FAQ

Z dziejów wielkopolskiego organmistrzostwa — życie i działalność Józefa Gryszkiewicza (1840–1901)

Publication date: 21.03.2024

Archival and Historical Review, 2023, Vol. X, pp. 11 - 44

https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.23.001.19240

Authors

Adam Konrad Bigosiński
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-9203-3947 Orcid
All publications →

Titles

Z dziejów wielkopolskiego organmistrzostwa — życie i działalność Józefa Gryszkiewicza (1840–1901)

Abstract

Organmistrzostwo oraz instrumenty organowe w Poznaniu i w Wielkopolsce to temat wciąż niewystarczająco opracowany. Artykuł jest więc kolejnym przyczynkiem do dziejów muzycznych Poznania, mianowicie przedstawia postać jednego z najwybitniejszych poznańskich organmistrzów, jakim był Józef Gryszkiewicz. Wybudował on niemalże sto instrumentów, z których do dziś przetrwała około połowa. Dodatkowo wyremontował kilkadziesiąt instrumentów, był rzeczoznawcą i odbiorcą prac innych organmistrzów, translokował instrumenty oraz edukował kolejne pokolenia czeladników. Dotychczas stan wiedzy o jego życiu i działalności był niewielki, m.in. nie znano chociażby najważniejszych faktów z jego życia. Artykuł koncentruje się na trzech podstawowych aspektach: przedstawieniu faktów biograficznych, zarysowaniu działalności i specyfiki warsztatu oraz spisie prac organmistrzowskich.

References

Źródła archiwalne

Archiwum Akt Nowych

Urząd do Spraw Wyznań w Warszawie, sygn. 7.1/5a/46, sygn. teczki 5/1108.

Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie

Archiwum dekanatu Kcynia, sygn. 60.

Archiwum Kurii Metropolitalnej II; Ostrowo k. Gniewkowa, sygn. 132/1; Palędzie Kościelne, sygn. 199/56.

Archiwum Parafii Duszno, sygn. 131/15.

Archiwum Parafii Gniezno — św. Michała Archanioła, sygn. 47/66.

Archiwum Parafii Wilkowyja, sygn. 72/131, 72/132, 72/133.

Archiwum Parafii Winna Góra, sygn. 120/27.

Archiwum Państwowe w Poznaniu

Akta miasta PoznaniaCechy, sygn. 5535.

Akta miasta PoznaniaKartoteka ewidencji ludności, sygn. 14279, k. 841; sygn. 14464, k. 993, 996; sygn. 14507, k. 489, 494.

Akta miasta PoznaniaKsięgi meldunkowe z lat 1830–1939, sygn. 12482, 12515.

Dyrekcja Miejskiego Towarzystwa Ubezpieczeń Ogniowych w Poznaniu, sygn. 780, 781.

Inspekcja Budowlana w Krotoszynie, sygn. 75

Inspekcja Budowlana w Rawiczu, sygn. 87.

Inspekcja Budowlana w Wolsztynie, sygn. 64.

Konsystorz Ewangelicki w Poznaniu, sygn. 4461.

Kościół Ewangelicko-Reformowany św. Jana w Lesznie, sygn. 903.

Urząd Stanu Cywilnego w Poznaniu — obwód miejski, sygn. 719.

 

Źródła drukowane 

Adressbuch fuer die Stadt Posen 1872, Erster Theil: Wohnungs-Anzeiger; Zweiter Theil: Geschaefts-Handbuch.

Adress- und Geschäfts-Handbuch der Stadt Posen. 1892.

Adressbuch der Provinzial-Haupstadt Posen für das Jahr 1901.

„Dziennik Poznański”, nr 292 z 22 grudnia 1869.

„Dziennik Poznański”, nr 293 z 23 grudnia 1869.

„Dziennik Poznański”, nr 25 z 1 lutego 1870.

„Gazeta Toruńska”, nr 108 z 12 maja 1882.

„Goniec Wielkopolski”, nr 199 z 1 września 1882.

„Kurier Poznański”, nr 241 z 21 października 1876.

„Kurier Poznański”, nr 98 z 28 kwietnia 1877.

„Kurier Poznański”, nr 195 z 27 sierpnia 1877.

„Kurier Poznański”, nr 17 z 22 stycznia 1885.

„Kurier Poznański”, nr 237 z 17 października 1885.

„Kurier Poznański”, nr 105 z 8 maja 1886.

„Kurier Poznański”, nr 255 z 7 listopada 1886.

„Kurier Poznański”, nr 1 z 1 stycznia 1887.

„Kurier Poznański”, nr 90 z 21 kwietnia 1887.

„Kurier Poznański”, nr 83 z 10 kwietnia 1888.

„Kurier Poznański”, nr 262 z 14 listopada 1888.

„Kurier Poznański” nr 104 z 6 maja 1890.

„Kurier Poznański”, nr 143 z 26 czerwca 1891.

„Kurier Poznański”, nr 44 z 24 lutego 1892.

„Kurier Poznański”, nr 198 z 31 sierpnia 1893.

„Kurier Poznański”, nr 282 z 12 grudnia 1893.

„Kurier Poznański”, nr 70 z 23 marca 1894.

„Kurier Poznański”, nr 173 z 1 sierpnia 1894.

„Kurier Poznański”, nr 262 z 16 listopada 1894.

„Kurier Poznański”, nr 7 z 9 stycznia 1895.

„Kurier Poznański”, nr 18 z 22 stycznia 1895.

„Kurier Poznański”, nr 42 z 20 lutego 1895.

„Kurier Poznański”, nr 130 z 8 czerwca 1895.

„Kurier Poznański”, nr 5 z 8 stycznia 1896.

„Muzyka Kościelna”, nr 11, 1890.

„Posener Zeitung”, nr 86 z 14 kwietnia 1869.

„Posener Zeitung”, nr 25 z 31 stycznia 1870.

„Posener Zeitung”, nr 279 z 21 września 1870.

„Posener Zeitung”, nr 644 z 16 września 1890.

„Posener Zeitung”, nr 232 z 1 kwietnia 1892.

„Posener Zeitung”, nr 446 z 25 lipca 1895.

„Posener Zeitung”, nr 611 z 1 września 1895.

„Postęp”, nr 75 z 18 września 1890.

„Postęp”, nr 76 z 21 września 1890.

„Postęp”, nr 77 z 25 września 1890.

„Postęp”, nr 200 z 1 września 1896.

„Postęp”, nr 179 z 7 sierpnia 1901.

„Wielkopolanin”nr 91 z 22 kwietnia 1887.

„Wielkopolanin”, nr 256 z 7 listopada 1888.

„Wielkopolanin”, nr 255 z 6 listopada 1890.

„Wielkopolanin”, nr 216 z 22 września 1900.

 

Narodowy Instytut Dziedzictwa, karty ewidencyjne obiektów

Karta biała obiektu — kościół św. Marcina w Bukówcu Górnym, opr. K. Wacławska, wrzesień 1997.

Karta ewidencyjna prospektu organowego w kościele Wniebowzięcia NMP w Charbielinie, opr. B. Zabawa, październik 1996.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Michała Archanioła w Czempiniu, opr. L. Czacharowski, K. Leśniewicz, sierpień 2001.

Karta prospektu organowego w kościele św. Wojciecha w Dalewie, opr. W. Lipowicz, 30 września 2002.

Karta ewidencyjna prospektu organowego w kościele św. Michała Archanioła w Domachowie, opr. E. Piesiewicz, 2002.

Karta ewidencyjna organów w kościele Narodzenia NMP w Kamionnej, opr. M. Borkowska, 6 marca 1987.

Karta ewidencyjna organów w kościele Wniebowzięcia NMP w Kopanicy, opr. W. Brylla, 1997.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Anny w Kosztowie, opr. P. Lewko, 4 listopada 2000.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Anny w Liszkowie, opr. W. Łyjak, 2 sierpnia 2004.

Karta ewidencyjna prospektu organowego w kościele Nawiedzenia NMP w Luboszu, opr. J. Pawłowicz, październik 2004.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Mateusza w Ostrowie n. Gopłem, opr. W. Łyjak, 3 września 1999.

Karta ewidencyjna organów w kościele Świętej Trójcy w Pęchowie, opr. W. Łyjak, 2 sierpnia 2004.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Małgorzaty w Poznaniu, opr. P. Lewko, 24 listopada 2016.

Karta ewidencyjna organów kościoła NSPJ oraz MB Pocieszenia — kaplica MB Różańcowej w Poznaniu, opr. A. Jazdon, październik 1994.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Ap. Piotra i Pawła w Przemęcie, opr. Z. Krygier, lipiec 1970.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Marii Magdaleny w Ryszewku, opr. W. Łyjak, 15 czerwca 1999.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Mikołaja w Szaradowie, opr. W. Łyjak, 30 sierpnia 2004.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Mikołaja w Ślesinie, opr. W. Łyjak, 26 kwietnia 1999.

Karta ewidencyjna prospektu organowego w kościele Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła w Wieleniu, opr. A. Kliś-Toton, wrzesień 2016.

Karta ewidencyjna organów w kościele Zwiastowania NMP w Wieleniu, opr. J. Stępowski, 2000.

Karta ewidencyjna organów w kościele Narodzenia NMP w Wielichowie, opr. L. Czacharowski, K. Leśniewicz, sierpień 2001.

Karta ewidencyjna organów w kościele św. Walentego w Wielichowie, opr. L. Czacharowski, K.Leśniewicz, sierpień 2001.

 

Opracowania

Brylla W. J., Kramski król instrumentó[w:] Polacy — Niemcy[.] Pogranicze. Studia Historyczne, pod red. T. Nodzyńskiego i G. Wyder, Zielona Góra 2006, s. 165–174.

Cieplik K., Rychtalscy organmistrzowie, Lubin–Kępno 2018.

Czacharowski L., Działalność organmistrzowska w Kościańskiem od pocz. XVII w. do 1918 r., Kościan 2003.

Czacharowski L., Katalog organmistrzów poznańskich i ich prac od XVI w. do 1945 roku, „Kronika Miasta Poznania” 2010, nr 2, s. 56–67.

Czacharowski L., Organmistrzowie śląscy i śląskie firmy organowe działające w Wielkim Księstwie Poznańskim [w:] Organy na Śląsku, pod red. J. Gembalskiego, t. 2, Katowice 2000, s. 227–298.

Czacharowski L., Organmistrzowie śląscy i śląskie firmy organowe działające w Wielkim Księstwie Poznańskim. Uzupełnienia, nowe ustalenia, sprostowania [w:] Organy na Śląsku, pod red. J. Gembalskiego, t. 4, Katowice 2011, s. 291–359.

Czacharowski L., Organy poznańskie w świetle badań źródłowych (XIV w. – 1945 r.). Ostrów Tumski, Chwaliszewo, prawobrzeżne dzielnice Poznania, „Kronika Miasta Poznania” 1997, nr 1, s. 337–356.

Geschichte der Orgelbaukunst in Ost- und Westpreußen von 1333 bis 1944, Bd. 2.2, hrsg. v. W. Renkewitz, J. Janca, H. Fischer, Köln 2015.

Łyjak W., Katalog reklamowy firmy organmistrzowskiej „August Terletzki” z Elbląga (1857–1908), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie” 1999, nr 1, s. 43–63.

Pawlak I., Dzieje organów katedralnych w Gnieźnie, „Roczniki Humanistyczne” 1979, t. 27(2), s. 39–56.

Poźniak G., Katalog organów diecezji opolskiej, cz. I, Opole 2014.

Pupka J., Józef Gryszkiewicz — wielkopolski organmistrz schyłku XIX w., praca dyplomowa napisana pod kierunkiem prof. E. Wiechowicz-Karolak, Poznań 2018.

Rottermund K., Budownictwo instrumentów muzycznych na terenie Wielkopolski w XIX i 1. poł. XX w., Poznań 2002.

Tomiak K., Qui cantat bis orat, „Jakubowy szlak” 2009, nr 3, s. 4–5.

Trzaskalik-Wyrwa M., Organy w kościele Świętej Trójcy w Stęszewie — prawdopodobnie ostatnie dzieło organmistrza Józefa Gryszkiewicza w Poznaniu [w:] Zarzućcie sieci. Księga jubileuszowa dedykowana Biskupowi Zbigniewowi Kiernikowskiemu w 50. rocznicę święceń kapłańskich i 75. rocznicę urodzin, pod red. P. Kota, Legnica 2021, s. 355–400.

Urbańska B., Kolegiata w Środzie Wielkopolskiej, wyd. 3., Środa Wielkopolska 2021.

Wełnic M., Dzieje parafii kolegiackiej pw. św. Floriana w Chodzieży w latach 1918–2018, Poznań 2018.

 

Strony internetowe

Portal musicamsacram.pl, opisy instrumentów:

Ceradz Kościelny, opr. D. Majster, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12762-ceradz-koscielny-kosciol-sw-stanislawa-biskupa (dostęp: 16.6.2023).

Chrzypsko Wielkie, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12784-chrzypsko-wielkie-kosciol-sw-wojciecha (dostęp: 16.6.2023).

Dalewo, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12787-dalewo-kosciol-sw-wojciecha (dostęp: 16.6.2023).

Duszniki, opr. P. Hałuszczak, https://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/3723-Duszniki-Kosciol-sw-Marcina (dostęp: 28.8.2021).

Jabłonna, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/20107-jablonna-kosciol-sw-michala-archaniola (dostęp: 3.7.2023).

Kąkolewo, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/20040-kakolewo-kosciol-niepokalanego-serca-nmp (dostęp: 15.3.2023).

Kicin, opr. Ł. Toboła, https://musicamsacram.pl/instrumenty/3731-kicin-kosciol-sw-jozefa (dostęp: 16.6.2023).

Kolniczki, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12782-kolniczki-kosciol-narodzenia-nmp (dostęp: 16.6.2023).

Lubosz, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/19962-lubosz-kosciol-nawiedzenia-nmp (dostęp: 16.6.2023).

Mchy, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12781-mchy-kosciol-sw-marcina-biskupa (dostęp: 16.6.2023).

Murowana Goślina, opr. T. Konopka, https://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/748-Murowana-Goslina-Kosciol-sw-Jakuba (dostęp: 28.8.2021).

Przemęt, kościół św. Andrzeja, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/19967-przemet-kosciol-cmentarny-sw-andrzeja (dostęp: 26.4.2023).

Przemęt, kościół św. Ap. Piotra i Pawła, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/19968-przemet-kosciol-cmentarny-swietych-apostolow-piotra-i-pawla (dostęp: 16.6.2023).

Sobota, opr. M. Szukała, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12624-sobota-sanktuarium-narodzenia-nmp (dostęp: 16.6.2023).

Sośnica, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/19964-sosnica-kosciol-sw-marii-magdaleny (dostęp: 24.4.2023).

Wieleń, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/20065-wielen-kosciol-wniebowziecia-nmp-i-sw-michala (dostęp: 16.6.2023).

Wilczyna, opr. P. Kania, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12788-wilczyna-kosciol-sw-jadwigi (dostęp: 16.6.2023).

Żabno, opr. B. Kwiatkowski, https://musicamsacram.pl/instrumenty/12778-zabno-kosciol-sw-jakuba-apostola (dostęp: 16.6.2023).

Żoń, opr. P. Pasternak, https://musicamsacram.pl/instrumenty/opis/1702-Zon-Kosciol-sw-Marcina (dostęp: 28.8.2021).

 

Pozostałe

Historia parafii w Bytyniu, http://www.parafia-bytyn.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=23&Itemid=133 (dostęp: 25.8.2021).

Księga chrztów parafii Sętal, https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CSZT-698S-R?cat=284148 (dostęp: 1.7.2023); https://www.familysearch.org/ark:/61903/3:1:3Q9M-CSZT-69CK-M?i=299&cat=284148 (dostęp: 1.7.2023).

Information

Information: Archival and Historical Review, 2023, Vol. X, pp. 11 - 44

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Z dziejów wielkopolskiego organmistrzostwa — życie i działalność Józefa Gryszkiewicza (1840–1901)

English:
The history of organ building in Greater Poland: the life and work of Józef Gryszkiewicz (1840–1901)

Authors

https://orcid.org/0000-0002-9203-3947

Adam Konrad Bigosiński
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
https://orcid.org/0000-0002-9203-3947 Orcid
All publications →

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Published at: 21.03.2024

Article status: Open

Licence: CC BY-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Adam Konrad Bigosiński (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish