FAQ

Wyzysk (art. 388 Kodeksu cywilnego) w polskim prawie prywatnym a obrót dziełami sztuki

Publication date: 01.09.2016

Santander Art and Culture Law Review, 2016, 1/2016 (2), pp. 103 - 134

https://doi.org/10.4467/2450050XSR.16.007.5241

Authors

,
Jan Andrzejewski
Adam Mickiewicz University in Poznań, Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań, Poland
All publications →
Wojciech Szafrański
Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznan, Św. Marcin 90 61-714 Poznań, Poland
https://orcid.org/0000-0001-8420-4673 Orcid
Contact with author
All publications →

Titles

Wyzysk (art. 388 Kodeksu cywilnego) w polskim prawie prywatnym a obrót dziełami sztuki

Abstract

W przyjętym przez ustawodawcę polskim modelu na wyzysk (w rozumieniu art. 388 Kodeksu cywilnego) można skutecznie powołać się tylko wówczas, gdy łącznie spełnione są trzy główne przesłanki: w chwili zawarcia umowy między świadczeniami kontrahentów istniała rażąca dysproporcja (przesłanka obiektywna); strona zawarła umowę, będąc w przymusowym położeniu, stanie niedołęstwa lub niedoświadczenia (przesłanka subiektywna po stronie pokrzywdzonego); druga strona wyzyskała wskazane wyżej okoliczności (przesłanka subiektywna po stronie krzywdzącego). Regulacja z art. 388 Kodeksu cywilnego chroni pokrzywdzonych w sposób iluzoryczny, a osobie dotkniętej wyzyskiem niezwykle trudno będzie wzruszyć zawartą umowę, w szczególności gdy jej przedmiotem jest dzieło sztuki. Iluzoryczność wynika głównie ze świadomości obu stron kontraktu łatwości uniknięcia przez wyzyskującego jakichkolwiek negatywnych skutków przy wyjątkowości mechanizmów funkcjonujących w obrocie sztuki, takich jak m.in. asymetria informacji na rynku sztuki i uprzywilejowana w tym zakresie pozycja pośrednika, kultura rynku, specyfika dzieł sztuki i jego wycena przy istotnej roli odgrywanej przez eksperta.

 

Exploitation (Article 388 of the Polish Civil Code) in Polish private law and the sale of works of art
Abstract
In the Polish legal model, as enshrined under Article 388 of the Polish Civil Code, exploitation may be called upon only when three main factors have been inclusively fulfilled: at the moment an agreement was concluded between the services of the contracting parties there existed a gross disproportion (an objective factor); the party concluded the agreement being in a coerced position, in a state of disability or inexperience (a subjective factor on the side of the aggrieved party); the second party took advantage of the above mentioned circumstances (a subjective factor on the side of the aggrieving party). The regulation of Article 388 of the Polish Civil Code protects the aggrieved party in an illusory manner, while the person touched by the exploitation will have immense difficulty in affecting the agreement concluded, in particular if the subject of this is a work of art. The illusiveness results mainly from the fact that the awareness on the part of both parties to the contract of the ease with which the exploiter can avoid any negative consequences whatsoever through the uniqueness of the mechanisms functioning in the sales of works of art such as the asymmetry of information within the art market and the privileged position, given the said, of the intermediary, the culture of the market, the specific nature of works of art and its evaluation through the significant input played by an expert.

References

Andrzejewski J., Laesio enormis i wyzysk. Tradycja prawna a przeciwdziałanie nieekwiwalentności świadczeń w prawie prywatnym Austrii, Niemiec i Polski, Poznań 2015 [maszynopis pracy doktorskiej napisanej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu].
Allgemeines bürgerliches Gesetzbuch (ABGB), JGS Nr. 946/1811.
Bagińska E., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 27 września 2005 r. I CK 191/05, „Orzecznictwo Sądów Polskich” 2007, nr 7-8.
Bik K., Sidorowicz J., Rynek sztuki. Historia sprzedaży jednego obrazu, „Gazeta Wyborcza – Magazyn Krakowski”, 21.03.2003.
Bürgerliches Gesetzbuch in der Fassung der Bekanntmachung vom 02.01.2002, BGBl. I S. 42, ber. S. 2909, 2003 S. 738.
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/60/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie zwrotu dóbr kultury wyprowadzonych niezgodnie z prawem z terytorium państwa członkowskiego, zmieniająca rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 (wersja przekształcona), Dz. Urz. UE L 159 z 28.05.2014, s. 1.
Entscheidungen des Österreichischen Obersten Gerichtshofes in Zivilsachen – SZ 39/206, sygn. akt 6 Ob 342/66.
Fyderek N., Eksperci rynku sztuki w Polsce – sytuacja prawna i praktyka, w: W. Kowalski, K. Zalasińska (red.), Rynek sztuki. Aspekty prawne, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Golka M., Rynek sztuki, Agencja Badawczo-Promocyjna „Artis”, Poznań 1991.
Grechenig K., Die laesio enormis als enorme Läsion der sozialen Wohlfahrt? – Ein rechtsökonomischer Beitrag zur HGB-Reform, „Journal für Rechtspolitik” 2006, nr 1.
Gutowski M., Wzruszalność czynności prawnej, C.H. Beck, Warszawa 2010.
Gwoździewicz-Matan P., Ekspert muzealnik? Aspekty prawne, w: A. Jagielska-Burduk, W. Szafrański (red.), Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 3: Muzea a rynek sztuki – aspekty prawne, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2014.
Iwański M., (Bez)krytyczna opresja rynku na peryferiach, „Obieg”, 27.12.2015, http://www.obieg.pl/rozmowy/37082 [dostęp 10.03.2016].
Kodeks cywilny. Komentarz, oprac. F. Błahuta, t. 2, ks. 3: Zobowiązania, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1972.
Lewaszkiewicz-Petrykowska B., Wady oświadczenia woli w polskim prawie cywilnym, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1973.
Machnikowski P., Wyzysk, w: System prawa prywatnego, t. 5: E. Łętowska (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna, C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2006.
Mayer-Maly T., Bemerkungen zum Irrtum uber den Wert, w: E. Brem, J.N. Druey, E. Kramer, I. Schwander (red.), Festschrift zum 65. Geburtstag von Mario M. Pedrazzini, Verlag Stämpfli & Cie AG, Bern 1990.
Miliszkiewicz J., Cicha aukcja, głośny skandal, „Moje Pieniądze” (dodatek „Rzeczpospolitej”) 3.04.2003.
Ocena skutków regulacji projektu ustawy o narodowych dobrach kultury z dnia 13 maja 2016 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12282700/12339514/12339515/dokument221859.pdf [dostęp: 5.06.2016].
Olejniczak A., Komentarz do art. 388 Kodeksu cywilnego, w: Kodeks cywilny. Komentarz, t. 3: Zobowiązania – część ogólna, LEX, stan prawny na dzień 1.05.2010.
Radwański Z., Treść czynności prawnej, w: System prawa prywatnego, t. 1: M. Safjan (red.), Prawo cywilne – część ogólna, C.H. Beck, Instytut Nauk Prawnych PAN, Warszawa 2008.
Radwański Z., Wyzysk, w: System prawa cywilnego. t. 3, cz. 1: Z. Radwański (red.), Prawo zobowiązań – część ogólna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1981.
Stelmachowski A., Wstęp do teorii prawa cywilnego, PWN, Warszawa 1984.
Stürner M., Der Grundsatz der Verhältnismäßigkeit im Schuldvertragsrecht. Zur Dogmatik einer privatsimmanenten Begrenzung von vertraglichen Rechten und Pflichten, Mohr Siebeck, Tübingen 2010.
Szafrański W., Handel dziełami sztuki w Polsce a gry rynkowe – zarys problematyki, w: W. Kowalski, K. Zalasińska (red.), Rynek sztuki. Aspekty prawne, Wolters Kluwer Polska, Warszawa 2011.
Szafrański W., Kontrola obrotu zabytkami? Na marginesie projektu nowelizacji ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami [wystąpienie na konferencji naukowej „Legalne/nielegalne poszukiwanie zabytków i obrót zabytkami”, Sosnowiec 20.06.2016 r., w druku].
Szafrański W., Mechanizm tzw. budowania cen na polskim rynku sztuki, „Prawo Europejskie w Praktyce” 2010, nr 7-8.
Szafrański W., Od falsów z „3P” do „żyrandolowych” aukcji. Nowe zjawiska na rynku sztuki, „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2015, nr 3-4.
Szafrański W., Nowe zjawiska w obrębie przestępczości na rynku sztuki w Polsce, w: M. Trzciński, O. Jakubowski (red.), Przestępczość przeciwko dziedzictwu kulturowemu. Diagnoza, zapobieganie, zwalczanie, Katedra Kryminalistyki Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2016.
Trzaskowski R., Granice swobody kształtowania treści i celu umów obligacyjnych: art. 3531 k.c., Zakamycze, Kraków 2005.
Trzaskowski R., Skutki sprzeczności umów obligacyjnych z prawem. W poszukiwaniu sankcji skutecznych i proporcjonalnych, LexisNexis, Warszawa 2013.
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.
Ustawa o narodowych dobrach kultury, projekt z dnia 13 maja 2016 r., https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12282700/12339514/12339515/dokument221855.pdf [dostęp 25.05.2016].
Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 19 kwietnia 2013 r., sygn. akt V ACa 171/13, LEX nr 1345524.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2002 r., sygn. akt II CKN 1090/00, LEX nr 81890.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2005 r., sygn. akt IV CK 444/04, LEX nr 177233.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2009 r., sygn. akt II CSK 160/09, LEX nr 529679.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 2010 r., sygn. akt IV CSK 432/09, Legalis nr 316503.
Uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 września 2013 r., sygn. akt I CSK 651/12, LEX nr 1396293.
Waltoś S., Kolekcjonerstwo muzealne i muzealników w świetle Kodeksu Etyki ICOM, w: A. Jagielska- Burduk, W. Szafrański (red.), Kultura w praktyce. Zagadnienia prawne, t. 3: Muzea a rynek sztuki – aspekty prawne, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Poznań 2014.
Waltoś S., Muzealnik jako ekspert na rynku dzieł sztuki, w: R. Pasieczny (red.) Problematyka autentyczności dzieł sztuki na polskim rynku. Teoria, praktyka prawo, Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Warszawa 2012.
Wilburg W., Entwicklung eines beweglichen Systems im bürgerlichen Recht, Styria, Graz 1950.
Winiarz J. (red.), Kodeks cywilny z komentarzem, t. 1, wyd. 2, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1989.
Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 27 października 2004 r., sygn. akt I ACa 530/04, LEX nr 143483.
Zemen H., Kunstkauf und laesio enormis, „Osterreichische Juristen-Zeitung” 1989, z. 19.

Information

Information: Santander Art and Culture Law Review, 2016, 1/2016 (2), pp. 103 - 134

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Wyzysk (art. 388 Kodeksu cywilnego) w polskim prawie prywatnym a obrót dziełami sztuki

English:
Exploitation (Article 388 of the Polish Civil Code) in Polish private law and the sale of works of art

Authors

Adam Mickiewicz University in Poznań, Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań, Poland

https://orcid.org/0000-0001-8420-4673

Wojciech Szafrański
Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznan, Św. Marcin 90 61-714 Poznań, Poland
https://orcid.org/0000-0001-8420-4673 Orcid
Contact with author
All publications →

Faculty of Law and Administration, Adam Mickiewicz University in Poznan, Św. Marcin 90 61-714 Poznań, Poland

Published at: 01.09.2016

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Jan Andrzejewski (Author) - 50%
Wojciech Szafrański (Author) - 50%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish