FAQ

Ocena powojennej administracji lokalnej w latach 1944-1947 w kronikach parafialnych ks. Józefa Mroczkowskiego z Oleszyc oraz ks. Romana Penca proboszcza w Przeworsku

Publication date: 12.2023

Rocznik Przemyski. Historia, 2023, 1 (29) 2023, pp. 157 - 174

https://doi.org/10.4467/24497347RPH.23.010.18916

Authors

Łukasz Podolak
https://orcid.org/0000-0001-6161-1145 Orcid
All publications →

Titles

Ocena powojennej administracji lokalnej w latach 1944-1947 w kronikach parafialnych ks. Józefa Mroczkowskiego z Oleszyc oraz ks. Romana Penca proboszcza w Przeworsku

Abstract

The article deals with the image of post-war administration in the eyes of the authors of the parish chronicles from Oleszyce and Przeworsk. The influence of administration on life of both authors was examined, and a comparison was made of administration in both chronicles at the same time. Its assessment in the period up to 1947 is completely different for both circuit breakers. Rev. Penc from Przeworsk was struck as a foreign element imposed on the authorities. Rev. Mroczkowski from Oleszyce, who operates in an area where the main threat of the OUN/UPA exists, has a completely different opinion about the supreme authorities. A counterweight to the Ukrainian underground are Home Army soldiers, who are expected to join the ranks of citizen militias, as well as district and municipal administrations. He is also the author of the Oleszyce family chronicle, which is responsible for its development because it includes members of the Polish anti-communist conspiracy. In comparison to the situation in Przeworsk, this power is not exerted oppressively towards the parish priest. What’s more, Rev. Mroczkowski co-created it himself, sitting on the Presidium of the District National Council in Lubaczów. The situation changed dramatically in 1947, when the administration in Oleszyce, as in the entire Lubaczów district, was taken over by communists. Since then, the threats of both chroniclers, as well as their basic power, being active.

References

Źródła archiwalne:

Archiwum Państwowe w Przemyślu:

Nr 28 Starostwo Powiatowe w Lubaczowie z l. 1944–1950 [1951, 1952]

Nr 33 Powiatowa Rada Narodowa w Lubaczowie z l. 1944–1950

Nr 190 Akta gminy Oleszyce – miasto powiat Lubaczów z l. 1944–1954

Nr 826 Zbiór szczątków zespołów z terenu Lubaczowa i powiatu lubaczowskiego

Nr 881 Powiatowe Archiwum Państwowe w Przeworsku

Archiwum Państwowe w Rzeszowie:

Nr 36 Urząd Wojewódzki w Rzeszowie z l. 1944–1950 [1951]

Nr 124 Wojewódzka Rada Narodowa w Rzeszowie z l. 1944–1950

Źródła drukowane:

Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, t. 8, oprac. E. Basiński i in., Warszawa 1974.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 1944.

Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej 1945.

Kronika ks. Romana Penca proboszcza w Przeworsku (lata 1944–1951), wybór i oprac. S. Kozak, Przeworsk 2020 (seria: „Przeworsk – Mała Ojczyzna”, t. 4).

Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USSR 1944–1946, t. 1: Dokumenty, red. E. Misiło, Warszawa 1996.

Rozpracowanie i likwidacja Rzeszowskiego Wydziału WiN w dokumentach UB (1945–1949), wybór, wstęp i oprac. T. Balbus, Z. Nawrocki, Warszawa 2001.

J. Wołczański, Eksterminacja narodu polskiego i Kościoła Rzymskokatolickiego przez ukraińskich nacjonalistów w Małopolsce Wschodniej w latach 1939–1945. Materiały źródłowe, cz. 2, Kraków 2006.

Źródła do dziejów regionu przemyskiego w latach 1944–1949, red. Z. Konieczny, Przemyśl 1979.

Opracowania:

M. Argasiński, Armia Krajowa – Wolność i Niezawisłość. Lubaczów, Lubaczów 2002.

M. Argasiński, Konspiracja w powiecie lubaczowskim w latach 1939–1947, Zwierzyniec–Rzeszów 2010.

T. Bereza, Janusz Stanisław, w: Encyklopedia Rzeszowa, red. J. Draus, Rzeszów 2004.

T. Bereza, Kornagi. Przysiółek Dąbrowy w powiecie lubaczowskim w latach 1939–1947, Rzeszów 2016.

J. Borkowski, Ludowcy w II Rzeczypospolitej, t. 2, Warszawa 1987.

M. Bukała, Polskie Stronnictwo Ludowe w województwie rzeszowskim 1945–1947. Geneza i działalność, Warszawa 2015.

M. Czyżewski, Generalne kierunki opracowania, wymiary analityczne, w: M. Czyżewski, A. Piotrowski, A. Rokuszewska-Pawełek (red.), Biografia a tożsamość narodowa, Łódź 1996, s. 45–53.

M. Czyżewski, Analiza jakościowa, w: W. Kwaśniewicz i in. (red.), Encyklopedia socjologii, t.1, Warszawa 1998.

S. Dobosz, Przemiany polityczno-społeczne w Małopolsce Środkowej w latach 1944–1950, wyd. 2, Rzeszów 1990.

B. Dolata, Wyzwolenie Polski 1944–1945, wyd. 2, Warszawa 1971.

Encyklopedia Rzeszowa, red. J. Draus, Rzeszów 2004.

W. Fołta, Wspomnienia z walk młodzieży chłopskiej, Warszawa 1956.

W. Fołta, Związek Młodzieży Wiejskiej RP „Wici” w Małopolsce środkowej w latach 1928–1939, w: Ruch ludowy na Rzeszowszczyźnie. Materiały z sesji naukowej zorganizowanej przez WK ZSL w Rzeszowie z okazji 70-lecia ruchu ludowego, red. S. Jarecka-Kimlowska, Lublin 1967.

S.F. Gajerski, Okupacyjne struktury administracyjne na obszarze powiatu lubaczowskiego. Zarys problematyki, w: Wojna i pamięć. Przewodnik po miejscach pamięci narodowej na terenie powiatu lubaczowskiego. Materiały z sympozjum naukowego zorganizowanego w dniu 4 września 2009 roku w 70. rocznicę wybuchu II wojny światowej w Muzeum Kresów w Lubaczowie, red. S.P. Makara, B. Woch, J. Mazur, Lubaczów 2009.

J. Gmitruk, Geneza Wielkiego Strajku Chłopskiego w sierpniu 1937 roku, w: Wielki Strajk Chłopski w 1937 roku. Uwarunkowania i konsekwencje, red. W. Wierzbieniec, Rzeszów 2008.

M. Grendysa, T. Szozda, Przeworsk w Polsce Ludowej, w: Siedem wieków Przeworska. Szkice, studia, materiały z dziejów miasta, red. A. Kunysz, Rzeszów 1974.

D. Iwaneczko, Ogniwo strachu. Urząd Bezpieczeństwa w Lubaczowie 1944–1956, Rzeszów 2012.

W. Iwanowski, Lwowsko-sandomierska operacja strategiczna Armii Radzieckiej, cz. 2, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1971.

K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000.

S. Kozak, Rola egodokumentów w badaniach nad dziejami Przeworska w czasie okupacji. Zarys problematyki, w: Przeworsk – mała ojczyzna. Studia z dziejów miasta i powiatu przeworskiego w XX wieku, red. S Kozak, A. Machniak, Przeworsk 2021.

M. Krzysztofiński, Komuniści na Rzeszowszczyźnie 1918–1944/1945, Rzeszów 2010.

Z. Kubrak, Początki władzy ludowej w Lubaczowie. Zarys problematyki (1944–1948), „Rocznik Lubaczowski” t. 3, 1985.

Z. Kubrak, Pod zielonym sztandarem. Zarys dziejów ruchu ludowego w powiecie lubaczowskim 1918–1948Lubaczów 1995.

J. Łopuski, Losy Armii Krajowej na Rzeszowszczyźnie (sierpień–grudzień 1944). Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1990.

A. Machniak, Początki „władzy ludowej” w mieście i powiecie przeworskim (1944/1945)w: Przeworsk – mała ojczyzna. Studia z dziejów miasta i powiatu przeworskiego w XX wieku, red. S Kozak, A. Machniak, Przeworsk 2021.

J. Marecki, Wskazówki ks. Alfonsa Schletza CM na temat prowadzenia kroniki parafialnej i funkcjonowania archiwum parafialnego. Edycja źródła, „Nasza Przeszłość” 2021, t. 135.

K. Miroszewski, Centralny Obóz Pracy Jaworzno. Podobóz ukraiński (1947–1949), Katowice 2002.

G. Motyka, Nie tylko likwidacja prowidnyka „Stiaha”. Działania Grupy Operacyjnej „Lubaczów” w 1947 r., „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, t. 37.

G. Motyka, Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943–1947, Warszawa 1999.

J. Mroczkowski, Obserwator. Pogranicze polsko-ukraińskie w krwawych latach 19391947. Pożogi, ucieczki, przesiedlenia, echa Wołynia, Warszawa 2013.

Z. Nawrocki, Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 19441947, Rzeszów 1998.

J. Nowakowski, Przeworsk w latach 1918–1939, w: Siedem wieków Przeworska. Szkice, studia, materiały z dziejów miasta, red. A. Kunysz, Rzeszów 1974.

R. Ogryzło, Powstanie i działalność władzy ludowej na terenie b. powiatu lubaczowskiego (lipiec 1944–grudzień 1948), „Rocznik Lubaczowski” t. 3, 1985.

E. Olszewski, Początki władzy ludowej na Rzeszowszczyźnie 1944–1947, Lublin 1974.

M.E. Ożóg, Manifestacja chłopska w Nowosielcach 29 czerwca 1936 roku, „Rocznik Historyczny Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego” 2007, nr 23.

M.E. Ożóg, Nowosielce – czerwiec 1936 roku, w: Historia. Polityka. Społeczeństwo. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Henrykowi Cimkowi, red. W. Bonusiak i in., Rzeszów 2008.

М. Піотровський, Староста Анджей Беднаж - ворох соціалістичної дійсності Влада Любачівсього повіту щодо проблеми виселення українців у 1944-1947 роках, „Український алманах” 2012.

J. Pisuliński, Przesiedlenie ludności ukraińskiej z Polski do USSR w latach 1944–1947, Rzeszów 2017.

Ł. Podolak, Początki administracji publicznej w powiecie lubaczowskim po zakończeniu działań  wojennych (lipiec 1944 – styczeń 1945), „Rocznik Przemyski. Historia” t. 58, 2022, z. 1 (27).

T. Róg, Gmina Cieszanów i jej mieszkańcy w latach 1939–1947, Cieszanów 2014.

A. Skrzypek, Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polsko-radzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.

A. Szozda, Penc Roman, w: Ósmy wiek Przeworska, red. H. Pelc, Przeworsk 2012.

J. Węgierski, Armia Krajowa. Oddziały leśne 19. pułku piechoty, Kraków 1993.

M. Zajączkowski, Sprawa agenturalno-śledcza kryptonim „Zabiała”. Kulisy procesu Jana Szpontaka „Zalizniaka”, w: Służby Bezpieczeństwa Polski i Czechosłowacji wobec Ukraińców (1945–1989), red. G. Motyka, Warszawa 2005.

M. Zajączkowski, Ukraińskie podziemie na Lubelszczyźnie w okresie okupacji niemieckiej 1939–1944, Lublin–Warszawa 2015.

G. Zamoyski, Proces „oczyszczania” aparatu administracyjnego i samorządowego w województwie rzeszowskim w 1947 roku, w: Pamiętny rok 1947, red. M.E. Ożóg, Rzeszów 2001.

Information

Information: Rocznik Przemyski. Historia, 2023, 1 (29) 2023, pp. 157 - 174

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Ocena powojennej administracji lokalnej w latach 1944-1947 w kronikach parafialnych ks. Józefa Mroczkowskiego z Oleszyc oraz ks. Romana Penca proboszcza w Przeworsku

English:

Assessment of the post-war administration in the years 1944–1947 in the parish chronicles of Rev. Józef Mroczkowski from Oleszyce and Rev. Roman Penc, parish priest in Przeworsk

Published at: 12.2023

Article status: Open

Licence: CC-BY-NC-SA  licence icon

Percentage share of authors:

Łukasz Podolak (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish