FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wanda – sarmacka amazonka w poezji łacińskiej w Polsce  Od Jana z Wiślicy do Jana Kochanowskiego

Data publikacji: 09.09.2014

Terminus, 2014, Tom 16, Zeszyt 1 (30), s. 71 - 91

https://doi.org/10.4467/20843844TE.14.003.2371

Autorzy

Maria Łukaszewicz-Chantry
Uniwersytet Wrocławski, Polska, plac Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Wanda – sarmacka amazonka w poezji łacińskiej w Polsce  Od Jana z Wiślicy do Jana Kochanowskiego

Abstrakt

Wanda – a Sarmatian Amazon in Latin poetry in Poland. From Jan of Wiślica to Jan Kochanowski

The aim of this paper is to show how Polish Renaissance poets reinterpreted the legend of Wanda and modelled the character of the princess depending on the chosen genre and the target readers.
The author analyses the following source texts: Jan of Wiślica, Bellum Prutenum; Klemens Janicki, Vitae Regum Polonorum; Georgius Sabinus, De nuptiis Sigismundi Augusti et Elissae; Petrus Roysius, Hedvigis and Ad Proceres Polonos de matrimonio regio carmen; Joachim Bielski, Istulae convivium. In nuptiis Stephani Primi Regis Poloniae et Principis Annae; Jan Kochanowski, Elegiarum libri IV.
In the canon of ancient rulers of Poland there is a woman called Wanda, daughter of Krak. This gallant virgin-king (in Poland a king could be male or female) who can be found in the oldest chronicles is also a character in Neo-Latin poetry. Jan of Wiślica in his epic poem Bellum Prutenum and Klemens Janicki in his cycle of historical epigrams Vitae Polonorum principium praise Wanda as a brave woman who equals Camilla, Semiramis and Tomyris in valour. In these two works the poets place the emphasis on Wanda’s heroic qualities as an excellent ruler and leader.
On the other hand, Petrus Roysius looks disparagingly upon Wanda. In his poem Ad Proceres Polonos… he criticises her suicide as a sign of recklessness and concentration on her private life, which resulted in her shirking responsibility for the state she was entrusted with. Wanda’s story is a persuasive exemplum that was supposed to induce Sigismund August to consider a new matrimony that was crucial for reasons of state. In another poem, Hedvigis, Roysius reproaches Wanda for her exaggerated bashfulness, which drove her to such a desperate act.
Wanda is also a character in royal epithalamia. Georgius Sabinus in his De nuptiis… presents Wanda as a beautiful, gallant and pure woman who lived the life of an Amazon. Her beauty attracted the attention of Istul, the god and king of Vistula. He kidnapped Wanda into the current of the river and made her his wife. In Istulae convicium… Joachim Bielski also depicted her as the unusually charming and refined spouse of the king of rivers. In both of these epithalamia Wanda does not commit suicide, but instead enters into matrimony. This is an innovation that departs from the canonical version of the legend.
Jan Kochanowski dedicated one of his most beautiful elegies to Wanda, in which the Cracow Amazon becomes a responsible ruler and leader who acts according to the ethos of chivalry. The elegy is an aitiological epyllion that explains the origins of the name Mogiła upon Vistula. It is also in artistic rivalry with Propertius (IV 4). Here the brave Wanda becomes the opposite of the traitor Tarpei.
For Renaissance authors the legend of Wanda is an opportunity to cleverly combine the ancient history of Poland with the tradition of ancient heroes, or a native legend with the legacy of Roman poetry, and thus to undertake emulation of the ancient poets.

Bibliografia

Bogucka M., Anna Jagiellonka, Wrocław 2009.

Burckhardt J., Kultura odrodzenia we Włoszech. Próba ujęcia, przeł. M. Kreczowska, Warszawa 1991.

Długosz J., Annales seu Cronicae incliti Regni Poloni, Liber 1–2, wyd. J Dąbrowski, Warszawa 1964.

Głombiowska Z., Inspiracje propercjańskie w elegiach Jan Kochanowskiego, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. W. Kadłubek, Chronica Polonorum, wyd. M. Plezia, Kraków 1994.

Ines A., Lechias ducum, principum ac regum Poloniae (Cracoviae 1655).

Janicki K., Carmina. Dzieła wszystkie, wyd. J. Krókowski, przeł. E. Jędrkiewicz, Wrocław 1966.

Kochanowski J., Elegiarum libri IV. eiusdem Foricoenia sive Epigrammatum libellus, Kraków 1584.

Kochanowski J., Elegiarum libri IV, przeł. G. Franczak: http://neolatina.bj.uj.edu.pl

Kochanowski J., Carmina Latina. Poezja łacińska. Pars III Komentarz, oprac. Z. Głombiowska, Gdańsk 2013.

Jan z Wiślicy, Wojna pruska, przeł. J. Smereka, Lwów 1932.

Łukaszewicz-Chantry M., Pramatka Ewa jako postać literacka w wybranych utworach renesansu. Italia, Niderlandy, Polska, „Theologica Wratislaviensia” 6 (2011): http://theologica.ewst.pl/uploads/2012/12/Lukaszewicz-Chantry-MAria.-Pramatka-Ewa.pdf (dostęp: 22. 09. 2014).

Kumaniecki K., Podanie o Wandzie w świetle źródeł starożytnych, „Pamiętnik Literacki” 22–23 (1925–1926).

Malinowska J., Twórczość poetycka Piotra Roizjusza 1506–1571. Studium literackie, Lublin 2001.

Marciniak K., Die Legende von Königin Wanda als Spiegel des deutsch-polnischen Verhältnisses, „Mittellateinisches Jahrbuch” 43 (2008).

Marciniak K., Legenda o Wandzie czyli jak wychować Wandala, „Horyzonty Wychowania” 6/12 (2007).

Marciniak K., Królewna Wanda – pierwsza polska „feministka”?, [w:] Kobieta epok dawnych w literaturze, kulturze i społeczeństwie, red. I. Maciejewska, K. Stasiewicz, Olsztyn 2008.

Paulus Crosnensis Ruthenus atque Ioannes Vislicensis, Carmina, ed. B. Kruczkiewicz, Cracoviae 1887.

Plezia M., Wanda. Geneza imienia – geneza legendy, [w:] M. Plezia, Scripta minora. Łacina średniowieczna i Wincenty Kadłubek, Kraków 2001.

Rojzjusz P., Poezje wybrane. Literatura dla wszystkich, przeł. E. Buszewiczowa, Łódź 1999.

Royzius P. Maureus Alcagnicensis, Carmina, ed. B. Kruczkiewicz, Cracoviae 1900.

Starnawski J., Łaciński poemat o Wandzie (Elegia I 15), [w:] idem, Odrodzenie. Czasy – ludzie – książki, Łódź 1991.

Szesnastowieczne epitalamia łacińskie w Polsce, przeł. M. Brożek, komentarz i oprac. J. Niedźwiedź, Kraków 1999.

Suchten A., Vandalus, Królewiec 1547.

Ulewicz T., Kochanowski: Świadomość słowiańska. Oddziaływanie europejskie, Kraków 2006.

Głombiowska Z., Elegie łacińskie Jana Kochanowskiego. Dwie wersje, Warszawa 1981.

Informacje

Informacje: Terminus, 2014, Tom 16, Zeszyt 1 (30), s. 71 - 91

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Wanda – sarmacka amazonka w poezji łacińskiej w Polsce  Od Jana z Wiślicy do Jana Kochanowskiego

Angielski:

Wanda – a Sarmatian Amazon in Latin poetry in Poland. From Jan of Wiślica to Jan Kochanowski

Autorzy

Uniwersytet Wrocławski, Polska, plac Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław

Publikacja: 09.09.2014

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: Żadna

Udział procentowy autorów:

Maria Łukaszewicz-Chantry (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski