Polska kultura łowiecka jako niematerialne dziedzictwo kulturowe

Miłosz  Kościelniak-Marszał

Polska kultura łowiecka jako niematerialne dziedzictwo kulturowe

Publication date: 12.2021

Santander Art and Culture Law Review, 2021, 1/2021 (7), pp. 119 - 144

https://doi.org/10.4467/2450050XSNR.21.007.14596

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Polska kultura łowiecka jako niematerialne dziedzictwo kulturowe

Abstract

Polish hunting culture as intangible cultural heritage

Towards the end of the Middle Ages, hunting based on the knightly ethos became an important part of court culture and, in the following centuries, became an integral part of life for the Polish landed gentry. Despite foreign (particularly German) influence, it retained its distinctive and national character, and was one of the factors that helped shape national identity during the Partitions and the Second Polish Republic. Attempts to eradicate its legacy were made during the Communist era, yet the hunting culture survived and was successfully reconstructed in the 1990s, becoming a source of shared identity for over 120 thousand hunters and their families. Polish hunting culture combines principles of ethical behaviour towards nature, especially towards humans and animals, with a unique language and extensive socio-cultural practices, including both religious and secular customs, rituals and ceremonies. Its manifestations can be found in literature and the arts, especially visual arts and theatre. It also appears in music, performed both during hunting expeditions and on special occasions. Linked to the Polish hunting culture is a distinctive cuisine, which follows with the cycle of nature and is based on venison and fruits from the forest. Last but not least, it also includes breeding and raising hunting dogs (especially typically Polish hunting breeds) and birds of prey. Polish hunters, aware of the values inherent in the hunting culture, actively follow historical traditions. It contributes to the preservation of this unique community culture, rooted in the country’s history and thus constitutes intangible heritage.

Keywords: hunter, hunting, tradition, cultural heritage, language of hunting

Streszczenie: Pod koniec średniowiecza kultura łowiecka, czerpiąca z etosu rycerskiego, stała się ważnym składnikiem obyczajowości dworskiej, aby w następnych wiekach wpisać się w życie polskiego ziemiaństwa. Mimo wpływów zwłaszcza niemieckich, zachowała odrębność i narodowy charakter, które powodowały, że w czasach zaborów i II Rzeczypospolitej była jednym z czynników kształtujących świadomość narodową. Jej zasadnicze przejawy niszczono w czasach komunizmu, a mimo to przetrwała i została z sukcesem odbudowana w latach 90. XX w., stanowiąc źródło tożsamości wspólnotowej dla ponad 120 tys. myśliwych oraz członków ich rodzin. Polska kultura łowiecka obejmuje zasady etycznego postępowania względem przyrody, zwłaszcza ludzi i zwierząt, ale i unikatowy język oraz rozbudowane praktyki społeczno-kulturowe, w tym zarówno ceremoniał liturgiczny, jak i świeckie zwyczaje, rytuały i obrzędy. Jej przejawy są obecne w literaturze i sztuce, zwłaszcza plastyce i teatrze. Na kulturę łowiecką składają się także utwory muzyczne, wykonywane podczas polowań i przy okazji szczególnych uroczystości. Nieodłączną jej częścią jest także charakterystyczna kuchnia, zgodna z cyklem przyrody i oparta na dziczyźnie oraz dodatkach pochodzących z darów lasu. Wreszcie, jej elementem jest także hodowla i układanie psów myśliwskich, w szczególności ras rodzimych, oraz ptaków łowczych. Polscy myśliwi, świadomi wartości kulturowej łowiectwa, praktykują na co dzień wynikające z tego zwyczaje, dzięki czemu obyczaje wspólnoty, wyrosłe z wielowiekowej tradycji, pozostają ciągle żywe, stanowiąc niematerialne dziedzictwo

Keywords

myśliwy, polowanie, tradycja, dziedzictwo kulturowe, język łowiecki

hunter, hunting, tradition, cultural heritage, language of hunting

References

Download references

Adamiak P., Sokolnictwo dawniej i dziś, „Łowiec Świętokrzyski” 2013, nr 1.

Adamkowicz M., Wielkie łowy dawnych gdańszczan. Maciej Bakun o dawnych tradycjach myśliwskich, „Dziennik Bałtycki”, 6.11.2012, http://www.dziennikbaltycki.pl/artykul/692023,wielkie-lowy-dawnych-gdanszczan-maciej-bakun-o-dawnych-tradycjach-mysliwskich-rozmowa,id,t.html?cookie=1 [dostęp: 23.11.2013].

Bohusz J., Planowanie, sprawozdawczość i statystyka w łowiectwie, w: Przewodnik – informator łowiecki, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1953.

Bohusz J., Jastrzębski L., Stankiewicz E., Prawo łowieckie. Komentarz, t. 1, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1953.

Brückner A., Encyklopedia staropolska, t. 2, PWN, Warszawa 1990.

Brzustowicz B., Udział rycerstwa polskiego w zagranicznych turniejach w średniowieczu, „Herald” 1993, nr 7.

Dajczak W., Gwiazdowicz D., Matulewska A., W. Szafrański, Should Hunting as a Cultural Heritage Be Protected?, „International Journal for the Semiotics of Law” 2021, nr 34.

Dąbkowski P., Uprawnienia, złączone z własnością dóbr ziemskich wedle prawa polskiego, „Przegląd Historyczny” 1908, t. 7, nr 2.

Dusza-Kozera J., Klejnot korony Królestwa Polskiego, „Gazeta dla Lekarzy” 2013, nr 8.

Dynak W., Łowiectwo w kulturze polskiej. Obszary i kształty obecności, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012.

Dynak W., Łowiectwo w poezji polskiej, „Pamiętnik Literacki” 1991, R. LXXXII, z. 1.

Dynak W., Łowy, łowcy i zwierzyna w przysłowiach polskich, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław 1993.

Dynak W., O słownictwie i metaforyce łowieckiej, w: M. Graszewicz, J. Kolbuszewski (red.), Kultura – literatura – folklor. Prace ofiarowane Profesorowi Czesławowi Hernasowi w sześćdziesięciolecie urodzin i czterdziestolecie pracy naukowej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1988.

Dynak W., Poezja i łowy. Antologia, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1994.

Dynak W., Polski język łowiecki. Bibliografia, Łowiec Polski, Warszawa 2004.

Dynak W., Z dziejów polskiej pieśni łowieckiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991.

Ejsmond J., Wielkie łowy królów polskich, Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, Warszawa 1926.

Ejsmond J., Zabobony myśliwskie, Agencja Wydawnicza Pingwin 1990.

Gawin P., Terminologia łowiecka. Poradnik łowiecki, Wydawnictwo Poradnika Łowieckiego, Gdynia 2016.

Gloger Z., Encyklopedia staropolska, Druk. P. Laskauera i W. Babickiego, Warszawa 1902.

Gołębiowski Ł., Gry i zabawy różnych stanów w kraju całym, lub niektórych tylko prowincjach, Druk. N. Glücksberga, Warszawa 1831.

Gurgul J., Ocena efektywności ochrony Polskiej fauny. Zmiany uwarunkowań prawnych o ochronie gatunkowej zwierząt, http://www.profesor.pl/publikacja,23911,Wypracowania,Ocena-efektywnosci-ochrony-Polskiej-fauny-Zmiany-uwarunkowan-prawnych-o-ochronie-gatunkowej-zwierzat [dostęp: 10.10.2013].

Hoppe S., Słownik języka łowieckiego, PWN, Warszawa 1970.

Huizinga J., Jesień średniowiecza, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1996.

Jastrzębski L., Prawne zagadnienia ochrony przyrody, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1980.

Jezierski W., Uwagi o systemie polskiego łowiectwa. O systemie organizacyjnym, „Brać Łowiecka” 2003, nr 5.

Jóźwiak Z., K. Biały, Słownik podstawowych terminów łowieckich i ekologicznych, Łowiec Polski, Warszawa 1994.

Klonowic S.F., Flisak, to jest spuszczanie statków Wisłą i inszymi rzekami do niej przypadającemi, Nakładem Józefa Gółkowskiego, Wydanie Stanisława Węclewskiego, Chełmno 1862.

Kochanowski J., Dryas Zamechska, w: idem, Dzieła, seria „Biblioteka Kieszonkowa Klasyków Polskich”, t. XVI, Lipsk 1835.

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu dnia 17 października 2003 r., Dz. U. z 2011 r. Nr 172, poz. 1018.

Kościelniak-Marszał M., Dzieje łowiectwa a ochrona przyrody w Polsce, Oficyna Wydawnicza Oikos, Warszawa 2014.

Kościelniak-Marszał M., Łowiecki język prawny, „Investigationes Linguisticae” 2013, vol. XXVIII.

Kościelniak-Marszał M., Transformacja Polskiego Związku Łowieckiego w świetle ewolucji modelu łowiectwa w Polsce, „Studia Prawnoustrojowe” 2020, nr 50.

Kościelniak-Marszał M., Zmiany w Prawie łowieckim – PZŁ de lege ferenda, „Brać Łowiecka” 2009, nr 2.

Kowalski Z., Order zielonej różdżki, Wyd. MON, Warszawa 1954.

Krawczyński W., Łowiectwo, Wydawnictwo Spółdzielni „Las”, Warszawa 1947.

Krogulski S., Pół wieku. Zarys działalności Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego 1876-1926, Nakładem Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego, Lwów 1929.

Kryński A., Z kart łowiectwa polskiego, Sport i Turystyka, Warszawa 1991.

Krzemień M., 1000 słów o łowiectwie, Wyd. MON, Warszawa 1984.

Kwieciński M., Łowiectwo w dobrach zakopiańsko-kórnickich Władysława Zamoyskiego, w: K. Kornacki (red.), Intelektualia myśliwskie. Materiały VI sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, 18 czerwca 2011, Muzeum Zamoyskich w Kozłówce, Kozłówka 2012.

Lachowska A., Ideały rycerskie w Polsce w XV wieku, „Studia Redemptorystowskie” 2014, nr 12.

Ledwosiński M., Tradycje i zwyczaje myśliwskie, Bellona, Warszawa 2005.

Lewandowski R., Sprawozdanie z dziesięcioletniej czynności Towarzystwa Łowieckiego, w: Dziesięcioletni jubileusz Towarzystwa Łowieckiego 1906-1916, Wyd. Towarzystwo Łowieckie w Poznaniu, Poznań 1916.

List Jana III Sobieskiego do królowej Marysieńki z 17 IX 1683, http://literat.ug.edu.pl/listys/096.htm [dostęp: 7.03.2013].

Mańkowski T., Prawo łowieckie w Polsce w wiekach średnich. Przewodnik naukowy i literacki, Lwów 1904.

Matulewska A., Kuchnia inspirowana lasem, w: D. Gwiazdowicz (red.), Korzystajmy z lasu, Oficyna Wydawnicza G&P, Poznań 2015.

Matulewska A., O języku przyrodniczym i łowieckim w komunikacji międzykulturowej. Studium przypadku, w: A. Buras-Marcinak, S. Góźdź-Roszkowski (red.), Języki specjalistyczne w komunikacji interkulturowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2020.

Matulewska A., Specyfika języka łowieckiego, w: D.J. Gwiazdowicz (red.), Kultura łowiecka, Oficyna Wydawnicza Forest, Warszawa 2018.

Matulewska A., The language of hunting in translation – what is lost, what is saved. The problem of disappearing metaphors in LSP translation, w: J. Kic-Drgas, M. Zawacka-Najgeburska (red.), Fachsprachen in Didaktik und Translatorik: Theorie und Praxis/LSP in Teaching and Translation: Theory and Practice. Poznań Studies in Applied Linguistics/Posener Beiträge zur Angewandten Linguistik, Peter Lang, Frankfurt am Main, 2019.

Mielnikiewicz K., Łowiectwo ludowe w Polsce z ilustrowanym słownikiem tematycznym, Druk. MZ Graf, Ostrów Mazowiecka 2018.

Mielnikiewicz K., Szewczyk L., Walka z kłusownictwem w zaborze pruskim zadaniem „Ostrowskiego towarzystwa ochrony myślistwa”, „Zachodni Poradnik Łowiecki” 2013, nr 1.

Mielnikiewicz K., Wspólną drogą, „Łowiec Polski” 2013, nr 5.

Miśkiewicz B., Z dziejów łowiectwa w Wielkopolsce, Akademia, Poznań 1994.

Morow K., Przed 90-leciem PZŁ – historia Związku (III), „Brać Łowiecka” 2013, nr 1.

Mowa Marcina Kromera na pogrzebie znakomitego i wielkiego władcy, Zygmunta, pierwszego tego imienia, Króla Polskiego, Księcia Litewskiego, Ruskiego, Pruskiego, Mazowieckiego itd. zmarłego 1 kwietnia 1548 roku, www.cmentarium.sowa.website.pl/Namarginesie/mowa03.html [dostęp: 12.08.2013].

Müller T., Zwolak Z., Prawo łowieckie z komentarzem oraz przepisami wykonawczymi i związkowymi, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1998.

Nehring H., J. Kehl, Język łowiecki, tradycje łowieckie oraz historia broni myśliwskiej, w: Łowiectwo, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1989.

Nüßlein F., Łowiectwo, Galaktyka, Łódź 2008.

Ossowska M., Ethos rycerski i jego odmiany, PWN, Warszawa 1986.

Pawiński J., Sokolnicy z Zagańska, „Łowiec Świętokrzyski” 2013, nr 1.

Piwowarczyk D., Obyczaj rycerski w Polsce późnośredniowiecznej (XIV–XV wiek), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2005.

Przybylski W., Łowiectwo. Historia, obyczaje, etyka, kultura, Łowiec Polski, Warszawa 1998.

Purchla J., Dziedzictwo kulturowe, w: J. Hausner, A. Karwińska, J. Purchla (red.), Kultura a rozwój, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa 2013.

Radecki W., Prawo łowieckie, Komentarz, Difin, Warszawa 2010.

Rajman J., Encyklopedia średniowiecza, Zielona Sowa, Kraków 2006.

Reumann M., Gospodarstwo łowieckie z historią starożytną łowiectwa polskiego, Druk. S. Orgelbranda, Warszawa 1845.

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 3 grudnia 1927 r. o Prawie łowieckim, Dz. U. Nr 110, poz. 943.

Rożyński F., Schetchel E., Ekonomiczne znaczenie łowiectwa dla naszego kraju, Nakładem Polskiego Towarzystwa Łowieckiego, Warszawa 1921.

Sałuda B., Łowy władców polskich, Oficyna Druków Niskonakładowych, Olsztyn 2007.

Samsonowicz A., Łowiectwo w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawska Firma Wydawnicza, Warszawa 2011.

Sawina D., Rycerz, wojownik, poeta. Okołoliterackie aspekty kultury rycerskiej na Śląsku i jej czeskie inspiracje, „Meluzyna” 2015, nr 1.

Sikorski W., „Łowiec Polski” 1981, nr 2.

Smolski W., Włodzimierz hrabia Dzieduszycki (1825-1899), „Roczniki Zakonu Kawalerów Orderu Złotego Jelenia” 2012.

Sobalak T., Władysław Janta-Połczyński z Redgoszczy, Wyd. PPHU Grandel, Piła 2013.

Spausta W., Na tropach, nakładem księgarni Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1896.

Statua Towarzystwa Łowczego w Wielkim Księstwie Poznańskim, Rocznik Towarzystwa Łowczego w Wielkim Księstwie Poznańskim, Poznań 1861.

Statut Galicyjskiego Towarzystwa Łowieckiego ( zatwierdzony r eskryptem c .k. Namiestnictwa z dnia 24 czerwca 1902 Do.L. 72602), Galicyjskie Towarzystwo Łowieckie, Lwów 1902.

Stec R., Prawo łowieckie. Wybrane aspekty prawnoporównawcze, Bellona, Warszawa 2009.

Szałapak E., Słownik myśliwego, Wyd. AMIA, Wrocław 2004.

Szpetkowski K.K., Kultura łowiecka, w: H. Okarma, A. Tomek (red.), Łowiectwo, Wyd. H20 Kraków 2008.

Szpetkowski K., Sennik S., Tradycje łowieckie Niepołomic, w: M.P. Krzemień (red.), Kultura łowiecka fundamentem wizerunku współczesnego myśliwego, II Międzynarodowy Kongres Kultury Łowieckiej, Agencja Reklamowo-Wydawnicza „Ostoja”, Niepołomice 2011.

Tomaszewski J., Leśniak J., Organizacje myśliwych w Polsce, w: R. Dzięciołowski, J. Goszczyński, W. Morawski (red.), Model łowiectwa we współczesnej Polsce. Materiały z seminarium, luty 1992, Łowiec Polski, Warszawa 1992.

Ustawa z dnia 22 października 2010 r o ratyfikacji Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzonej w Paryżu dnia 17 października 2003 roku, Dz. U. Nr 225, poz. 1462.

Ustawy Towarzystwa Myśliwskiego w Wielkim Księstwie Poznańskim, Leszno 1873.

Wacek R., Łowiectwo w Małopolsce, „Łowiectwo Polskie” 1921, R. IX, nr 3.

Więcko E., W ostępach Puszczy Białowieskiej, Sport i Turystyka, Warszawa 1972.

Information

Information: Santander Art and Culture Law Review, 2021, 1/2021 (7), pp. 119 - 144

DOI: https://doi.org/10.4467/2450050XSNR.21.007.14596

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Polska kultura łowiecka jako niematerialne dziedzictwo kulturowe

English:

Polish hunting culture as intangible cultural heritage

Authors

Miłosz Kościelniak-Marszał

https://orcid.org//0000-0002-7261-3389

Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Opolskiego

Published at: 12.2021

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND

Percentage share of authors:

Miłosz Kościelniak-Marszał (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 989

Number of downloads: 1403

<p> Polish hunting culture as intangible cultural heritage</p>

Download xml