FAQ

Żydowskie gminy wyznaniowe pogranicza Wielkopolski i Pałuk w okresie komasacji (1932–1939)

Publication date: 2021

Archival and Historical Review, 2021, Vol. VIII, pp. 79-99

https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.21.004.15309

Authors

Marek Szczepaniak
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, State Archive in Poznań
https://orcid.org/0000-0003-0840-7828 Orcid
Contact with author
All publications →

Titles

Żydowskie gminy wyznaniowe pogranicza Wielkopolski i Pałuk w okresie komasacji (1932–1939)

Abstract

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zauważalny już wcześniej odpływ ludności żydowskiej z Wielkopolski przybrał gwałtownie na sile. Na miejscu pozostała bogata infrastruktura — nieruchomości oraz liczne ruchomości stanowiące na ogół wyposażenie domów modlitwy. Ich utrzymanie wykraczało często poza możliwości finansowe nielicznych pozostałych na miejscu żydowskich mieszkańców. W 1932 r. ukazało się Rozporządzenie Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Na jego podstawie gminy wyznaniowe żydowskie, których członkowie w zdecydowanej większości wyemigrowali, miały być przyłączone do gmin liczących większą liczbę wyznawców, co miało umożliwić utrzymanie nadal istniejącej bazy materialnej. Zachowana w zespole archiwalnym „Akta miasta Gniezna” korespondencja między władzami miejskimi a miejscowym kahałem pozwala na prześledzenie procesu przejmowania majątków ośrodków przyłączanych do gnieźnieńskiej gminy żydowskiej. Możliwe jest również ustalenie jego składników ruchomych i nieruchomych oraz określenie ich ówczesnej wartości materialnej. W źródłach widoczne są ponadto kontrowersje między wyznawcami judaizmu z likwidowanych gmin a ich współwyznawcami z Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Gnieźnie.

W 1936 r. pojawiły się nowe plany reorganizacji siatki żydowskich gmin wyznaniowych. Do gminy gnieźnieńskiej zamierzano wówczas przyłączyć teren powiatu wągrowieckiego lub alternatywnie jeden z powiatów należących do gminy gnieźnieńskiej (w praktyce wchodził w grę tylko powiat żniński) przekazać gminie wągrowieckiej. Państwowe władze administracyjne ostatecznie od projektu odstąpiły. Dwa lata później, w związku z reformą podziału administracyjnego kraju, pojawiły się pomysły nowej organizacji przestrzennej gmin żydowskich. Zmian tych nie zdołano wprowadzić do wybuchu II wojny światowej.

References

Download references
Źródła archiwalne

Archiwum Państwowe w Poznaniu Odział w Gnieźnie

Akta miasta Gniezna 1772–1950, sygn. 92/231/0.

Starostwo Powiatowe w Gnieźnie 1945–1950, sygn. 92/267/0.

Starostwo Powiatowe w Witkowie 1919–1927, sygn. 92/302/0.

Źródła drukowane

Rozporządzenie Prezydenta RP z dn. 14 października 1927 r. o uporządkowaniu stanu prawnego w organizacji gmin wyznaniowych żydowskich na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej z wyjątkiem województw: poznańskiego, pomorskiego i śląskiego, Dz. U. nr 91 z 1927 r., poz. 818.

Rozporządzenia Min. Wyznań Religijnych i O świecenia Publicznego z dn. 28 września 1932 r. w sprawie podziału terytorialnego gmin wyznaniowych żydowskich w województwach poznańskim i pomorskim, Mon. Pol. z 1932 r., nr 249, poz. 274.

Źródła internetowe
Opracowania

Dzieje Gniezna, pod red. J. Topolskiego, Warszawa 1965.

Dzieje Witkowa, pod red. P. Hausera, Poznań 2010.

Heppner Aaron, Herzberg Isaak, Aus Vergangenheit und Gegenwart der Juden und der jüdischen Gemeiden in den Posener Land, Koschmin 1909.

Września. Historia miasta, pod red. M. Torzewskiego, Września 2006.

Information

Information: Archival and Historical Review, 2021, Vol. VIII, pp. 79-99

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Żydowskie gminy wyznaniowe pogranicza Wielkopolski i Pałuk w okresie komasacji (1932–1939)

English:

Jewish religious communities from the Greater Poland and Pałuki borderland during the period of land consolidation (1932–1939)

Authors

https://orcid.org/0000-0003-0840-7828

Marek Szczepaniak
Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, State Archive in Poznań
https://orcid.org/0000-0003-0840-7828 Orcid
Contact with author
All publications →

Archiwum Państwowe w Poznaniu Oddział w Gnieźnie, State Archive in Poznań

Published at: 2021

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Marek Szczepaniak (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish