FAQ
Logo of Jagiellonian University

Niektóre pojęcia i słowa klucze teorii krytycznej

Publication date: 06.04.2018

Teoria Polityki, 2018, No. 2/2018, pp. 69 - 84

https://doi.org/10.4467/25440845TP.18.004.8439

Authors

Magdalena Mikołajczyk
University of the National Education Commission, Krakow
ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Poland
All publications →

Titles

Niektóre pojęcia i słowa klucze teorii krytycznej

Abstract

Przedmiotem prezentowanej analizy jest siatka pojęciowa stosowana przez badaczy identyfikowanych z paradygmatem lub teorią krytyczną. Źródłem są słowniki przedstawiające charakterystyczne dla formacji postaci, problemy i kontrowersje. Opracowania tego typu zawierają wyselekcjonowany zestaw terminów, definicje sprawozdawcze, tym samym autorskie lub – rzadziej – uzgodnione w obrębie dyscypliny naukowej sposoby rozumienia zjawisk społecznych. Materiały analizowane stanowią ilustrację interdyscyplinarności i wielowątkowości podejścia krytycznego. Pokazują również, jakie znaczenie ma dorobek niektórych autorów, także jeśli chodzi o kreatywność w zakresie słowotwórstwa i umiejętność eksplikacji pojęć i towarzyszących im koncepcji. Terminologie często decydują o statusie teorii naukowej. Konstrukcje pojęć są z kolei potwierdzeniem trafności obserwacji i wyobraźni społecznej. Same zaś pojęcia mogą być porównane do podejmowanych przez kolejne generacje tropów pozwalających otwierać nowe bramy i wytyczać nowe ścieżki. Termin „rizomatyczny” (rhisomatic) odniesiony do tekstów i dyskursów przez francuskich filozofów (Félix Guattari, Gilles Deleuze) może ilustrować także formowanie teorii krytycznej. Jeśli politologia miałaby korzystać z dotychczasowego dorobku krytycznych nauk społecznych, warto przyjrzeć się politycznym kontekstom dotychczasowych badań prowadzonych w tym nurcie oraz specyfice podejścia metodologicznego, w tym konstrukcji siatki pojęciowej.

Some Concepts and Keywords of Critical Theory

Abstract: The subject of the analysis is the conceptual network used by researchers identified with the critical paradigm or theory. The source is provided by glossaries presenting characters, problems and controversies. Studies of this type contain a selected set of terms, reporting definitions and hence methods of understanding social phenomena that are proprietary or – less frequently – agreed within a scientific field. The analysed materials provide an illustration of the interdisciplinary and multi-faceted nature of the critical approach. They also show the importance of the attainments of certain authors also as regards creativity in word formation and the ability to explicate notions and their accompanying concepts. Terminologies oft en determine the status of a scientific theory. In turn, the constructs of notions are a confirmation of the correctness of observations and social imagination. Notions themselves, on the other hand, may be compared to leads picked up by successive generations enabling the opening of new gates and the setting of new paths. The term “rhisomatic” referred to texts and discourses by French philosophers (Félix Guattari, Gilles Deleuze) may also illustrate the formation of critical theory. If political sciences were to use the attainments of critical social sciences to date, it is worthwhile to take a look at the political contexts of the research done to date in this area and the specificity of the methodological approach, including the construct of conceptual network.

References

Adorno, T.W. (1984). „Socjologia i dialektyka”. W: E. Mokrzycki (wyb. i oprac.). Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii wspołczesnej, t. 2, przeł. D. Lachowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Baert, P., Carreira da Silva, F. (2013). Teorie społeczne w XX wieku i dzisiaj, przeł. S. Burdziej. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Bal, M. (2012). Wędrujące pojęcia w naukach humanistycznych. Krotki przewodnik, przeł. M. Bucholc. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury.

Baudrillard, J. (2012). Słowa klucze, przeł. S Królak. Warszawa: Sic!

Beyme, K. von. (2005). Wspołczesne teorie polityczne, przeł. J. Łoziński. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Blok, Z. (1999). Teoria polityki. Studia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza.

Buchanan, I. (2010). A Dictionary of Critical Theory. Oxford: Oxford University Press.

Buckler, S. (2006). „Teoria normatywna”. W: D. Marsh, G. Stoker (red.). Teorie i metody w naukach społecznych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Burawoy, M. (2009). „O socjologię publiczną. Przemówienie prezydenckie z roku 2004”. W: A. Manterys, J. Mucha (red.). Nowe perspektywy teorii socjologicznej. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Elliott, A. (2011). Wspołczesna teoria społeczna, przeł. P. Tomanek. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Felluga, D.F. (2015). Critical Theory: The Key Concepts. New York: Routledge.

Guba, E.G., Lincoln, Y.S. (2009). „Kontrowersje wokół paradygmatów, sprzeczności i wyłaniające się zbieżności”. W: N.K. Denzin, Y.S. Lincoln (red.). Metody badań jakościowych, t. 1, przeł. M. Bobako. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Horkheimer, M. (1987). Społeczna funkcja filozofii. Wybor pism, przeł. J. Doktór. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Jabłoński, A.W. (2011). „Pluralizm teoretyczny w politologii”. W: Z. Blok (red.). Czym jest teoria w politologii? Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Karwat, M. (2009). „Syndromatyczny charakter przedmiotu nauki o polityce”. W: Demokratyczna Polska w globalizującym się świecie. I Ogolnopolski Kongres Politologii,

Warszawa, 22–24 września 2009 (red. nauk. K.A. Wojtaszczyk, A. Mirska). Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Karwat, M. (2011). „Rodzaje teorii w nauce o polityce”. W: Z. Blok (red.). Czym jest teoria polityki? Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Klementewicz, T. (2010). Rozumienie polityki. Zarys metodologii nauki o polityce. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa.

Klementewicz, T. (2013a). „Politologia jako wieloparadygmatyczna struktura wiedzy”. Kwartalnik Naukowy OAP UW „e-Politikon”, 5, s. 164–198.

Klementewicz, T. (2013b). „Politolog w labiryncie paradygmatów – pułapki eklektyzmu”. W: B. Krauz-Mozer, P. Ścigaj (red.). Podejścia badawcze i teoretyczne w nauce o polityce. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Krauz-Mozer, B. (2005). Teorie polityki. Założenia metodologiczne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kristeva, J. (1982). Powers of Horror. An Essay on Abjection. New York: Columbia University Press.

Kwaterko, M. (2016). „Wstęp i komentarz”. W: G. Debord, Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, przeł. M. Kwaterko. Warszawa: PIW.

Macey, D. (2000). Dictionary of Critical Theory. London: Penguin Reference.

Marody, M. (1987). Technologie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania. Warszawa: PWN.

Mucha, J. (1986). Socjologia jako krytyka społeczna. Orientacja radykalna i krytyczna we wspołczesnej socjologii zachodniej. Warszawa: PWN.

Müller, K. Czerniak, S. (2012). „Pomiędzy socjologią a filozofią społeczną. «Walka o uznanie» Axela Honnetha”. W: A. Honneth. Walka o uznanie, przeł. J. Duraj. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.

Orr, L. (1991). A Dictionary of Critical Theory. New York: Greenwood Press.

Ossowski, S. (1983). O osobliwościach nauk społecznych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Payne, A.M., Barbera, J.R. (eds.). (2010). Dictionary of Cultural and Critical Theory. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons Ltd.

Pierzchalski, F. (2017). „Politologia krytyczna – źródła i kontynuacje krytycznego paradygmatu badań w nauce o polityce”. W: M. Mikołajczyk, M. Karwat (red.). Politologii model krytyczny. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.

Porębski, L. (2013). „Obmacując słonia, czyli czy istnieje jedna nauka o polityce”. W: Ł. Młyńczyk, B. Nitschke (red.). Aspekty metodologiczne oraz teoretyczne w subdyscyplinach politologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.

Szacki, J. (2007). Historia myśli socjologicznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Szahaj, A. (2008). Teoria krytyczna szkoły frankfurckiej. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Wierzbicka, A. (2007). Słowa klucze: rożne języki – rożne kultury, przeł. I. Duraj-Nowosielska. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Wiśniewski, T.R. (2004). „Krytyka i zniesienie polityki według Teorii Krytycznej”. W: T. Klementewicz (red.). Wspołczesne teorie polityki – od logiki do retoryki. Studia Politologiczne, 8, s. 112–137.

 

Wycisk, A. (2014). „Teoria krytyczna – szkoła frankfurcka”. W: M.S. Szczepański, A. Śliz (red.). Wspołczesne teorie społeczne. W kręgu ujęć paradygmatycznych. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.

Information

Information: Teoria Polityki, 2018, No. 2/2018, pp. 69 - 84

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Niektóre pojęcia i słowa klucze teorii krytycznej

English:

Some Concepts and Keywords of Critical Theory

Authors

University of the National Education Commission, Krakow
ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, Poland

Published at: 06.04.2018

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Magdalena Mikołajczyk (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish

View count: 4345

Number of downloads: 1370

<p> Some Concepts and Keywords of Critical Theory</p>