Town writers in private towns in Greater Poland in the Old Polish period
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEPisarze wielkopolskich miast szlacheckich w okresie staropolskim
Publication date: 2020
Archival and Historical Review, 2020, Vol. VII, pp. 241 - 264
https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.20.011.14645Authors
Pisarze wielkopolskich miast szlacheckich w okresie staropolskim
Niniejsze opracowanie zostało poświęcone pisarzowi miejskiemu w miastach szlacheckich Wielkopolski. Punktem wyjścia jest uwikłanie pracy kancelarii, a przede wszystkim jego zwierzchnika w życie publiczne miast, związanych z działalnością samorządu miejskiego. Kluczowe jest zagadnienie wyłonienia się funkcji pisarza i jego zaprzysiężenie oraz zatrudnienie, które wynikało z aktualnych potrzeb miejskich. W dalszej części tekstu zainteresowanie autora skoncentrowało się wokół wykształcenia pisarza. Poziom zdobytej przez niego wiedzy i umiejętności jest analizowany w oparciu o czynności realizowane w ramach pracy zawodowej. Wiele o nim mówi kancelaryjna postać wytworzonej i zachowanej do dziś dokumentacji w postaci ksiąg miejskich. Do poruszanych treści należy również pochodzenie pisarzy, rozpatrywane w kontekście geograficznym i społecznym.
Town writers in private towns in Greater Poland in the Old Polish period
This study is devoted to the problem of town writers in private towns in Greater Poland. The starting point is the involvement of the town writer’s office, and primarily the head of the office, in the public life of towns and their governments. The key issue here is the emergence of this po264 Marcin Frąś sition and appointment of town writers, which resulted from ongoing needs of the town. The next part of the article focuses on town writers’ education. The required expertise and skills are analyzed based on responsibilities involved in the job, as well as the documents preserved to this day in the form of municipal books. The article also discusses issues such as the origin and social background of town writers.
Keywords: town writer, writing office, Greater Poland, Old Polish period, education, origin
Źródła archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie:
Fragmenty ksiąg miejskich: Chocz, sygn. 3.
Varia archiwalne z Biblioteki Baworowskich, sygn. 396/260.
Archiwum Państwowe w Bydgoszczy:
Akta miasta Łobżenicy, sygn. 194/7, 11, 13, 15, 39.
Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim:
Akta miasta Trzciela, sygn. 66/241/0/1/14.
Archiwum Państwowe w Poznaniu:
Akta miasta Bnin, sygn. I 2, 8.
Akta miasta Borek, sygn. I 8.
Akta miasta Chodzież, sygn. I 3, 5.
Akta miasta Czarnków, sygn. I 4.
Akta miasta Gostyń, sygn. I 20, 30, 37, 42.
Akta miasta Kobylin, sygn. I 23.
Akta miasta Koźmin, sygn. I 8, 9, 10, 11, 15, 16, 17, 18, 19, 21, 24, 29.
Akta miasta Kórnik, sygn. 9, 12.
Akta miasta Lwówek, sygn. 6, 7, 10, 11.
Akta miasta Międzychodu, sygn. 7.
Akta miasta Obrzycko, sygn. I 3, 4, 6.
Akta miasta Ostroróg, sygn. I 5, 6.
Akta miasta Ostrów, sygn. I 19, 21.
Akta miasta Pleszew, sygn. 3, 14, 16, 17, 18, 26, 30, 31, 32, 35, 38.44, 46, 52.
Akta miasta Poniec, sygn. 20, 24, 26, 27, 29, 30, 37, 38.
Akta miasta Rakoniewice, sygn. I 3.
Akta miasta Rawicz, sygn. 79, 87.
Akta miasta Ryczywołu, sygn. I 7.
Akta miasta Rydzyna, sygn. I 28, 47, 49.
Akta miasta Wolsztyn, sygn. 1, 5, 6, 7, 9, 11.
Akta miasta Zbąszyń, sygn. I 10, 11.
Akta miasta Żerków, sygn. I 3.
Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk w Kórniku:
Księga miejska miasta Zbąszynia, sygn. BK 01730.
Biblioteka Zakładu im. Ossolińskich we Wrocławiu:
Księgi miejskie Grodziska Wielkopolskiego, Rkps. 1511/II, 1513/II, 1514/II, 1526/II.
Muzeum Regionalne Ziemi Koźmińskiej w Koźminie
Metryka miasta Koźmina, obiekt bez sygnatury.
Opracowania
Baranowski B., Życie codzienne małego miasteczka w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1975.
Bartoszewicz A., Piśmienność mieszczańska w późnośredniowiecznej Polsce, Warszawa 2012.
Biniaś-Szkopek M., Księga miejska zbąszyńska (1588–1914) – zapomniane źródło do dziejów Zbąszynia w zbiorach Biblioteki Kórnickiej, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 2018, t. 35.
Bogucka M., Samsonowicz H., Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
Chorążyczewski W., Ustrój Inowrocławia w XVI–XVIII wieku, i urzędnicy miejscy, „Ziemia Kujawska” 2014, t. 24.
Dąbrowolska M., Jan Józef Baniuszkiewicz jako poeta i pisarz miejski, „Szkice Koźmińskie” 2016, t. 58.
Dzieje Kleczewa, pod red. J. Stępnia, Poznań-Konin 1995.
Dzieje Pniew, pod red. B. Polaka, Poznań 1998.
Dzieje Zbąszynia, pod red. K. Rzepy, Poznań 2014.
Frąś M., „Archiwa miejskie” miast prywatnych Wielkopolski w strukturze narodowego zasobu archiwalnego, [w:] Oblicza archiwów i współczesne wyzwania archiwistyki. Studia archiwistyczne, pod red. P.A. Czyża i D. Magiera, Siedlce 2019.
Frąś M., Studia z dziejów Barcina w okresie staropolskim, Barcin 2018.
Friedberg M., Kancelaria miasta Kazimierza pod Krakowem, „Archeion” 1962, t. 36.
Friedberg M., Kancelaria miasta Krakowa do połowy XVIII w., „Archeion” 1955, t. 24.
Gąsiorowski A., O mieszczanach studiujących na Uniwersytecie Krakowskim w XV w., [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. H. Manikowskiej, A. Bartoszewicz, W. Fałkowskiego, Warszawa 2000.
Gąsiorowski A., Szamotulscy studenci na krakowskim uniwersytecie w XV i XVI wieku, [w:] Szamotuły, karty z dziejów miasta, pod red. A. Gąsiorowskiego, Szamotuły 2006.
Groicki B., Porządek sądów i spraw miejskich prawa majdeburskiego w Koronie Polskiej, t. 1, wyd. K. Koranyi, Warszawa 1953.
Jarosz I., Książki szkolne w Polsce wieku XVI, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1978, t. 21.
Jaworski Sz.T., Księga wójtowska i ławnicza miasta Kórnika z lat 1580–1607, „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej” 2019, r. 36.
Jop R., Środowisko urzędnicze kancelarii grodzkich w Chełmnie, Lublinie i Krasnymstawie w drugiej połowie XVII wieku, Lublin 2003.
Jurek T., Mikrokosmos prowincjolany. Nad najstarszą księgą miejską Ponieca z przełomu XV i XVI wieku, [w:] Aetas media, aetas moderna. Studia ofiarowane profesorowi Henrykowi Samsonowiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. H. Manikowskiej, A. Bartoszewicz, W. Fałkowskiego, Warszawa 2000.
Karpiński A., Pożary w miastach Rzeczpospolitej w XVI–XVIII wieku i ich następstwa ekonomiczne, społeczne i kulturowe, Warszawa 2020.
Karpiński T., Morowe powietrze w kronikach miejskich Wschowy i Zbąszynia w początku XVIII wieku, „Rocznik Leszczyński” 2016, nr 16.
Klint P., „Świat na opak” w wielkopolskich księgach grodzkich XVII wieku. O humorystycznej twórczości urzędników kancelaryjnych, „Roczniki Historyczne” 2005, r. 71.
Klint P., Radość tworzenia, czyli o mało poważnych rysunkach w sądowych księgach wielkopolskich z XVII w., [w:] Kultura radości na ziemi wschowskiej. Obraz uroczystości, jubileuszy, wizyt gości, świąt, pod red. P. Klinta, M. Małkus, i K. Szymańskiej, Wschowa 2013.
Kochanowicz J., Źródła do dziejów oświaty jezuickiej okresu staropolskiego, [w:] Źródła w badaniach naukowych historii edukacji, pod red. W. Szulakiewicz, Toruń 2003.
Korta W., Rola kulturalna średniowiecznej kancelarii, [w:] Studia z dziejów kultury i ideologii: ofiarowane Ewie Maleczyńskiej w 50 rocznicę pracy dydaktycznej i naukowej, pod. red. R. Hecka, W. Korty, J. Leszczyńskiego, Wrocław 1968.
Kozak A., Pleszew w późnym średniowieczu i u progu epoki nowożytnej (koniec XIV – początek XVI wieku), Poznań 2020.
Kronika poznańskich pisarzy miejskich, pod red. J. Wiesiołowskiego, Poznań 2004.
Litak S., Sieć szkół parafialnych w Rzeczpospolitej w XVI i pierwszej połowie XVII w.: próba podsumowania, „Rozprawy z Dziejów Oświaty” 1996, r. 37.
Łosowski J., Kancelarie miast szlacheckich województwa lubelskiego od XV do XVIII wieku, Lublin 1997.
Łosowski J., Notarii iurati, czyli pisarze dawnej Łęcznej, cz. 1, Jerzy Marszalka, Jan Kustro, Wojciech Marcinkowicz, „Merkuriusz Łęczyński” 1997, nr 10.
Łosowski J., Urzędnicy miejscy, cechowi, braccy i szpitalni Łęcznej do r. 1810. Spisy, Łęczna 2004.
Łosowski J., Żart – formularz – intencja. Wpisy ludyczne w księgach kancelarii grodzkich XVII wieku, [w:] Formuła, archetyp, konwencja w źródle historycznym . Materiały IX Sympozjum Nauk
Dających Poznawać Źródła Historyczne, Kazimierz Dolny, 14–15 grudnia 2000 r., pod red. A. Góraka, K. Skupieńskiego, Lublin 2006.
Łukaszewicz J., O kościołach Braci Czeskich w dawnej Wielkopolsce, Poznań 1835.
Maisel W., Kolofony wielkopolskie, [w:] Mente et litteris: o kulturze i społeczeństwie wieków średnich, pod red. H. Chłopockiej, Poznań 1984.
Najstarsza pleszewska księga radziecka. Zapiski z lat 1485–1519, wyd. A. Kozak, Poznań 2014.
Nowak Ł., Księga ławniczo-wójtowska miasta Czarnkowa 1651–1682, „Archiwista Polski” 2016, nr 2(82).
Nowicki M., Wychowanie w staropolskich szkołach jezuickich. Pomiędzy duchowością a świeckością, „Humaniora” 2015, nr 2(10).
Olczak S.K., Szkolnictwo parafialne w Wielkopolsce w XVII i XVIII wieku (w świetle wizytacji kościelnych), Lublin 1978.
Pawlak M., Szkoły parafialne na Kujawach w epoce staropolskiej, Bydgoszcz 2005.
Radtke I., Błażej Winkler, pisarz i kronikarz miasta Poznania w XVI wieku (1529–1569), „Archeion” 1962, t. 37.
Radtke I., Kancelaria miasta Poznania do 1570 r., Warszawa 1967.
Samsonowicz H., Życie miasta średniowiecznego, Poznań 2017.
Stankowa M., Kancelaria miasta Lublina XIV–XVIII w., Warszawa 1968.
Stankowa M., Sebastian Klonowic, pisarz i rajca miasta Lublina (1573–1602), karta z dziejów lubelskich ksiąg miejskich, „Archeion” 1967, t. 46.
Starzyński M., Archiwa miejskie w średniowiecznych strategiach pamięci, [w:] Przeszłość w kulturze średniowiecznej Polski, t. 1, pod red. J. Banaszkiewicz, Warszawa 2018.
Superczyński M., Pisarze miejscy w kancelarii chełmińskiej od XIV do XVI wieku, „Zapiski Historyczne” 2016, t. 81, z. 3.
Tandecki J., Dokumenty i kancelarie miejskie, [w:] Dyplomatyka staropolska, pod red. T. Jurka, Warszawa 2015.
Tandecki J., Kancelarie wielkich miast pruskich jako ośrodki średniowiecznej kultury miejskiej, [w:] Drogą historii. Studia ofiarowane profesorowi Józefowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, pod red. P. Dymmela, K. Skupieńskiego, B. Trelińskiej, Lublin 2001.
Tomczak R.T., Studenci Rzeczpospolitej na Uniwersytecie Praskim w XVII–XVIII wieku, „Historia Slavorum Occidentis” 2016, nr 1(10).
Trojanowska M., Staropolskie księgi miejskie: sentencje i dowcipy ze źródeł archiwalnych, „Kamena” 1980, nr 3.
Trojanowska M., Wpisy epickie w księgach grodzkich lubelskich XVII–XVIII wieku, „Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Nauk” 1981, nr 23.
Wiesiołowski J., Polskie dziejopisarstwo mieszczańskie w późnym średniowieczu, [w:] Mente et literis. O kulturze i społeczeństwie wieków średnich, Poznań 1984.
Wółkiewicz E., „Viri docti et secretorium conscii” personel kancelaryjny Wrocławia w późnym średniowieczu, „Śląski Kwartalnik Historyczny «Sobótka»” 2006, r. 61, nr 1.
Information: Archival and Historical Review, 2020, Vol. VII, pp. 241 - 264
Article type: Original article
Titles:
Pisarze wielkopolskich miast szlacheckich w okresie staropolskim
Town writers in private towns in Greater Poland in the Old Polish period
Nicolaus Copernicus University in Toruń
Poland
Published at: 2020
Article status: Open
Licence: CC BY
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 584
Number of downloads: 539