Appointment of landrats in South Prussia (1793–1806)
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEPowoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Publication date: 2019
Archival and Historical Review, 2019, Vol. VI, pp. 9 - 29
https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.19.001.14930Authors
Powoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Artykuł niniejszy omawia politykę personalną zaborcy przy obsadzaniu stanowiska landrata/ deputowanego powiatowego w Prusach Południowych – prowincji utworzonej z ziem zagarniętych przez Hohenzollernów w wyniku II rozbioru Polski (1793). Sposób ich powoływania ulegał pewnym modyfikacjom, na co wpływ miały czynniki zewnętrzne oraz sytuacja wewnątrz prowincji. Początkowo oficjaliści ci wyłaniani byli bezpośrednio przez administrację zaborczą, bez udziału czynnika stanowego. Istotna była konfesja nominata: sprzyjano osiadłym tu od pokoleń ewangelikom-reformowanym. Wszystko to zgodnie z postulatami ministra Buchholza sformułowanymi w początkach 1793 r. W czasie trwania insurekcji kościuszkowskiej wielu z wybrańców wystąpiło przeciwko Prusakom. Odpowiedzią władz było usunięcie ich z zajmowanych stanowisk oraz nominacja osób niepowiązanych z administrowanym powiatem. Jednak już wkrótce (1795) zaczęto liczyć się z postulatami szlacheckich posesjonatów, zwłaszcza, że podnosili oni wierność monarsze podczas insurekcji (Radomsko), lub postulowali nominację byłego oficera pruskiego (Częstochowa). Ten sposób nominacji funkcjonował również podczas drugiego okresu urzędowania ministra Vossa w Prusach Południowych (po objęciu tronu przez Fryderyka Wilhelma III). Tym samym, zgodnie z Powszechnym Prawem Krajowym, życzeniami zgłaszanymi przy zajmowaniu prowincji („petyty”), jak i propozycjami samego ministra z początków jego urzędowania – pozwolono szlachcie wybierać kandydatów spośród swego grona.
Appointment of landrats in South Prussia (1793–1806)
The article reviews the personnel policy of the occupant regarding the appointment of the landrat/ county supervisor in South Prussia — a province created from the territories seized by the Hohenzollerns following the second partition of Poland in 1793. Due to external factors and the situation in the province, the process of appointing landrats underwent some modifications. Initially, these officials were elected directly by the Prussian administration, with no contribution from the nobles. The denomination of the nominee played an important role — Evangelical Reformed Church members who had been living in these territories for generations were preferred. All of it was in accordance with the demands of minister Bucholz formulated in the early 1793. During the Kościuszko Uprising many of these elected officials took up arms against the Prussians. As a consequence, they were removed from their positions, and people with no ties with the county they were meant to administer were nominated. However, as early as 1795, the demands of middle noblemen were taken into account, especially since they pledged their allegiance to the monarch during the uprising (in Radomsko) or called for the nomination of a former Prussian officer (in Częstochowa). This nominating procedure also functioned during the second term of minister Voss in South Prussia (after Frederick William III of Prussia had come to the throne). At that point, noblemen were allowed to choose the candidate among themselves, which was in compliance with the General State Laws for the Prussian States, wishes submitted when assuming supervision over the province, as well as the suggestions of the minister himself from the early days of his office.
Keywords: South Prussia, administration, landrat, elections
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie
Generalne Dyrektorium Prus Południowych III, sygn. 173.
Archiwum Państwowe w Poznaniu
Kriegs und Domänen Kammer, sygn. 3, 6, 7, 14, 15.
Tajne Archiwum Fundacji Pruskiego Dziedzictwa Kulturalnego (GStA PK) Berlin-Dahlem
II. HA Generaldirektorium, Abt. 10, I, Nr 170 (Conduiten-Liste 1801).
II. HA Generaldirektorium, Abt. 10, XI, Nr 4, 18, 22, 23, 33 (Bd. 1), 42, 85, 103.
Źródła drukowane
Allgemeines Landrecht für die Preußischen Staaten von 1794. Textausgaben. Mit einer Einführung von Dr. Hans Hattenhauer, Frankfurt/M–Berlin 1970.
Bolte J.H., Anleitung zur Kenntnis des öffentlichen Geschäftsganges in den Preussischen Staaten, Berlin 1804.
Bussenius I.Ch., Urkunden und Akten zur Geschichte der preußischen Verwaltung in Süd- und Neuostpreußen 1793–1806, Frankfurt/M/–Bonn 1961.
Die ehemaligen Beamten des abgetretenen Preuss. Antheils von Polen, ihre Zahl, Geschichte, Lage und Rechte. Geschildert von einen ihrer Unglücksgefährten Ein Beitrag zur künftigen Geschichte unserer Zeiten, Gleiwitz 1809.
Der Polenaufstand 1806/7. Urkunden und Aktenstücke aus der Zeit zwischen Jena und Tilsit, wyd. K. Schottmüller, Poznań 1907.
„Dziennik Urzędowy Województwa Kaliskiego” nr 22 z 1 VI 1810.
Jarochowski K., Opowiadania historyczne, Poznań 1860.
Materialien zur Geschichte polnischer Landestheile unter preussischer Verwaltung, Heft 1, Leipzig 1861.
Prümers R. (Hg.), Das Jahr 1793. Das Jahr 1793. Urkunden und Aktenstücke zur Geschichte der Organisation Südpreussens, Poznań 1895.
Opracowania
Breyer R., Die südpreußischen Beamten und die Polenfrage, „Zeitschrift für Ostforschung” 1955, Jg. 4, s. 531–548.
Bömelburg H.-J., Zwischen polnischer Ständegesellschaft und preußischen Obrikkeitsstaat: vom Königlichen Preußen zu Westpreußen (1756–1806), München–Oldenburg 1995.
Bornhak C., Geschichte des Preussischen Verwaltungsrechts, Bd. 2, Berlin 1885.
Bringmann W., Preußen unter Friedrich Wilhelm II (1786–1797), Frankfurt/Main–Wien 2001.
Bussenius I.Ch., Die preußische Verwaltung in Süd- und Neuostpreußen 1793–1806, Heidelberg 1960.
Büsch O., Militärsystem und Sozialleben im alten Preußen 1713–1807, Berlin 1962.
Drozdowski M., Der Zusammenstoss des preußischen Verwaltungssystems mit den polnischen Verwaltungstraditionen (1772–1806), [w:] Deutsch-Polnisches Historikerkolloquium: Preußen in der Provinz, Frankfurt/Main 1991, s. 22–34.
Gelpke F., Die geschichtliche Entwickelung des Landrathsamtes der preussischen Monarchie, Berlin 1902.
Goclon J.A., „Polska na królu pruskim zdobyta” Ustrój, administracja i sądownictwo doby Komisji Rządzącej w 1807 roku, Wrocław 2002.
Hartung F., Deutsche Verfassungsgeschichte vom 15 Jahrhundert bis zur Gegenwart, Leipzig–Berlin 1933.
Historia państwa i prawa Polski, t. 3, Warszawa 1981.
Hintze D., Die Behördeorganisation und die allgemeine Staatsverwaltung Preussens im 18 Jahrhundert, Bd. 6, Erste Hälfte, Berlin 1901.
Hintze O., Regierung und Verwaltung, Bd. 3, Göttingen 1970.
Holste K., Neue territoriale Ordnungen (1772/95–1815): Herrschaftsstrategien der Teilungsmächte, [w:] Polen in der europäischen Geschichte. Ein Handbuch, t. 3, red. M.G. Müller, I. Kąkolewski, K. Holste i R . Traba, Stuttgart 2018/19, s. 43–86.
Hubatsch W., Friedrich der Grosse und die preußische Verwaltung, Köln–Berlin 1973.
Kamionka R., Die Reorganisation der Kreiseinteilung Schlesiens in der Stein-Hardenbergschen Reformperiode, Wrocław 1934.
Karwowski S., Historia Wielkiego Księstwa Poznańskiego, t. 1, Poznań 1918.
Konopnicka M., Oficer – urzędnik – dworzanin. Kariery szlachty śląskiej w państwie pruskim (1740– 1806), Zielona Góra 2014.
Konopnicka M., Szlachcic śląski w administracji powiatu. Kryteria wyboru i motywy karier landratów w latach 1740–1806, [w:] Szlachta europejska w strukturach lokalnych XVI–XVIII wieku, red. M. Konopnicka, J. Kuczer, W. Strzyżewski, Zielona Góra 2010, s. 219–239.
Kosim J., Okupacja pruska i konspiracje rewolucyjne w Warszawie 1796–1806, Wrocław i in. 1976.
Kieniewicz S., Historia Polski 1795–1918, Warszawa 1980.
Kucharczyk G., Przejawy kryzysu wewnętrznego państwa i początki reformy ustroju, [w:] Prusy w okresie monarchii absolutnej (1701–1806), red. B. Wachowiak, Poznań 2010, s. 686–721.
Kunicki W., „Südpreußen” als Wirkungsfeld des radikalen schlesischen Bürgertums, [w:] Europäische Ansichten. Brandenburg-Preußen um 1800 in der Wahrnehmung europäischer Reisender und Zuwanderer, Berlin 2004, s. 209–231.
Łukasiewicz D., Szkolnictwo w Prusach Południowych (1793–1806) w okresie reform oświeceniowych, Poznań–Warszawa 2004.
Mainka P., Karl Abraham von Zeidlitz und Leipe (1731–1793). Ein schlesischer Adliger in Diensten Friedrichs II. und Wilhelms II. von Preußen, Berlin 1995.
Mascher H.A., Das Instytut der Landräthe in Preussen. Historisch, juristisch und national-ökonomisch skizzirt, Berlin 1868.
Roellecke G., Julius von Massow als „Kultusminister” (1798–1806). Preußische Bildungspolitik zwischen Wöllner und Humboldt, [w:] Das nachfriederizianische Preußen 1786–1806, red. H. Hattenhauer, G. Landwehr, Kiel 1988, s. 363–381.
Salmonowicz S., Podziały terytorialne i ustrój polityczny ziem pomorskich w latach 1815–1850, [w:] Historia Pomorza, t. 3, cz. 1, red. G. Labuda, Poznań 1993, s. 55–176.
Salmonowicz S., Prusy. Dzieje państwa i społeczeństwa, Poznań 1987.
Walczak K., Loże masońskie i organizacje parawolnomularskie Kalisza, Kalisz 2004.
Wąsicki J., Wpływ zaboru ziem polskich na reformy ustrojowe w Prusach do roku 1806, „Studia Śląskie”(Seria nowa) 1971, t. 20, s. 507–522.
Wąsicki J., Wprowadzenie Pruskiego Prawa Krajowego na ziemiach polskich, [w:] Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Fragmenty dziejów, Zielona Góra 1978.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Nowowschodnie (Neuostpreussen) 1795–1806, Poznań 1963.
Wąsicki J., Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806, Wrocław i in. 1957.
Włodarczyk Z., Kamera wojenno-ekonomiczna w Piotrkowie/Kaliszu w okresie rządów pruskich (1793–1806), „Rocznik Kaliski” 2009, t. 35, s. 9–30.
Włodarczyk Z., Siedziby kamer wojenno-ekonomicznych w Prusach Południowych (1793–1806), „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny” 2002, t. 8/9, s. 83–89.
Włodarczyk Z., Translokacja eskadronu majora von Granera (4. pułk huzarów ks. Eugena von Württemberg) z Bolesławca do Radomska, „Acta Universitatis Lodzensis” Folia Historia 2017, red. J. Kita, M. Pogońska-Pol, t. 99, s. 171–180.
Włodarczyk Z., Wieluńskie w dobie Prus Południowych 1793–1806, Wieluń 2005.
Włodarczyk Z., Źródła do dziejów Wielunia i ziemi wieluńskiej w zasobie Tajnego Pruskiego Archiwum Państwowego w Berlinie-Dahlem, „Rocznik Wieluński” 2002, t. 2, s. 228–231.
Żbikowski P., W pierwszych latach narodowej niewoli. Schyłek polskiego Oświecenia i zwiastuny Romantyzmu, Wrocław 2007.
Information: Archival and Historical Review, 2019, Vol. VI, pp. 9 - 29
Article type: Original article
Titles:
Powoływanie landratów w Prusach Południowych (1793–1806)
Appointment of landrats in South Prussia (1793–1806)
Wieluńskie Towarzystwo Naukowe
Published at: 2019
Article status: Open
Licence: CC BY
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 678
Number of downloads: 788