Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958), theater and film artist on the radar of the Polish People’s Republic secret services
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEArtysta teatralny i filmowy Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958) pod lupą aparatu bezpieczeństwa PRL
Publication date: 2022
Archival and Historical Review, 2022, Vol. IX, pp. 171 - 183
https://doi.org/10.4467/2391-890XPAH.22.009.17221Authors
Artysta teatralny i filmowy Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958) pod lupą aparatu bezpieczeństwa PRL
Rolą teatru było prezentowanie określonego rzemiosła oraz postaw o charakterze etycznym. Sztuka aktorska stanowiła pewnego rodzaju artyzm. Aktorzy mieli dzięki temu wpływ na sposób postrzegania rzeczywistości przez społeczeństwo. Jedną z postaci rozpoznawalnych dzięki grze w filmach i na deskach teatru był Aleksander Bożydar Żabczyński. Należał do grona twórców, którymi interesował się aparat bezpieczeństwa Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Działania, które podejmowano wobec aktora, miały na celu inwigilację środowiska twórców jak i jego samego. Dzięki uzyskiwanym informacjom zamierzano zapobiegać działaniom podejmowanym przez to środowisko przeciw władzy ludowej.
Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958), theater and film artist on the radar of the Polish People’s Republic secret services
Theater is not only a place where one can admire artistic craftsmanship — it is also an institution that can act as a moral compass. Acting was a form of art, therefore, actors influenced the way the society perceived reality. One of the most famous actors in the history of Polish film and theater is Aleksander Bożydar Żabczyński. He was also one of the artists that were very much a subject of interest of the security services of the Polish People’s Republic. The security services wanted to infiltrate the artistic circles, which included surveillance of Żabczyński himself. Thanks to the obtained information, the authorities wanted to prevent the groups from undertaking any anti-government actions.
Keywords: artist, security services, infiltration, agents, inquiry
Materiały archiwalne
Archiwum Główne Akt Dawnych
Jednostki Warszawskiego Okręgu Wojennego (WOW )
Spisok połkownikam po starszinstwu. Sostawlien po 1-je nojabria 1909 g., S.-Pietierburg 1909, sygn. 20.
Archiwum Państwowe w Warszawie
Zbiór Korotyńskich
sygn. 201/XI/2935.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej
SUSW — Stołeczny Urząd Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1983–1990, sygn. 0423/2541, sygn. 0423/2542.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych w Warszawie [1944] 1956-1990, sygn. 1532/2694, sygn. 01178/166, sygn. 0546/119, sygn. 00231/197 t. 3.
Wojskowe Biuro Historyczne w Warszawie
Akta personalne Aleksandra Żabczyńskiego
sygn. Ap. 8022.
Narodowe Archiwum Cyfrowe
Koncern Ilustrowany Kurier Codzienny — Archiwum Ilustracji
sygn. 1/8173.
Czasopisma
Kronika. Aleksander Żabczyński o swoich przeżyciach wojennych, „Film” z 1 marca 1947, nr 13, s. 2.
Opracowania
Bałtowski M., Gospodarka socjalistyczna w Polsce. Geneza — rozwój — upadek, Warszawa 2009.
Banaszkiewicz W., Witczak W., Historia filmu polskiego 1985–1929, t. 1, Warszawa 1966.
Bogusławski W., Siły i środki naszej sceny, oprac. H. Secomska, Warszawa 1961.
Counter Intelligence Corps, History and Mission in World War II, Baltimore 1951.
Dulna-Rak E., Strategie komunikacyjne w Zespole Reduty Juliusza Osterwy, „Socjolingwistyka” 2016, nr 30, s. 233–244.
Elwertowski K., Szkoła i życie: ze wspomnień nauczyciela, Warszawa 1962.
Fik M., Kultura polska 1944–1956 [w:] Polacy wobec przemocy 1944–1956, pod red. B. Otwinowskiej, J. Żaryna, Warszawa 1996, s. 235–243.
Ligarski S., Polityka władz komunistycznych wobec twórców kultury w latach 1945–1989, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2014, t. 13, nr 2(24), s. 51–73.
Ligarski S., Majchrak G., Artyści, PRL i bezpieka. Herbert, Miłosz, Hłasko i wielu innych…, Łódź 2018.
Koźmian S., Moraliści teatralni [w:] Teatr. Wybór pism, oprac. J. G ot, t. 1, Kraków 1959, s. 60–63.
Kulik M., Polacy w jednostkach Rosyjskiej Gwardii w Warszawie na przełomie XIX i XX wieku, „Niepodległość i Pamięć” 2012, nr 19/1–4, s. 37–53.
Michalik J., „Ani kościół, ani wszechnica, ani nawet apteka”, „Rocznik Komisji Historycznoliterackiej”1990, z. 27, s. 31–44.
Sowa A.L., Historia polityczna Polski 1944–1991, Kraków 2011.
Świontek S., Dialog. Dramat. Metateatr. Z problemów teorii tekstu dramatycznego, Warszawa 1999.
Tatarkiewicz W., Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Warszawa 1982.
Wilski Z., Aktor w społeczeństwie. Szkice o kondycji aktora w Polsce, Wrocław 1990.
Wojtczak M., Teatr na scenie polityki 1944–1969, Warszawa 2016.
Wolański R., Aleksander Żabczyński: „Jak drogie są wspomnienia”, Poznań 2015.
Wspomnienia o Reducie i Juliuszu Osterwie spisane przez Redutowców w latach 1947–1949, oprac. E. Dulna-Rak, W. Świątkowska, „Pamiętnik Teatralny” 2017, z. 1–2, s. 226–262.
Strony internetowe
Gaertner O., Ostatnie dni Aleksandra Żabczyńskiego, https://stare-kino.pl/tylko-u-nas-ostatnie-dni-aleksandra-zabczynskiego/?fbclid=IwAR0k3lyQI3xFV6swFQeHHlNRxUfLZhAHjz5PURHfIKzqZm6XhoFsWFervHI (dostęp: 6.12.2022).
www.polishairforce.pl/pawlikowskim.html (dostęp: 10.1.2022).
Information: Archival and Historical Review, 2022, Vol. IX, pp. 171 - 183
Article type: Original article
Titles:
Artysta teatralny i filmowy Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958) pod lupą aparatu bezpieczeństwa PRL
Aleksander Bożydar Żabczyński (1900–1958), theater and film artist on the radar of the Polish People’s Republic secret services
Institute of National Remembrance
Published at: 2022
Article status: Open
Licence: CC BY-ND
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 353
Number of downloads: 468