FAQ

Społeczeństwo Bochni w okresie autonomii galicyjskiej  (1867-1914). Zarys problematyki

Publication date: 12.2022

Rocznik Przemyski. Historia, 2022, 4 (28) 2022 - Special Isssue, pp. 103 - 142

https://doi.org/10.4467/24497347RPH.22.006.16629

Authors

Marcin Marynowski
National Museum of Przemyśl Region, Przemyśl, Poland
https://orcid.org/0000-0002-7936-4266 Orcid
All publications →

Titles

Społeczeństwo Bochni w okresie autonomii galicyjskiej  (1867-1914). Zarys problematyki

Abstract

The period of the Galician autonomy 1867-1914 was favorable to the increase of social awareness in the society of Bochnia, as well as the increasing involvement of the inhabitants in the life of the town. One of the main factors which shaped the national character of the society was the introduction of the Polish language in 1867 in folk and high schools. Two years later, in 1869, the Polish language became the official language in administration and the judiciary. In the town celebrations took place, commemorating significant anniversaries in Polish history, but there were also some solemn moments proving loyalty to the Austrian emperor.

The paper cross-sectionally presents selected issues relating to the society of Bochnia in the period of autonomy. It mentions pre-autonomy events that influenced the development of social awareness in the town during the period in question. Social attitudes are illustrated by descriptions of ceremonial events that took place at that time. In the town, there were a lot of changes that improved the life of its inhabitants. Particular chapters deal with the topics of maintaining order in the town, the importance of Bochnia’s cemetery, which became an important place of remembrance for society, and the presence of Jews in Bochnia. They testify to the planned activities, which were to bring numerable benefits to Bochnia and its inhabitants in the discussed period. Useful for assessment of social mentality are the fragments showing the intertwining of urban and rural features of the town’s inhabitants, which can be noticed also in the chapter about the impact of Cracow on the society of Bochnia. The outbreak of the war in 1914 marked the end of long decades of a peaceful life for the town and its inhabitants.

References

Źródła archiwalne:

Archiwum Narodowe w Krakowie Oddział w Bochni:

ZMBo nr-y 1–17, Protokoły posiedzeń Zwierzchności Miejskiej i Rady Miejskiej.

sygn. 30/1/0/9/92, Księga obrad Rady Miejskiej.

Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie:

fond 146, opis 4, sprawa 3122: Sprawy antyżydowskich rozruchów w Bochni, 1898.

fond 146, opis 4, sprawa 5439: Lustracja Starostwa Bocheńskiego na polecenie Prezydium Namiestnictwa z 31 października 1871; protokoły, opinie o urzędnikach, Bochnia 1871.

fond 146, opis 62, sprawa 953: Sprawy uznania dzieci nieślubnych, pisma, wyjaśnienia, oświadczenia, odpisy metryk urodzenia, pisma Starostwa w Bochni, Bochnia 1870–1879.

fond 146, opis 68, sprawa 2065: Dokumentacja dotycząca rozszerzenia stacji kolejowej w Bochni na podstawie projektu zatwierdzonego przez c.k. Ministerstwo Kolejowe; protokoły, korespondencja Magistratu w Bochni ze Starostwem w Bochni, decyzje wywłaszczeniowe, plany, 1906.

fond 146, opis 25, sprawa 6651: Towarzystwo dla upiększania miasta Bochni i jego okolicy, korespondencja z Namiestnictwem, statut, zatwierdzenie przez Namiestnictwo, Bochnia, Lwów 1911.

fond 211, opis 1, sprawa 99 i 143, Sprawy antyżydowskich rozruchów w Bochni, 1918.

Muzeum Etnograficzne w Krakowie, zbiory rękopiśmienne:

sygn. 10/II Widowiska świąteczne „Szopka” i „Gwiazda” z Bochni, pocz. XX w., ze spuścizny po Władysławie Kosińskim.

sygn. 21/II Kołysanki z miejscowości: […] Bochnia, […], 1912, spisał Władysław Kosiński, ze spuścizny po Władysławie Kosińskim.

sygn. 26/II Opisy dawnego oświetlenia izb w powiecie bocheńskim (Bochnia, [inne miejscowości]), 1929, spisali uczniowie gimnazjum w Bochni.

sygn. 50/II Przyczynki do rozmowy z głuchym z […] Bochni […], spisali Stanisław Czyżewicz i Teofil Świerczyński, 1902, ze zbiorów Seweryna Udzieli.

sygn. 183/II Zabawy dzieci w Bochni […], spisał Władysław Kosiński, 1912, ze spuścizny po Władysławie Kosińskim.

sygn. 278/II Notatki etnograficzne z pow.: Bochnia i Brzesko (lecznictwo i przesądy), spisał Stanisław Pallan, 1870, ze zbiorów ks. Eugeniusza Janoty i Bronisława Gustawicza.

sygn. 670/II […] wyrażenia gwarowe z […] okolic Bochni […] spisał Mateusz Gralewski, 1876, z depozytu PAU.

sygn. 458/II Pieśni i obrzędy Bożego Narodzenia z okolic Bochni, spisał Hozer, 1880, ze zbiorów Bronisława Gustawicza.

sygn. 927/II Pieśni ludowe z m.: Bochnia, […] pow. Bochnia, spisali Zofia Giełdanowska, Jadwiga Weberowa, Roman Andrusikiewicz, 1903–1909, ze zbiorów Seweryna Udzieli.

sygn. 247/II Obchód Bożego Narodzenia w okolicach Kęt (pow. Oświęcim), spisał Ferdynand Maiss, k. 2, koniec XIX w., ze zbiorów Bronisława Gustawicza. Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka:

B. Śmigielski, Władysław Gargul (1883–1946). Fotograf niezwykły, Kraków 2011, Zbiory Specjalne Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, sygn. 2079/zb.spec.

Parafia św. Mikołaja w Bochni:

Liber Baptisatorum Bochnia t. 23, 1861–1878; t. 24, 1878–1889; t. 25, 1889–1901; t. 26, 1902–1912; t. 27, 1913–1927.

Źródła drukowane:

Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, Bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, Bd. 12: Galizien, Wien 1907.

Fr. Habury mowa przy odsłonięciu pomnika Kazimierzowi Wielkiemu wystawionego przez Obywateli w Bochni, dnia 29 maja r. 1871 (w drugi dzień Zielonych Świątek), Bochnia 1871.

P. Franaszek, Informator statystyczny do dziejów społeczno-gospodarczych Galicji. Zdrowie publiczne w Galicji w dobie autonomii, red. H. Madurowicz-Urbańska, Kraków 2001.

A. Jelonek, Liczba ludności miast i osiedli w Polsce w latach 1810–1955, „Dokumentacja Geograficzna”, z. 5, 1956.

M. Marynowski, L. Rzepka, Inwentarz Akt Salinarnych Wieliczki i Bochni z lat 1772–1918 Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka, Wieliczka 2004.

W. Skwirut, Nowo odkryte zabytki pieśni ludowych ziemi bocheńskiej z drugiej połowy XIX wieku. Materiał źródłowy, „Rocznik Bocheński” t. 2, 1994.

W. Skwirut, Zwyczaje ludowe, obrzędy, podania, wierzenia i inne ciekawostki etnograficzne Bocheńszczyzny w drugiej połowie XIX wieku, „Rocznik Bocheński” t. 3, 1995.

Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. gimnazyum w Bochni za rok szkolny 1909, Bochnia 1909.

M. Stolarczyk, Wybór tekstów źródłowych z historii Polski 1861–1918, t. 2, Rzeszów 2000.

S. Szczepanowski, Nędza Galicyi w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego, Lwów 1888.

J. Świętek, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię), obraz etnograficzny, Kraków 1893.

Zbiory rękopisów w bibliotekach i muzeach w Polsce, wyd. II popr. i rozsz., oprac. D. Kamolowa przy współudziale T. Sieniateckiej, Warszawa 2003.

Галицьке Намісництво (1772–1921). Архівно – бібліографічний фондовий покажчик, Київ 1990.

Prasa i czasopisma:

„Czas” 1910, nr 318.

„Djabeł” 1871, nr 47.

„Gazeta Lwowska” 1880, nr 205.

„Gazeta Narodowa” 1871, nr 187.

„Kraj” 1871, nr 122.

„Kronika Bocheńska” R. 16, 2007, nr 1 (175), nr 2 (176).

„Kurjer Lwowski” 1888, nr 361.

„Ochrona Zabytków” 2003, nr 3–4.

„Wiadomości Bocheńskie” 1991, nr 1.

„Wiadomości Bocheńskie” 2015, nr 3 (106), wydanie specjalne.

Pamiętniki i wspomnienia:

H. Barycz, Wśród gawędziarzy, pamiętnikarzy i uczonych galicyjskich. Studia i sylwety z życia umysłowego Galicji XIX w., t. 1–2, Kraków 1963.

B. Gregorowicz, W gimnazyalnych murach, w: Pamiętniki urzędników galicyjskich, Kraków 1978.

Pamiętniki urzędników galicyjskich, przygotowali do druku I. Homola i B. Łopuszański, Kraków 1978.

M. Schmidt, Młodzież z przed 50-ciu laty, Warszawa 1929.

S. Serafińska, Jan Matejko. Wspomnienia rodzinne, wyd. II, Kraków 1958.

Opracowania:

A. Banach, E. Banach, Historia o Nikiforze, Kraków 2004.

Bochnia, tekst i zdjęcia Marcin Korzec, red. S. Mendelowski, Krosno 2004.

Bochnia. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kraków 1980.

Bochnia XIX wieku, oprac. katalogu wystawy J. Flasza, J. Kęsek, Bochnia 1986.

Bochnia naszych dziadków i pradziadków w latach 1900–1945, red. Z. Czekalska-Sitko et al., Bochnia 2008.

S. Czarniecki, Z Bochni na Wybrzeże Dalmatyńskie. Gejza Bukowski (1858–1937), „Rocznik Bocheński”t. 1, 1993.

J. Duda, Pierwiastki ludowe i folklorystyczne na ulicach i placach Krakowa przełomu XIX i XX wieku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Etnograficzne” 1989, z. 26.

S. Fischer, Kazimierz Wielki, jego stosunek do Bochni i Bocheńszczyzny, Bochnia 1934.

S. Fischer, Losy Kazimierzowskiej fundacji. Szkic z dziejów Bochni, Bochnia 1927.

J. Flasza, Bochnia. Przewodnik po mieście, Bochnia 2005.

J. Flasza, Cztery bocheńskie konteksty, „Kronika Bocheńska” R. 16, 2007, nr 2 (176).

J. Flasza, Drukarstwo i edytorstwo bocheńskie do roku 1945, Bochnia 1985.

J. Flasza, Poczet burmistrzów bocheńskich. Ferdynand Maiss (1856–1933), „Wiadomości Bocheńskie”1991, nr 1.

J. Flasza, Puklerz złoty i łza krwawa. Z dziejów obrazu Matki Bożej Bocheńskiej, Bochnia 2004.

J. Flasza, Rynek bocheński. Szkice o dziejach i zabytkach, Bochnia 1989.

J. Flasza, J. Kęsek, Cmentarze bocheńskie. Przewodnik historyczny, Bochnia 1992.

J. Halbersztadt, Problematyka „elit władzy” w badaniach historycznych, w: Historia XIX i XX wieku. Studia i szkice, red. A. Garlicki, J.R. Szaflik, M. Wojciechowski, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979.

J. Hoff, Społeczność małego miasta galicyjskiego w dobie autonomii, Rzeszów 1992.

J. Hoff, Stan badań nad kulturą i obyczajowością społeczności miast Galicji (1980–1990), w: Materiały do etnografii miasta, red. A. Stawarz, Żyrardów 1992.

A. Jedynak, Biskup Józef Grzegorz Wojtarowicz (1791–1875) wobec wydarzeń 1846 roku, „Rocznik Bocheński” t. 4, 1996.

D. Kacnelson, J. Kęsek, Trzy nieznane epizody bocheńskie z pierwszej połowy XIX wieku w dokumentach Archiwum Historycznego we Lwowie, „Rocznik Bocheński” t. 4, 1996.

J. Kęsek, Bochnia i obwód bocheński w latach 1863–1864. W 150. rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego, Bochnia 2013.

J. Kęsek, Bochnia w latach konspiracji galicyjskich, Bochnia 1986.

J. Kęsek, Bursa gimnazjalna i kościół szkolny w Bochni, „Rocznik Bocheński” t. 5, 2001.

J. Kęsek, Z dziejów fotografii bocheńskiej, Bochnia 1998.

S. Kobiela, A. Prus-Bugayski, Żydowska Trasa Pamięci w Bochni, „Wiadomości Bocheńskie” 2015, nr 3 (106) wydanie specjalne.

G. Lichończak-Nurek, Wspomnienie o Towarzystwie Strzeleckim (Bractwie Kurkowym) w Bochni, „Rocznik Bocheński” t. 2, 1994.

A. Marconi-Betka, Między miastem a wsią. Z dziejów ogrodników warszawskich w XIX-XX wieku, „Ochrona Zabytków” nr 3/4, 2003.

M. Marynowski, Polscy górnicy w rumuńskiej Kaczyce, Wieliczka 2004.

M. Marynowski, Parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kaczyce w świetle archiwaliów z Krakowa i Wieliczki, w: Sanktuarium Maryjne w Kaczyce, red. S. Iachimovschi, Suczawa 2004.

M. Marynowski, Społeczność polska Kaczyki w świetle zasobów archiwalnych z Krakowa, Wieliczki i Bochni oraz wspomnień i dokumentów rodzinnych, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” t. 24, 2005.

M. Marynowski, Erazm Barącz - urzędnik salinarny, „Biuletyn Ormiańskiego Towarzystwa Kulturalnego”nr 42/43, 2005.

M. Marynowski, Rozwój naziemnego transportu kolejowego w Wieliczce, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” t. 23, 2003.

M. Marynowski, Sylwetki polskich górników pracujących w kopalni soli w Kaczyce, w: Rumuniii Polacy w Europie. Historia i dzień dzisiejszy, red. S. Iachimovschi, E. Wieruszewska, Suczawa 2006.

M. Marynowski, Sylwetki niektórych polskich górników pracujących w kopalni soli w Kaczyce w czasach austriackich, w: Bliżej siebie. Polacy i Rumunii, historyczne i kulturowe dziedzictwo Europy, red. S. Iachimovschi, E. Wieruszewska, Suczawa 2007.

M. Marynowski, Comunitatea oraşului polonez Bochnia din a două jumătate a secolul al XIX-lea, legaturi cu ţinuturile româneşti, (Społeczeństwo polskiego miasta Bochnia w drugiej połowie XIX wieku, powiązania z ziemiami rumuńskimi), „Sangidava” 4 (10) Serie Nouă, 2016.

M. Marynowski, Capele subterane din salinele alese din Polonia (Wieliczka, Bochnia) și România (Cacica, Târgu Ocna), (Podziemne kaplice z wybranych kopalni soli z Polski (Wieliczka, Bochnia) oraz Rumunii (Kaczyka, Târgu Ocna)), „Carpica” vol. 45, 2016.

M. Oberc, Wizyty cesarza Franciszka Józefa I w Galicji, Rzeszów 2016.

K. Ochniak, Kolonie górnicze w Wieliczce i Bochni, „Studia i Materiały do Dziejów Żup Solnych w Polsce” t. 22, 2002.

J. K. Orłowski, Polacy pod zaborem austryackim. Szkic historyczno-społeczny, Cz. 1, Chicago 1910.

M. Płaneta, Stanisław Fischer. Szkic biograficzny, w: Stanisław Fischer 1879-1967, red. J. Flasza, Bochnia 1987.

Z. J. Przerembski, Muzyka w krakowskich uroczystościach grunwaldzkich 1910 roku, „Studia Historyczne” R. 46, 2003.

W. E. Radzikowski, Kraków, Kraków 1902.

R. Rybka, II Miejskie Koszary Kawaleryjskie w Bochni w latach 1887-1939, „Rocznik Bocheński” t. 8, 2016.

D. Rzepka, Koło Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Marii Konopnickiej w Bochni w latach 1900-1939, „Rocznik Bocheński” t. 3, 1995.

A. Sajak, J. Wojtycza, Towarzystwo Gimnastyczno-Strzeleckie „Sokół” w Bochni w latach 1891-1914, „Rocznik Bocheński” t. 5, 2001.

K. Ślusarek, Struktura społeczna ludności Galicji na przełomie XIX i XX wieku, prezentacja w formie pliku pdf.

E. Słuszkiewicz, Stanisław Fischer (materiały do biografii), „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” Nr 6, 1967.

Ł. T. Sroka, Statystyka w badaniach historycznych poświęconych mniejszościom narodowym i religijnym w Polsce XIX i XX wieku. Aspekty metodologiczne, w: Ukryte w źródłach. Z warsztatu historyka XIX wieku, red. K. Karolczak, Kraków 2009.

A. Stachoń, Bocheńskie apteki, „Rocznik Bocheński” t. 6, 2008.

A. Stachoń, Człowiek w obliczu choroby. Rzecz o lecznictwie w dawnej Bochni, „Rocznik Bocheński”t. 2, 1994.

Anetta Stachoń, Wspólniczki diabła. Czarownice z Bochni, Wiśnicza, Uścia Solnego i okolicznych wsi, „Rocznik Bocheński” t. 3, 1995.

D. Śladecki, Podziemne miejsca kultu w zwyczaju bocheńskich górników (wybrane zagadnienia), „Rocznik Bocheński” t. 5, 2001.

R. Wieciech, Biblioteka gimnazjum bocheńskiego, „Rocznik Bocheński” t. 1, 1993.

M. Włosiński, Garść wspomnień o Nikiforze, „Rocznik Bocheński” t. 7, 2013.

J. Wojciechowska, Działalność kulturalno-oświatowa Władysława Kiernika w bocheńskim Kole im. Marii Konopnickiej Towarzystwa Szkoły Ludowej w latach 1905-1914, w: Wkład ruchu ludowego w przeobrażenie oświaty i szkolnictwa na wsi. Materiały z konferencji naukowej, która odbyła się w Kielcach w dniach 8 -9 kwietnia 2002 r., red. M. Adamczyk i Z. Ratajek, Kielce 2002.

T. Wojciechowski, Kościelne dzieje Bochni 1772-1985, Bochnia 2013.

S. Wojtowicz, Kościół parafialny w Bochni i jego środowisko artystyczne. Przewodnik, Bochnia 1983.

I. Zawidzka, Bochnia i bochnianie w pamiętniku Hani Aussenberg, żydowskiej dziewczyny pochodzącej z Bochni (1917-1918), „Rocznik Bocheński” t. 8, 2018.

I. Zawidzka, Żydowskie domy modlitwy w Bochni, „Rocznik Bocheński” t. 6, 2008.

I. Zawidzka, Żydzi bocheńscy, Bochnia 1999.

Ziemia brzeska, oprac. A. Hollanek, Kraków 1966.

M. Żychowska, Harcerstwo bocheńskie 1912-1939, Tarnów 1990.

Netografia:

J. Paprota, Wspomnienie Grunwaldu w roku 1910, https://bochenskiedzieje.pl/artykuly/inne/186-wspomnienie-grunwaldu-w-roku-1910 (dostęp 25 IV 2022).

J. Paprota, Pochwała Bochni z 1888 r., https://bochenskiedzieje.pl/zrodla/wycinki-prasowe/217-pochwala-bochni-z-1888-r (dostęp 25 IV 2022).

Information

Information: Rocznik Przemyski. Historia, 2022, 4 (28) 2022 - Special Isssue, pp. 103 - 142

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Społeczeństwo Bochni w okresie autonomii galicyjskiej  (1867-1914). Zarys problematyki

English:

Society of Bochnia in the period of the Galician Autonomy (1867-1914). Outline of the issues

Authors

https://orcid.org/0000-0002-7936-4266

Marcin Marynowski
National Museum of Przemyśl Region, Przemyśl, Poland
https://orcid.org/0000-0002-7936-4266 Orcid
All publications →

National Museum of Przemyśl Region, Przemyśl, Poland

Published at: 12.2022

Article status: Open

Licence: CC-BY-NC-SA  licence icon

Percentage share of authors:

Marcin Marynowski (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish