Między Galileuszem a Polską: siedemnastowieczna wersja łacińska dzieła Proposta della longitudine
Ważnym elementem intelektualnej biografii Galileusza są kontakty uczonego z Polską. Jest to temat jeszcze nie do końca opracowany. Uwagę poświęcili mu Artur Wołyński w swych studiach filologicznych w połowie XIX w. oraz Bronisław Biliński w 1969 r. Prowadzone badania doprowadziły nas do nieznanej łacińskiej wersji Proposta della longitudine wydanej w Krakowie w 1642 r. Jest to krótki tekst znany we Włoszech z rękopisu, którego jedyna kopia zachowała się w Biblioteca Nazionale we Florencji. Krakowski druk, jedyny przekład tekstu Galileusza dokonany w Polsce w XVII wieku, stanowi element pozwalający na dokładniejszą rekonstrukcję relacji pizańskiego myśliciela z kulturą polską, co potwierdza również zachowane archiwum epistolarne uczonego. Odnaleziony dokument jest nie tylko cenny z uwagi na swoją wagę bibliograficzną, ale stanowi ślad pozwalający na odkrycie i zanalizowanie ciekawych aspektów polityki kulturalnej prowadzonej apud populos externos wobec burzliwych losów Galileusza, jak i działań samego astronoma (spontanicznych czy zamierzonych), zmierzających do propagowania własnego dzieła. Istotne jest też to, że recepcja włoskich tekstów w Polsce, podobnie jak w innych krajach na północ od Alp, jest związana z postrzeganiem ich „ładunku nowoczesności i innowacyjności” (Davide Conrieri). Przekład Proposta della longitudine, opublikowany w Krakowie 30 lat po powstaniu oryginału, staje się zatem w Polsce – w zamiarze mecenasa i tłumacza – przedmiotem debaty publicznej na temat jego treści i ideologii.

Galileo in Poland: a 17th-century Latin Translation of the Proposta della longitudine
The relationship between Galileo and Poland is a particularly obscure chapter of the Florentine’s extraordinary intellectual biography. Currently, our knowledge of this important connection remains limited to the 19th-century studies of Artur Wołyński and that of Bronisław Biliński in 1969. In light of this important yet neglected field, this article examines a previously unknown Latin version of the Proposta della longitudine, printed in Cracow in 1642. Currently preserved in a single manuscript copy at the National Library in Florence, this brief tract represents an exemplar of Galileo’s work that circulated handwritten in early modern Italy. Printed in Cracow, the Proposta is the only translation
of Galileo’s work in Poland during the seventeenth century, and represents a missing piece in the greater puzzle of the personal and professional relations Galileo established with Polish intellectual circles. This Latin translation is not only a bibliographical rarity; it is a cultural product that unlocks new perspectives from which to analyze the relationship between the non-Italian reception of the vicissitudes of Galileo’s personal and intellectual journey, and that of the scientist himself. As in other European regions, Polish attitudes towards Italian literary products were such as to give them prominence in light of the “function and power of innovation” (Davide Conrieri). The translation of the Proposta della longitudine, printed some thirty years after its original draft, thus provided an opportunity, at least in the conception of its sponsor and translator, to launch a debate of significant public interest.