Msza przed trybunałem. Personifikacja Mszy w spolszczonym dialogu Bernardina Ochina na tle europejskiej literatury reformacyjnej pierwszej połowy XVI wieku
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 2019
Terminus, 2019, Tom 21, zeszyt 2 (51) 2019, s. 215 - 244
https://doi.org/10.4467/20843844TE.19.017.11191Autorzy
Mass before the Tribunal. The Personification of the Mass in the Polish Translation of Bernardino Ochino’s Dialogue in the Context of the European Reformation Literature of the First Half of the 16th Century*
The first part of the paper is to introduce the main motif of Bernardino Ochino’s Trajedyja o Mszej (Tragedy on Mass) published in Polish translation in 1560. The work tells the story of a trial of the personified Mass indicted by figures that can be identified with the Reformation and the individuals engaged in it. The Author discusses the structure of this literary dialogue and describes briefly the characters involved in the plot with their polemical background (these include in particular personifications of the Mass, the Lord’s Supper, and the Roman Church, as well as figures of the Pope, Satan, Holy Spirit, and a metonymic protagonist named the Lover of God’s Glory). The second part presents the context of literary tradition, where Mass was personified for controversial purposes, mainly by authors connected with the Reformation. The motif of a personified Mass was probably introduced in Swiss pamphlets of the 1520s (Krankheit und Testament der Messe by Niklaus Manuel, Querela Missae by Johannes Atrocianus). The concept of accusing Mass of dishonesty and performing her trial was recognised as an innovation of English Protestant writings of the late 1540s (esp. William Punt’s and William Turner’s dialogues). The aforementioned texts are juxtaposed with Ochino’s dialogue to show the probable origins of the concept used in his text, as well as to specify additional motifs combined by him (and consequently the Polish translator). The similarities between Ochino’s work and the texts chosen, as well as Ochino’s connections with the places of publication of these texts, allow us to see them as part of a small yet consistent subtype of Protestant polemical writings, which Ochino chose to use and modify for controversial purposes.
* Praca naukowa finansowana ze środków budżetowych na naukę w latach 2017–2021 jako projekt badawczy w ramach programu „Diamentowy Grant”
Źródła
Atrocianus I., Querela Missae […] opusculum elegans ac recens natum atque excusum, Basel: Johannes Faber aus Emmich, 1529.
[Barlowe J., Roy W.], The boke reade me frynde and be not wrothe, for I saye nothynge but the trothe. The byshoppes speake in the Cardynall. I wyll ascende makynge my state so hye, that my pompouse honoure shall neuer dye, [Antwerpen?] 1546.
Barlowe J., Roy W., Rede me and be nott wrothe, ed. by D.H. Parker, Toronto 1992.
[Barlowe J., Roy W.], Rede me and be nott wrothe for I saye no thynge but trothe. I will ascende makynge my state so hye, that my pompous honoure shall never dye, [Strasbourg: Johannes Schott, 1528].
Mainardo A., Annotomia della messa, la qual scuopre gli enormi errori e gli infiniti abusi, dal volgo non conosciuti […], [Zürich: Andreas Gesner, Rudolf Wyssenbach], 1552.
Manuel N., Krankheit und Testament der Messe, w: idem, Werke und Briefe. Vollstandige Neuedition, hrsg. von T. Hengartner, P. Zinsli, Bern 1999.
Ochino B., Disputa intorno alla presenza del corpo di Giesu Christo nel sacramento della cena, Basel: [Peter Perna?], 1561.
Ochino B., Liber de corporis Christi praesentia in coenae sacramento, Basel: Peter Perna, 1561.
Ochino B., O zwierzchności papieskiej nad wszystkim światem krześcijańskim tragedyja krotochwilna, nauki krześcijańskiej barzo potrzebnej, papieskie fałsze okazującej i burzącej pełna, przeł. E. Trepka, Szamotuły: Aleksander Augezdecki, 1558.
Ochino B., Tragoedie or dialoge of the unjuste usurped primacie of the Bishop of Rome, and of all the just abolishyng of the same, trans. J. Ponet, London: Nicholas Hill, 1549.
Ochino B., Trajedyja o Mszej, z ktorej każdy snadnie wyrozumieć może początek i wszelaką jej sprawę, i do prawdziwej Wieczerzej Pańskiej właśnie każdy wiedzieć ma, Pińczów: Daniel z Łęczycy, 1560.
Postępek prawa czartowskiego przeciw narodowi ludzkiemu, [Brześć Litewski: Cyprian Bazylik, 1570].
Postępek prawa czartowskiego przeciw narodowi ludzkiemu, oprac. A. Kochan, Wrocław 2015.
Punt W., Endighment agaynste the Mother Messe, [London: William Hill, William Seres, 1548].
Rej M., Apocalypsis, red. W. Kriegseisen, oprac. M.M. Kacprzak, S. Kawczyński, J.T. Maciuszko, I. Winiarska, Warszawa 2005.
[Shepherd L.], Pathose or An inward passion of the pope for the losse of hys daughter the masse, [London: John Day, William Seres, 1548].
Shepherd L., Pathose or An inward passion of the pope for the losse of hys daughter the masse, w: An Edition of Luke Shepherd’s Satires, ed. by J. Devereux, Tempe (Ariz.) 2001.
Shepherd L., Upcheringe of the messe, London: John Day, William Seres, [1548].
Shepherd L., Upcheringe of the messe, w: An Edition of Luke Shepherd’s Satires, ed. By J. Devereux, Tempe (Arizona) 2001.
Tengler U., Layenspiegel von rechtmassigen Ordnungen in burgerlichen und peinlichen Regimenten, Augsburg: Johann Otmar, 1509.
[Trepka E.?], Książki o tym, skąd wzięło początek słowo Boże, Królewiec: Hans Daubmann, 1557.
Turner W., A new dialogue wherin is conteyned the examinatio[n] of the Messe, and of that kynde of priesthode, whych is ordeined to saye Messe, [London: William Hill, 1548].
Wanner V., Praktyka o mszy, co o niej a jako rozumieć mamy, [przeł. W. Nowomiejski], Królewiec: Hans Daubmann, 1559.
Opracowania
Allen M., Sacraments in the Reformed and Anglican Reformation, w: The Oxford Handbook of Sacramental Theology, ed. by H. Boersma, M. Levering, Oxford 2018.
Barnes R.B., Astrology and Reformation, Oxford 2016.
Barycz H., Lismanin Franciszek, w: Polski słownik biograficzny, t. 17, Kraków 1972.
Bevan Zlatar A., Reformation Fictions. Polemical Protestant Dialogues in Elizabethan England, Oxford 2011.
Brückner A., O rożnowierstwie polskiem słow kilka, „Reformacja w Polsce” 1 (1921).
Burnett A.N., Karlstadt and the Origins of the Eucharistic Controversy. A Study in the Circulation of Ideas, Oxford 2011.
Cardelle de Hartmann C., Lateinische Dialoge 1200–1400. Literaturhistorische Studie und Repertorium, Leiden 2007.
Greisenegger W., Ecclesia, w: Lexikon der christliche Ikonographie, hrsg. Von E. Kirschbaum, Bd. 1, Rom 1968.
Guerra C., Die Werke im Uberblick, w: Johannes Atrocianus. Text, Ubersetzung, Kommentar, hrsg. von C. Guerra, H. Harich-Schwarzbauer, J. Hindermann, Hildesheim 2018.
Hanusiewicz-Lavallee M., W stronę Albionu. Studia z dziejow polsko-brytyjskich związkow literackich w dobie wczesnonowożytnej, Lublin 2017.
Johannes Atrocianus. Text, Ubersetzung, Kommentar, hrsg. von C. Guerra, H. Harich-Schwarzbauer, J. Hindermann, Hildesheim 2018.
Kampe J., Problem „Reformationsdialog“. Untersuchungen zur einer Gattung im reformatorischen Medienwettstreit, Tübingen 1997.
Kleiner J., „Tragedye” Ochina, „Pamiętnik Literacki” 9 (1910), z. 4.
Kochan A., Kupiec przed polskim sądem. Uwagi i komentarze do „Kupca” Mikołaja Reja, „Pamiętnik Literacki” 94 (2003), z. 4.
Maciuszko J.T., Mikołaj Rej. Zapomniany teolog ewangelicki z XVI w., Warszawa 2002.
Mattox M.L., Sacraments in the Lutheran Reformation, w: The Oxford Handbook of Sacramental Theology, ed. by H. Boersma, M. Levering, Oxford 2018.
McCulloch D., Tudor Church Militant. Edward VI and the Protestant Reformation, London 2017.
Ogonowski Z., Socynianizm. Dzieje, poglądy, oddziaływanie, Warszawa 2015.
Parker D.H., Prologue, w: J. Barlowe, W. Roy, Rede me and be nott wrothe, ed. By D.H. Parker, Toronto 1992.
Pierce R.A., Agostino Mainardo, Pier Paolo Vergerio and the “Anatomia Missae”, „Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance” 1 (1993).
Płaza S., Historia prawa w Polsce na tle porownawczym, cz. 1, Kraków 2003.
Pollard A.W., Redgrave G.R., Short Title Catalogue, 2nd ed., London 1976–1991, www.estc.bl.uk (dostęp: 20.12.2018).
Russell P.A., Lay Theology in the Reformation. Popular Pamphleteers in Southwest Germany 1521–1525, Cambridge 2002.
Ryszka-Kurczab M., Mimetyczny charakter szesnastowiecznych dialogow. Preliminaria, w: „Wszystko tu najdzie, co wy macie w głowie”. Świat prozy staropolskiej, red. E. Lasocińska, A. Czechowicz, Warszawa 2008.
Schairer I.B., Das religiose Volksleben am Ausgang des Mittelalters nach Augsburger Quellen, Leipzig 1914.
Spurgeon D., Introduction, w: Three Tudor Dialogues, ed. by D. Spurgeon, New York 1978.
Szczucki L., Marcin Czechowic (1532–1613). Studium z dziejow antytrynitaryzmu polskiego XVI wieku, Warszawa 1964.
Ślaski J., Le “Tragedie” di Bernardino Ochino in polacco, w: Movimenti ereticali in Italia e in Polonia nei secoli XVI–XVII. Atti del convegno italo-polacco, Firenza, 22–24 settembre 1971, Firenze 1974.
Thompson N., Eucharistic Sacrifice and Patristic Tradition in the Theology of Martin Bucer, 1534–1546, Leiden 2005.
Three Tudor Dialogues, ed. by D. Spurgeon, New York 1978.
Wojtkowski J., Kanoniczne podstawy dialogu Maryi z szatanem w procesie szatana przeciwko rodzajowi ludzkiemu Bartola z Sassoferrato, „Studia Warmińskie” 41/42 (2004/2005).
Ziomek J., Mikołaja Reja „Krotka rozprawa” i „Kupiec”. Problemy dialogu i dramatu, w: Mikołaj Rej w czterechsetlecie śmierci, red. T. Bieńkowski, J. Pelc, K. Pisarkowa, Wrocław 1971.
Informacje: Terminus, 2019, Tom 21, zeszyt 2 (51) 2019, s. 215 - 244
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Uniwersytet Warszawski, ul. Krakowskie Przedmieście 30, 00-927 Warszawa, Polska
Publikacja: 2019
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
Polski