579 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 19 (1971), nr 1, s. 3–29.

Awianowicz B., „Urbes laudandi ratio”. Antyczna teoria pochwały miast i jej recepcja w De inventione et amplificatione oratoria Gerarda Bucoldianusa oraz w Essercitii di Aftonio Sofista Orazia Toscanelli, „Terminus” 11 (2009), z. 1 (20–21), s. 15–32.

Bagrow L., A History of the Cartography of Russia up to 1600, ed. by H.W. Castner, Wolfe Island, Ontario 1975.

Bennett J., Johnston S., The Geometry of War, 1500–1750. Catalogue of the Exhibition, Oxford 1996.

Bernatowicz T., Miles Christianus et peregrinus. Fundacje Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła „Sierotki” w ordynacji nieświeskiej, Warszawa 1998.

Buczek K., Dzieje kartografii polskiej od XV do XVIII wieku. Zarys analityczno-syntetyczny, Warszawa 1963.

Buczek K., Kartografia polska w czasach Stefana Batorego, Warszawa 1933, „Wiadomości Służby Geograficznej” 7 (1933), z. 2, s. 69–121.

Chrościcki J., Pompa funebris. Z dziejów kultury staropolskiej, Warszawa 1974.

Chrzanowski T., Działalność artystyczna Tomasza Tretera, Warszawa 1984.

Czarski B., Stemmaty w staropolskich książkach, czyli rzecz o poezji heraldycznej, Warszawa 2012.

Drysdall D.L., Andrea Alciato. Pater and Princeps, w: Companion to Emblem Studies, ed. by P.M. Daly, New York 2008, s. 79–97.

Дубровский И.В., Латинские рукописи сочинений Альберта Шлихтинга, „Русский сборник. Исследования по истории России” 18 (2015), s. 74–217. 

Дубровский И.В., Новые документы о России Ивана Грозного, „Русский сборник. Исследования по истории России” 11 (2012), s. 25–58. 

Дубровский И.В., Новые документы по истории отношений России и Италии при Иване Грозном, „Русский сборник. Исследования по истории России” 14 (2013), s. 7–72. 

Edictum regium Svirense ad milites, ex quo causae suscepti in magnum Moscoviae ducem belli cognoscentur. Edictum regium de supplicationibus ob captam Polociam. Rerum post captam Polotiam contra Moscum gestarum narratio, Warszawa 1579. 

Филюшкин А.И., Изобретая первую войну России и Европы. Балтийские войны второй половины XVI века глазами современников и потомков, Санкт-Петербург 2013.

Franczak G., Filologia mapy. Badanie dawnej kartografii metodą krytyki tekstu na przykładzie toponimii mapy Księstwa Połockiego S. Pachołowieckiego z 1580 roku, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 193–252.

Franczak G., Polotia recepta. Mapa Księstwa Połockiego jako tekst propagandowy, „Terminus” 19 (2017), z. 3 (44) (w druku).

Franczak G., Rzymski łącznik: Giovanni Battista Cavalieri (1525–1601), rytownik Hozjusza i Tretera, „Terminus” 19 (2017), z. 4 (45) (w druku).

Franczak G., Wstęp, w: W. Neothebel, Acrostichis własnego wyobrażenia kniaża wielkiego moskiewskiego, oprac. G. Franczak, Warszawa 2016, s. 5–61.

Gabriele M., Introduzione, w: A. Alciato, Il libro degli emblemi secondo le edizioni del 1531 e del 1534, introduzione, traduzione e commento M. Gabriele, Milano 2009, s. I–LXXVI.

Graav H., Faber K., oblężenie Frankfurtu, 1552, British Library, Maps KTop C-24-g18.

Grala H., Wokół dzieła i osoby Alberta Schlichtinga (przyczynek do dziejów propagandy antymoskiewskiej w drugiej połowie XVI w.), „Studia Źródłoznawcze” 38 (2000), s. 35–51.

Gruchała J., „Aratus” Jana Kochanowskiego. Warsztat filologiczny poety, Kraków 1989.

Hohenzollern A., Die Kriegsordnung, 1555, miniatura przedstawiająca sposoby oblegania miast, British Library, Harley MS 1413.

Hugo H., Pia desideria libri III, Einführung von E. Benz, Hildesheim–New York 1971.

Jurkowlaniec G., Sprawczość rycin. Rzymska twórczość graficzna Tomasza Tretera i jej europejskie oddziaływanie, Kraków 2017.

Kappeler A., Ivan Groznyj im Spiegel der ausländischen Druckschriften seiner Zeit: ein Beitrag zur Geschichte des westlichen Russlandbildes, Bern–Frankfurt am Main 1972.

Kochanowski J., Ad Stephanum Bathorrheum regem Poloniae incyltum, Moscho debellato et Livonia recuperata Epinicion, w. 11, http://neolatina.bj.uj.edu.pl/neolatina/tscript/show/id/1044.html#10330 (dostęp: 17.09.2016), przeł. E. Buszewicz.

Kochanowski J., De expugnatione Polottei. Ode XIII (Oda o zdobyciu Połocka. Oda XII), http://neolatina.bj.uj.edu.pl/neolatina/tscript/show/id/1093.html#11280 (dostęp: 17.01.2018).

Kochanowski J., Pieśni, oprac. L. Szczerbicka-Ślęk, Wrocław 2008.

Kozica K., Charakterystyka prac kartograficznych Stanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 37–59.

Krzywy R., Wędrówki z Mneomosyne. Studia o topice dawnego podróżopisania, Warszawa 2013.

Łopatecki K., Okoliczności powstania i przydatność wojskowa mapy Descriptio Ducatus PolocensisStanisława Pachołowieckiego (1580), „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 75–126.

Łopatecki K., Poglądy Floriana Zebrzydowskiego dotyczące ufortyfikowania, obrony i poddania twierdz, „Białostockie Teki Historyczne” 13 (2015), s. 91–110.

Łopatecki K.,Ryciny prezentujące kampanię połocką 1579 roku jako jednolita kompozycja kartograficzna, „Terminus” 19 (2017), z. 1 (42), s. 157–191.

Łopatecki K., Twórczość wojskowa Albrechta Hohenzollerna. Uwagi nad trzema manuskryptami przypisanymi w latach 2009–2014 Albrechtowi Hohenzollernowi, „Odrodzenie i Reformacja w Polsce” 59 (2015),s. 163–188.

Meisner D., Kiesner E., Thesaurus philo-politicus, Frankfurt am Main 1624.

Mercator G., Atlas sive Cosmographicae meditationes de fabrica mundi et fabricati figura, Duisburg 1595.

Niedźwiedź J., Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII–XVIII w., Kraków 2003.

Niedźwiedź J., Polska szesnastowieczna propaganda wojenna w działaniu: przypadek Atlasu Księstwa Połockiego(1580), „Terminus” 19 (2017), z. 3 (44) (w druku).

Niedźwiedź J., Źródła, konteksty i okoliczności powstaniaOdy o zdobyciu PołockaJana Kochanowskiego, „Terminus” 18 (2016), z. 4 (41), s. 359–400.

Ortelius A., Abrahami Ortelii (geographi Antverpiensis) et virorum eruditorum ad eundem et ad Jacobum Colium Ortelianum epistulae,ed. J.H. Hessels, Canta-
brigiae 1887.

Peil D., The Emblem in the German-Speaking Regions, w: Companion to Emblem Studies, ed. by P.M. Daly, New York 2008, s. 189–221.

Полоцкая земля как контактная зона при Иване Грозном, 1563-1579 гг., экспедиция 18–25 июля 2015 г., artykuł zamieszczony na stronie Instytutu Historii Uniwersytetu w Petersburgu (Санкт-Петербургский государственный университет Институт истории):  http://history.spbu.ru/nauka/nauchnyetsentry/285-rgnf-pogranichie-2015/ekspeditsii/910-polotskaya-zemlya-kak-kontaktnaya-zona-pri-ivane-groznom-1563-1579-gg-ekspeditsiya-18-25-iyulya-2015-g.html (dostęp: 1.08.2017).

Reitinger F., Literary Mapping in German-Speaking Europe, w: The History of Cartography, t. 3, Cartography in the European Renaissance, ed. by D. Woodward, Chicago 2007, s. 438–449.

Schilder G., Monumenta Cartographica Neerlandica, vol. 9: Hessel Gerritsz. (1580/81–1632). Master Engraver and Map Maker, Who ‘Ruled’ the Seas, Houten 2013.

Sęp Szarzyński M., Poezje zebrane,wyd. R. Grześkowiak, A. Karpiński, Warszawa 2001.

Török Z.G., 16th-century Fortification Atlases of the Habsburg-Ottoman Border Zone, w: A World of Innovation. Cartography in the Time of Gerard Mercator, ed. by G. Holzer, V. Newby, P. Svatek, G. Zotti, New Castle upon Tyne 2015, s. 63–83.

Wilke J., Die Ebstorfer Weltkarte, Text- und Tafelband, Bielefeld 2001.

Wisner H., Rzeczpospolita Wazów. Czasy Zygmunta III i Władysława IV, Warszawa 2002.

Information

Information: Terminus, 2017, Volume 19, Issue 1 (42), pp. 127 - 155

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Atlas Księstwa Połockiego Stanisława Pachołowieckiego (1580): propaganda, genologia i tworzenie wiedzy geograficznej

English:

Stanisław Pachołowiecki’s Atlas of the Principality of Polotsk (1580): Propaganda, Genology and the Development of Geographic Knowledge

Authors

https://orcid.org/0000-0003-4472-8151

Jakub Niedźwiedź
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
, Poland
https://orcid.org/0000-0003-4472-8151 Orcid
All publications →

Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Poland

Published at: 2017

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Jakub Niedźwiedź (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish