FAQ
logo of Jagiellonian University in Krakow

Antropogeniczne formy rzeźby na terenie Magurskiego Parku Narodowego (Zewnętrzne Karpaty Fliszowe, Beskid Niski)

Publication date: 13.05.2016

Geographical Studies, 2016, Issue 144, pp. 69-89

https://doi.org/10.4467/20833113PG.16.004.5129

Authors

,
Michał Zatorski
Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University
, Poland
Contact with author
All publications →
Paweł Franczak
Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University
, Poland
Contact with author
All publications →

Download full text

Titles

Antropogeniczne formy rzeźby na terenie Magurskiego Parku Narodowego (Zewnętrzne Karpaty Fliszowe, Beskid Niski)

Abstract

Antropogeniczne formy rzeźby stanowią ważny element krajobrazu Magurskiego Parku Narodowego. Gospodarka prowadzona na jego obszarze przez wieki doprowadziła do znacznych przekształceń rzeźby i stosunków wodnych. Zamieszkujący go Łemkowie zajmowali się pasterstwem, gospodarką rolno-leśną, obróbką surowców skalnych czy pozyskiwaniem tzw. oleju drzewnego. Gwałtowny przyrost liczby ludności doprowadził do intensywnego zagęszczenia zabudowy na przełomie XIX i XX w. oraz zwiększenia antropopresji. Po zakończeniu II wojny światowej w latach 1946–1947 wysiedlono większość mieszkańców Beskidu Niskiego. Wówczas nastąpiła zmiana użytkowania gruntów. Stoki górskie, które do tej pory były wykorzystywane rolniczo jako pastwiska i pola uprawne, poddane zostały zalesieniu lub stopniowo podlegały wtórnej sukcesji roślinnej. Mimo obecnie małej gęstości zaludnienia i rozproszonej zabudowy Magurskiego Parku Narodowego formy antropogeniczne są nadal bardzo wyraźne. Ze względu na ich pierwotne przeznaczenie można wyróżnić formy związane z: dawną zabudową mieszkalną i gospodarczą, gospodarką rolno-leśną i eksploatacją surowców skalnych, kultem religijnym oraz działaniami militarnymi z okresu I i II wojny światowej. Lokalnie na ślady dawnej kultury materialnej nakładają się również efekty działalności gospodarczej, podjętej na tym obszarze po II wojnie światowej. Na podstawie badań zinwentaryzowano najciekawsze obiekty i formy świadczące o antropogenicznej georóżnorodności. Szczególnie istotne pod tym względem są tu zespoły teras rolnych w Nieznajowej, Ciechani, Żydowskiem i Rozstajnem. Wyraźne ślady dawnej zabudowy mieszkaniowej i gospodarczej, w postaci m.in. podmurówek domów, piwnic oraz studzienek i ujęć wody, zachowały się w dawnym przysiółku Parszywskie w Hucie Polańskiej. Z kolei liczne ślady obiektów militarnych z okresu II wojny światowej znajdują się na stokach góry Baranie, Nad Tysowym, Wysokie oraz Dąb. Na obszarze Magurskiego Parku Narodowego liczną grupę stanowią również obiekty związane z kultem religijnym. Podczas badań zaobserwowano efekty ewidentnej renaturalizacji, a przez to również zanikania antropogenicznych form rzeźby. Dokładna ich inwentaryzacja skłania do zabezpieczenia wielu miejsc pod kątem zachowania wielowiekowej antropogenicznej georóżnorodności.

References

Download references

Bors P., Gładysz K., Książkiewicz J., Sochacka I., 2011, Przewodnik po ścieżce przyrodniczej Folusz, Agencja Reklamowo-Wydawnicza A. Grzegorczyk.

Długaszek R., 1994, Materiały do historii Huty Polańskiej, Magury, 93, 51–68.

Figiel A., 2009, Geomorfologiczna rola dróg w północnej części MPN, praca magisterska, Zakład Geomorfologii IGiGP UJ.

Gorczyca E., Krzemień K., 2010, Rola dróg i ścieżek turystycznych w modelowaniu rzeźby gór strefy umiarkowanej, Roczniki Bieszczadzkie, 18, 228–242.

Izmaiłow B., Krzemień K., Sobiecki K., 2009, Rzeźba i jej współczesne przemiany, [w:] A. Górecki, B. Zemanek (red.), Magurski Park Narodowy – Monografi a Przyrodnicza. Krempna-Kraków, 23–43.

Kania Z., 2012, Formy antropogeniczne w rzeźbie terenu i ich naturalne przekształcenia na zachodnim stoku Lubogoszczy, praca magisterska, Zakład Gegrafii Fizycznej UP, Kraków.

Kiełbasiński T., 1994, Materiały do historii Olchowa, Magury, 93, 31–45.

Kowalski T., 2002, Formy antropogeniczne w MPN, praca magisterska, Zakład Geomorfologii IGiGP UJ.

Lach J., 1975, Ewolucja i typologia krajobrazu Beskidu Niskiego z uwzględnieniem gospodarczej działalności człowieka, Prace Monograficzne Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, Wydaw. Naukowe WSP, Kraków.

LachJ., 2005, Zmiany granicy rolno-leśnej w Beskidzie Niskim i jej wpływ na współczesne procesy geomorfologiczne, [w:] A. Kotarba, Z. Rączkowska (red.), Wybrane problemy geomorfologii Karpat fliszowych, 19−22 września 2005 r., VII Zjazd Geomorfologów Polskich, Kraków, 101–108.

Leszczycki S., 1935, Zarys antropogeniczny Łemkowszczyzny, Wierchy, 13, 62–88.

Lipszyc J. B., 1975, Kamieniarstwo ludowe w Beskidzie Niskim, Magury, 75, 46–51.

Łopatkiewicz T., 1985, Ośrodki kamieniarstwa ludowego na Łemkowszczyźnie środkowej, Polska Sztuka Ludowa, 3–4, 177–186.

Marczakowa K., 1962, Kamieniarstwo ludowe u Łemków, Polska Sztuka Ludowa, 2, 84–91.

Sulma T., 1936, Kornuty – rezerwat skalny na Łemkowszczyźnie, Ochrona Przyrody, 16, 57–73.

Zatorski M, Franczak P., 2014, Historia wyryta w skale − olchowieckie glify naskalne, Płaj, 47, 155–162.

Information

Information: Geographical Studies, 2016, Issue 144, pp. 69-89

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Antropogeniczne formy rzeźby na terenie Magurskiego Parku Narodowego (Zewnętrzne Karpaty Fliszowe, Beskid Niski)

English:

Anthropogenic landforms in Magura National Park (Outer Flysch Carpathians, Beskid Niski Mountains)

Authors

Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University
Poland

Institute of Geography and Spatial Management, Jagiellonian University
Poland

Published at: 13.05.2016

Article status: Open

Licence: None

Percentage share of authors:

Michał Zatorski (Author) - 50%
Paweł Franczak (Author) - 50%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish

Anthropogenic landforms in Magura National Park (Outer Flysch Carpathians, Beskid Niski Mountains)

cytuj

pobierz pliki

RIS BIB ENDNOTE