FAQ

Michał Bobrzyński kontra Roman Dmowski: historiograficzno- -polityczny dwugłos na temat wskrzeszenia państwa polskiego

Publication date: 06.11.2020

History Notebooks, 2020, Issue 147 (3), pp. 543 - 568

https://doi.org/10.4467/20844069PH.20.030.12484

Authors

Krzysztof K. Daszyk
Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland
https://orcid.org/0000-0002-6231-2558 Orcid
All publications →

Titles

Michał Bobrzyński kontra Roman Dmowski: historiograficzno- -polityczny dwugłos na temat wskrzeszenia państwa polskiego

Abstract

Michał Bobrzyński vs. Roman Dmowski: A historiographical-political duet on the resurrection of the Polish state

Just as the year 1795 was traumatic – the year of removal of the Polish-Lithuanian Republic from the political map of Europe – and it rekindled a passionate dispute on the reasons of the fall of the previously spacious and powerful monarchy, so was the year 1918 happy for the Poles – the year of regaining independence, which marked the beginning of another great, and no less passionate, dispute upon the merits in the task of the resurrection of the Polish state. That dispute went beyond the frame of historical debates or schoolbooks, evoking unflagging political emotions during the two decades of the Second Republic’s existence. It was a kind of a settlement of accounts with the recent (for the people of the time) national past, while the question on merits in the task of reviving the state was, at the same time, a question on the moral right to rule the state and control its fate. Two voluminous publications issued shortly after Poland regained independence played a particularly important role in the aforementioned dispute: a two-volume “historical essay” Wskrzeszenie państwa polskiego (Resurrection of the Polish state), published anonymously by Michał Bobrzyński in the period 1920–1925, and a piece by Roman Dmowski entitled Polityka polska i odbudowanie państwa (Polish politics and rebuilding of the state), published in 1925 and followed by two more editions within the author’s lifetime: the second edition in 1926 and the third one in 1937. This text analyses both works in the context of the above-mentioned historiographical-political dispute upon merits in the restoration of the Polish state.

* Niniejszy tekst jest rozszerzoną wersją referatu wygłoszonego podczas pierwszego dnia obrad III Konferencji Naukowej Polsko-Litewskiej „Unia, federacja, niepodległość? Polski i Litwy drogi do niepodległości”, zorganizowanej przez Polską Akademię Umiejętności oraz Instytut Historii Litwy (Wilno) w Krakowie, w gmachu PAU przy ul. Sławkowskiej, w dniach 18–19 X 2018 r.

References

Źródła

Adres [galicyjskiego Sejmu Krajowego] z 10 XII 1866 r. [w:] S. Grodziski, Sejm Krajowy galicyjski 1861–1914, t. 2: Źródła, Warszawa 1993.

Bobrzyński M., Dzieje Polski w zarysie, t. 3: Dzieje porozbiorowe, Warszawa 1931.

Bobrzyński M., Legenda Narodowej Demokracji, Kraków 1922 [w:] M. Bobrzyński, Pisma z lat 1916–1922, Biblioteka Jagiellońska, rkps 8130 IV.

Bobrzyński M., O naszą przyszłość. Rozmowa między trzema Polakami: z Warszawy, Poznania i Krakowa [w:] M. Bobrzyński, Zasady i kompromisy. Wybór pism, wybór, wstęp i przypisy W. Bernacki, Kraków 2001.

Bobrzyński M., Rozmiary niebezpieczeństwa, „Przegląd Polski” 1904, ogólnego zbioru t. 151.

[Bobrzyński M.], Wskrzeszenie państwa polskiego. Szkic historyczny, t. 1: 1914–1918, Kraków 1920, t. 2: 1918–1923, Kraków 1925.

Bobrzyński M., Z moich pamiętników, przygotowanie do druku, wstęp i przypisy A. Galos, Wrocław–Kraków 1957.

Bujak F., Galicja, t. 1: Kraj, ludność, społeczeństwo, rolnictwo, Lwów–Warszawa 1908.

Deklaracja polityków polskich złożona po Akcie 5 listopada [1916 r.], tzw. protest lozański R. Dmowskiego [w:] Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak, Warszawa 1984.

Dmowski R., Niemcy, Rosja i kwestia polska, przedmowa i komentarz T. Wituch, Warszawa 1991.

Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, t. 1–2, przedmowa i komentarz T. Wituch, Warszawa 1988.

Dmowski R., Upadek myśli konserwatywnej w Polsce, Warszawa 1914.

Głąbiński S., Wspomnienia polityczne, wstęp i oprac. T. Sikorski, A. Wątor, współpraca U. Kozłowska, Kraków 2017.

Grabski S., Pamiętniki, przygotowanie do druku i wstęp W. Stankiewicz, t. 1, Warszawa 1989.

[Grużewski T.] Topór G., Państwowość rosyjska. Seria rozpraw i artykułów politycznych, Lwów 1904.

Konopczyński W., Historia polityczna Polski 1914–1939, wstęp T. Wituch, Warszawa 1995.

Mackiewicz (Cat) S., Historia Polski od 11 listopada 1918 r. do 17 września 1939 r., Warszawa 1989.

Obchód w Uniw[ersytecie] Jagiellońskim, „Czas”, 4 XII 1916, nr 611, wyd. wieczorne.

Petrycki J., Dwie u nas w czasie wojny polityki, Warszawa 1918.

Petrycki J., Roman Dmowski, Warszawa 1920.

Popławski J.L., Zadania polityki narodowej na kresach [w:] J.L. Popławski, Wybór pism, wybór, wstęp i oprac. T. Kulak, Wrocław 1998.

Proklamacja K[arla von] Kuka w imieniu cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I w sprawie utworzenia nowego Królestwa Polskiego, tzw. Akt 5 listopada [1916 r.] [w:] Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak, Warszawa 1984.

Redakcja, Ostatni z wielkiej szkoły, „Nasza Przyszłość” 1935, t. 45.

Studnicki W., Ludzie, Idee i Czyny, Lwów 1937.

Szujski J., Kilka prawd z dziejów naszych. Ku rozważeniu w chwili obecnej, Kraków 1867.

Tajna umowa między Austro-Węgrami a Ukraińską Narodową Republiką w sprawie Galicji wschodniej i Bukowiny [w:] F. Podleski, Układy pokojowe w Brześciu Litewskim 1918, Żelibory 1933.

Tarnowski S., Po ogłoszeniu niepodległej Polski. (Przy obchodzie w Uniwersytecie Jagiell[ońskim] 4 grudnia 1916), Kraków 1916.

Tarnowski S., Z doświadczeń i rozmyślań, wstęp i przypisy A. Rzegocki, Kraków 2002.

Opracowania

Batowski H., Rozpad Austro-Węgier 1914–1918. (Sprawy narodowościowe i działania dyplomatyczne), wyd. drugie, poprawione i uzupełnione, Kraków 1982.

Bułhak W., Dmowski – Rosja a kwestia polska. U źródeł orientacji rosyjskiej obozu narodowego 1886–1908, Warszawa 2000.

Chwalba A., Wielka Wojna Polaków 1914–1918, Warszawa 2018.

Daszyk K.K., Michała Bobrzyńskiego „rachunek sumienia”, czyli o trzecim tomie „Dziejów Polski w zarysie”, ZN UJ, „Prace Historyczne” 2001, z. 128.

Daszyk K.K., Stanisława Koźmiana „Rzecz o roku 1863” – jako (nowe) polityczne credo „szkoły stańczykowskiej” [w:] Powstanie styczniowe – odniesienia, interpretacje, pamięć, red. T. Kargol, Kraków 2013.

Daszyk K.K., „Szkoła patriotyzmu politycznego”. Stańczycy w autocharakterystyce [w:] Stańczycy – konserwatyzm, który przeminął?, red. J. Kloczkowski, Kraków 2016.

Drozdowski M., Naczelny Komitet Narodowy (1914–1918). Polityczne i organizacyjne zaplecze Legionów Polskich, Kraków 2017.

Florkowska-Frančić H., Między Lozanną, Fryburgiem i Vevey. Z dziejów polskich organizacji w Szwajcarii w latach 1914–1917, Kraków 1997.

Garlicki A., Spory o niepodległość [w:] Rok 1918: tradycje i oczekiwania, red. A. Garlicki, Warszawa 1978.

Giza A., Neoslawizm i Polacy 1906–1910, Szczecin 1984.

Grabski A.F., „Podpalacze” przeciw „lidze brandmajstrów”. Z dziejów walki z krakowską szkołą historyczną [w:] A.F. Grabski, Perspektywy przeszłości. Studia i szkice historiograficzne, Lublin 1983.

Grzybowski K., Szkoła historyczna krakowska [w:] Polska myśl filozoficzna i społeczna, t. 2, red. B. Skarga, Warszawa 1975.

Hoesick F., Stanisław Tarnowski. Rys życia i prac, t. 1–2, Warszawa–Kraków 1906.

Jaskólski M., Konserwatyzm – nacjonalizm. Studia nad konfrontacjami ideowymi konserwatyzmu krakowskiego i demokracji narodowej przed 1914 r., Kraków 1989.

Kawalec K., Roman Dmowski, Poznań 2016.

Konieczny W., Kresy zachodnie w myśli politycznej Jana Ludwika Popławskiego, „Studia Historyczne” 1986, z. 4.

Kornat M., Co dał narodowi polskiemu Akt 5 listopada? Perspektywa międzynarodowa [w:] Akt 5 listopada 1916 roku i jego konsekwencje dla Polski i Europy, red. J. Kłaczkow, K. Kania, Z. Girzyński, Toruń 2016.

Kulak T., Jan Ludwik Popławski. Biografia polityczna, Wrocław 1994.

Kulak T., Jan Ludwik Popławski – twórca i popularyzator polskiej myśli zachodniej przełomu XIX i XX wieku. Ze studiów nad genezą „idei piastowskiej” Narodowej Demokracji [w:] Twórcy polskiej myśli zachodniej, red. W. Wrzesiński, Olsztyn 1996.

Kulak T., Polska myśl zachodnia okresu zaborów [w:] W stronę Odry i Bałtyku. Wybór źródeł (1795–1950), red. W. Wrzesiński, t. 1: O ziemię Piastów i polski lud (1795–1918), wybór i oprac. T. Kulak, Wrocław–Warszawa 1990.

Łazuga W., Dwa przeciwstawne realizmy polityczne. Michał Bobrzyński i Roman Dmowski [w:] W. Łazuga, Rzeczy większe i mniejsze, Poznań 2002.

Łazuga W., Kalkulować… Polacy na szczytach c.k. monarchii, Poznań 2013.

Łazuga W., Ostatni stańczyk. Michał Bobrzyński – portret konserwatysty, Toruń 2005.

Łukawski Z., Koło Polskie w rosyjskiej Dumie Państwowej w latach 1906–1909, Wrocław 1967.

Mroczka L., Galicji rozstanie z Austrią. Zarys monograficzny, Kraków 1990.

Mroczko M., Ziemie dzielnicy pruskiej w polskich koncepcjach i działalności politycznej 1864–1939, Gdańsk 1994.

Paczos S., Jan Bobrzyński. Portret polityczny, Poznań 2018.

Pająk J.Z., Od autonomii do niepodległości. Kształtowanie się postaw politycznych i narodowych społeczeństwa Galicji w warunkach Wielkiej Wojny 1914–1918, Kielce 2012.

Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, wyd. trzecie, Warszawa 1985.

Pajewski J., Pierwsza wojna światowa 1914–1918, Warszawa 1991.

Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku, Warszawa 1966.

Suleja W., Orientacja austro-polska w latach I wojny światowej (do Aktu 5 listopada 1916 roku), Wrocław 1992.

Szymczak D., Galicyjska „ambasada” w Wiedniu. Dzieje ministerstwa dla Galicji 1871–1918, Poznań 2013.

Szymczak D., Między Habsburgami a Hohenzollernami. Rywalizacja niemiecko – austro-węgierska a odbudowa państwa polskiego, Kraków 2009.

Szymczak D., Polska Habsburgów. Polska w koncepcjach zwolenników rozwiązania austro-polskiego w okresie I wojny światowej [w:] Polskie niepodległości. Wizje państwa i społeczeństwa w okresie przełomów 1918–1945–1989, red. J. Faryś, P. Słowiński, T. Sikorski, Gorzów Wielkopolski 2009.

Szymczak D., „Trochę za późno i za mało, ale coś jest”. Polacy w Galicji wobec Aktu 5 listopada 1916 r., „Historia Slavorum Occidentis” 2017, nr 2.

Szymczak D., „Wir können hinter den Deutschen nicht zurückbleiben”. Sprawa polska a polityczne i propagandowe działania władz monarchii habsburskiej w czasie I wojny światowej [w:] Kwestia polska w propagandzie pierwszej wojny światowej, red. W. Molik, T. Schramm, D. Szymczak, Poznań 2018.

Szymczak D., Zmierzch galicyjskiego austrofilizmu i idei austro-polskiej. Michał Bobrzyński jako minister dla Galicji i kwestia wyodrębnienia Galicji (1916–1917), „Galicja. Studia i Materiały” 2015, nr 1.

Wapiński R., Roman Dmowski, Lublin 1988.

Wątor A., Narodowa Demokracja w Galicji do 1918 roku, Szczecin 2002.

Zamoyski J., Powrót na mapę. Polski Komitet Narodowy w Paryżu 1914–1919, Warszawa 1991.

Information

Information: History Notebooks, 2020, Issue 147 (3), pp. 543 - 568

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Michał Bobrzyński kontra Roman Dmowski: historiograficzno- -polityczny dwugłos na temat wskrzeszenia państwa polskiego

English:

Michał Bobrzyński vs. Roman Dmowski: A historiographical-political duet on the resurrection of the Polish state

Authors

https://orcid.org/0000-0002-6231-2558

Krzysztof K. Daszyk
Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland
https://orcid.org/0000-0002-6231-2558 Orcid
All publications →

Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland

Published at: 06.11.2020

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Krzysztof K. Daszyk (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish