FAQ

Terminus. Czasopismo Poświęcone Literaturze i Kulturze Dawnej

Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wyniki wyszukiwania

wyszukiwarka prosta

szukaj np. “cognitive architectures” AND 1993-200 NOT Urban
wyszukiwanie zaawansowane
np. 1234-6789
np. 10.4467/16890027AP.16.022.6009
np. Uniwersytet Jagielloński

Między tęczą a kryształem. Echo u Macieja Kazimierza Sarbiewskiego jako gatunek odbicia w świetle jego komentarza do Summy teologicznej Akwinaty

Data publikacji: 20.01.2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 1 (58) 2021, s. 25 - 53

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.002.13261

Autorzy

Hanna Szabelska
https://orcid.org/0000-0001-9389-3757 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Pobierz pełny tekst

Pobierz PDF PDF
Drukuj drukuj Cytuj cytuj Udostępnij udostępnij __T_ARROW_DOWN

Tytuły

Między tęczą a kryształem. Echo u Macieja Kazimierza Sarbiewskiego jako gatunek odbicia w świetle jego komentarza do Summy teologicznej Akwinaty

Abstrakt

Between the Rainbow and the Crystal Glass: Echo in Maciej Kazimierz Sarbiewski as a Species of Refraction in the Light of His Commentary on Summa theologica by Thomas Aquinas

The aim of this essay is to highlight an important gap in the research into the works of Maciej Kazimierz Sarbiewski (1595–1640), Jesuit neo-Latin poet and philosopher, namely the fact that his still unpublished lectures on one God in three persons and on angels, held in Vilnius Academy in the years 1631–1633, have remained largely unexplored by researchers so far. The main thesis is that these thomistic commentaries can considerably deepen our understanding of the dialectical and theological context of Sarbiewski’s poetry. For example, they shed new light on his Marian imagery (inter alia, the usage of the invocation ‘purum sine fraude vitrum’), or on his way of avoiding the danger of the infinite regress of concepts as being similar to mirror reflections.

The argument concentrates on the figure of echo in two poems: the praise of Jan Karol Chodkiewicz and the ode Secunda leuca seu Vaca as influenced by a new version of the Litany of Loreto (Litaniae Deiparae Virginis Mariae). It makes use of the definition of echo as taught in the Coimbra Jesuit Aristotelian courses. The phenomenon of echo is taken together with other species of refraction: the rainbow and reflection (Aristotle, Posterior Analytics, 98a.24–29), and set against the background of new technologies, such as the production of crystal mirrors.

Słowa kluczowe

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źrodła
Annalecta hymnica medii aevi, t. 5: Historiae rythmicae, erste Folge, hrsg. von G.M. Dreves, Leipzig 1889.
Aristotle, Meteorologica, transl. by H.D.P. Lee, Cambridge 1952.
Aristotle, Prior and Posterior Analytics, transl. by W.D. Ross, Oxford 1957.
Arystoteles, Analityki wtóre, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, przekład, wstęp i komentarz K. Leśniak, t. 2, Warszawa 1990.
Arystoteles, Meteorologika, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, przekład, wstęp i komentarz K. Leśniak, t. 2, Warszawa 1990.
Augustinus, Ad Orosium contra Priscillianistas et Origenistas, w: S. Aurelius Augustinus, Opera omnia, ed. J.P. Migne, Paris 1841 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 42).
The Autobiography of St. Ignatius Loyola, with Related Documents, transl. by J.F. O’Callaghan, ed. by J.C. Olin, New York 1992.
Bacon F., The Advancement of Learning, w: The Philosophical Works of Francis Bacon, with prefaces and notes by R.L. Ellis, ed. by J. Spedding, vol. 3, London 1861.
Bacon F., De dignitate et augmentis scientiarum, w: The Works of Francis Bacon, ed. J. Spedding, R.L. Ellis, D.D. Heath, vol. 1, London 1879.
Bacon F., Historia et inquisitio prima de sono et auditu, w: The Works of Francis Bacon, ed. J. Spedding, R.L. Ellis, D.D. Heath, vol. 7, New York 1864.
Bauhuis B., Epigrammatum libri quinque, Munchen: Melchior Segen, 1634.
Bernoulli J., The Art of Conjecturing, Together with ‘Letter to a Friend on Sets in Court Tennis’, transl. by E. Sylla, Baltimore 2006.
Biancani G., Echometria, w: G. Biancani, Sphaera mundi, seu cosmographia demonstrativa, Bologna: Sebastiano Bonomi, 1620.
Biblia Sacra Vulgata Editionis Sixti V Pont. Max. Iussu Recognita et Clementis VIII Auctoritate Edita, ed. P.M. Hetzenauer, Ratisbona 1914.
Cesi B, Mineralogia, sive Naturalis philosophiae thesauri, Lyon: Jacques & Pierre Prost, 1636.
Clara totius physiologiae synopsis: [estampe], L. Gaultier, graveur, Paris: P. Mariette, 1615, Bibliotheque nationale de France, RESERVE FOL-QB-201 (20).
Clemens VIII, Sanctissmus Dominus, edita A. D. 1601: Contra edentes vel utentes aliis Litaniis quam hic approbatis, w: Magnum Bullarium Romanum, t. 3: A Clemente VIII. usque ad Gregorium XV, editio novissima, Lyon: Pierre Borde, Jean & Pierre Arnaud, 1692.
Commentarii Collegii Conimbricensis Societatis Jesu in libros Meteororum Aristotelis, Koln: Lazarus Zetzner, 1603.
Conti N., Mythologiae, sive explicationis fabularum libri decem, Frankfurt: haeredes Andreae Wecheli, 1584.
Cusanus N., De docta ignorantia, https://urts99.uni-trier.de/cusanus/content/fw.php?werk=13&lid=22916&ids=194117 (dostęp: 2.02.2020).
Dionigi Areopagita, Nomi divini, w: Dionigi Areopagita, Tutte le opere: testo greco a fronte, introd. G. Reale, trad. di P. Scazzoso, rev. di I. Ramelli, introd., pref. e note di E. Bellini, Milano 2009.
Fonseca Pedro da, Institutionum dialecticarum libri octo, Koln: Maternus Cholinus, 1567.
Jagodyński S., Pieśni Katholickie nowo reformowane/Cantiones Catholica, nunc recens reformata, Kraków: Franciszek Cezary, ca 1638.
Joannes Scotus, Expositiones super Ierarchiam caelestem S. Dionysii, w: Joannes Scotus, Opera, ed. J.P. Migne, H.J. Floss, Paris 1865 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 122).
Joannes Scotus, Versio De caelesti Ierarchia S. Dionysii Areopagitae, w: Joannes Scotus, Opera, ed. J.P. Migne, H.J. Floss, Paris 1865 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 122).
Joannes Scotus, Versio De divinis nominibus S. Dionysii Areopagitae, w: Joannes Scotus, Opera, ed. J.P. Migne, H.J. Floss, Paris 1865 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 122).
Pseudo-Dionysius Areopagita, De coelesti hierarchia, w: Corpus Dionysiacum, Bd. 2, hrsg. von G. Heil, A.M. Ritter, 2. uberarb. Aufl., Berlin 2012.
Puteanus E., Pietatis thaumata in B. Bauhusii Proteum Parthenium, Antwerpen: Officina Plantiniana, 1617.
Riccardi N., Ragionamenti sopra le litanie di Nostra Signora, Genova: Giuseppe Pavoni, 1626.
Sarbiewski M.K., Commentarius in reliquam primam D. Thomae Aquinatis Summae theologicae a quaestione L. partem de Angelis, rkps, Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie, sygn. F3-2037.
Sarbiewski M.K., Dii gentium. Bogowie pogan, wstęp, opracowanie i przekład K. Stawecka, red. S. Skimina, Wrocław 1972.
Sarbiewski M.K., In primam partem Summae theologicae divi Thomae Aquinatis Doctoris Angelici Commentarius in certos de Deo uno, et trino tractatus distributus, rkps, Biblioteka Uniwersytecka w Wilnie, sygn. F3-2037.
Sarbiewski M.K., Lemties žaidimai. Ludi Fortunae, ed. E. Ulčinaitė, Baltos Lankos, Vilnius 1995.
Sarbiewski M.K., Obsequium gratitudinis illustrissimo domino d. Ioanni Carolo Chodkiewicz, Vilnius: Drukarnia Akademicka, 1619.
Sarbiewski M.K., Poemata omnia, ed. F.T. Friedemann, Leipzig 1840.
Sarbiewski M.K., Praecepta poetica. Wykłady poetyki, przeł. S. Skimina, Wrocław 1958.
Schoock M., Dissertatio de natura soni & echus, w: Lusus imaginis iocosae, sive, Echus a variis poetis, variis linguis & numeris exculti ex bibliotheca Theodori Dousae, Utrecht: Aegidius Roman, 1638.
Siemienowicz K., Artis magnae artilleriae pars prima, Amsterdam: Jan Jansson, 1650.
Siemienowicz K., Wielkiej sztuki artylerii część pierwsza, przeł. R. Niemiec, red. tekstu łacińskiego i tłumaczenia T. Nowak, Warszawa 1963.
Statius, vol. 1: Silvae, Thebaid I–IV, with an Engl. transl. by J.H. Mozley, London 1928 (Loeb Classical Library, 206).
Suarez F., De angelis, w: F. Suarez, Opera omnia, ed. D.M. André, t. 2, Paris 1856.
Suarez F., De anima, w: F. Suarez, Opera omnia, ed. D.M. André, t. 3, Paris 1856.
Totius doctrinae philosophicae compendiosa tractatio iuxta mentem D. Thomae Aquinatis, Paris: J. de Launay, 1669.
Vergilius Maro P., Aeneis Buch VI, erklart von E. Norden, 6. unveränd. Aufl., Stuttgart 1976.
Virgil, The Bucolics, Aneid, and Georgics, ed. by J.B. Greenough, Boston 1900.
Waśniowski W., Wielkiego Boga Wielkiej Matki ogródek, Kraków: Franciszek Cezary, 1644.
Wroth M., The Countess of Montgomery’s Urania, London: John Marriott and John Grismond, 1621.
Opracowania
Anderson S.L., Echo and Meaning on Early Modern English Stages, Cham 2018.
Anstey P.R., Two Forms of Natural History, https://blogs.otago.ac.nz/emxphi/2011/01/two--forms-of-natural-history/ (dostęp: 2.02.2020).
Bardelmann C., Eros and Music in Early Modern Culture and Literature, New York 2018.
Berger S., The Art of Philosophy: Visual Thinking in Europe from the Late Renaissance to the Early Enlightenment, Princeton 2018.
Blum P.R., Philosophy of Religion in the Renaissance, Farnham 2010.
Boyer C.B., The Rainbow: From Myth to Mathematics, Houndmills 1987.
Breeze A., The Blessed Virgin and the Sunbeam Through Glass, „Celtica” 23 (1999), s. 19–29.
Buszewicz E., Maciej Kazimierz Sarbiewski. Wrażenia słuchowe, w: Sensualność w kulturze polskiej. Przedstawienia zmysłów człowieka w języku, piśmiennictwie i sztuce od średniowiecza do współczesności, red. W. Bolecki, Warszawa 2013, s. 1–7.
Buszewicz E., Sarmacki Horacy i jego liryka. Imitacja – gatunek – styl. Rzecz o poezji Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Kraków 2006.
Caravale G., Forbidden Prayer: Church Censorship and Devotional Literature in Renaissance Italy, transl. by P. Dawson, Farnham 2011.
Clarke D., The Politics of Early Modern Women’s Writing, Abingdon, Oxon 2001.
Cohen A.M., Shakespeare and Technology: Dramatizing Early Modern Technological Revolutions, New York 2006.
Courcelle P., Quelques symboles funéraires du néo-platonisme latin. Le vol de Dédale. Ulysse et les sirenes, „Revue des Etudes Anciennes” (1944), t. 46, n. 1–2, s. 69–93, DOI: https://doi.org/10.3406/rea.1944.3275.
https://doi.org/10.3406/rea.1944.3275.
Daukšienė O., Motiejaus Kazimiero Sarbievijaus Religinė Poezija [praca doktorska], Vilnius 2014, dostęp przez eLABa – Nacionalinė Lietuvos Akademinė Elektroninė Biblioteka, https://talpykla.elaba.lt/elaba-fedora/objects/elaba:2124181/datastreams/MAIN/content (dostęp: 19.09.2020).
Durantel J., Saint Thomas et le Pseudo-Denis, Paris 1919.
Hanusiewicz H., Święte i zmysłowe w poezji religijnej polskiego baroku, Lublin 1998.
Heerink M., Echoing Hylas: A Study in Hellenistic and Roman Metapoetics, Madison 2015.
Hinds S., Allusion and Intertext: Dynamics of Appropriation in Roman Poetry, Cambridge 1998.
Hollander J., The Figure of Echo: A Mode of Allusion in Milton and After, Berkeley 1984.
Kalas R., Frame, Glass, Verse: The Technology of Poetic Invention in the English Renaissance, Ithaca 2018.
Knuth D.E., Two Thousand Years of Combinatorics, w: Combinatorics: Ancient & Modern, ed. by R. Wilson, J.J. Watkins, Oxford 2013.
Kwosek J., W jaki sposób poganie mogą poznać treści wiary chrześcijańskiej? O neoplatońskich inspiracjach u Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, w: Iesuitae in Polonia, Poloni Iesuitae. Piśmiennictwo łacińskie czasów nowożytnych, red. J. Nowaszczuk, Szczecin 2017.
Libral F., Optique, perspective et rhétorique religieuse, „Litteratures” 67 (2013), s. 69–90.
Łukaszewicz-Chantry M., L’Amor Aethereus de Maciej Kazimierz Sarbiewski, „Uranie” 8 (1998), s. 156–157.
Łukaszewicz-Chantry M., Trzy nieba. Przestrzeń sakralna w liryce Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Wrocław 2002.
Meller K., „Noc przeszła, a dzień się przybliżył”. Studia o polskim piśmiennictwie reformacyjnym XVI wieku, Poznań 2004.
Nedzinskaitė Ž., Nežinomas Pauliaus Kozlovskio laiškas Motiejui Kazimierui Sarbievijui, „Senoji Lietuvos Literatūra” 39 (2015), s. 30–52.
Oko J., Un commentaire inconnu de Sarbiewski de la Somme de Saint Thomas d’Aquin, „Humanitas” (Lwow) 1 (1930).
Otten R.T., Caritas and the Ascent Motif in the Exegetical Works of St. Ambrose, w: Studia patristica, vol. 8: Papers Presented to the Fourth International Conference on Patristic Studies Held at Christ Church, part 2: Patres apostolici, historica, liturgica, ascetica et monastica, ed. by F.L. Cross, Berlin 1966.
Petrain D., Hylas and Silva: Etymological Wordplay in Propertius 1.20, „Harvard Studies in Classical Philology” 100 (2000), s. 409–421.
Sadowski W., European Litanic Verse: A Different Space-Time, transl. by D. Ruszkiewicz, Berlin 2018. 
Sadowski W., Polish Litanic Verse until 1939: An Outside Perspective, w: Litanic Verse, [vol.] 1: Origines, Iberia, Slavia et Europa Media, ed. by W. Sadowski, M. Kowalska, M.M. Kubas, Frankfurt am Main 2016.
Santi A. de, Le litanie Lauretane: Studio Storico crittico, „Civilta Cattolica” 9 della serie 16 (1897).
Schimmel A., The Mystery of Numbers, New York 1993.
Schmidt-Biggemann W., Philosophia perennis: Historical Outlines of Western Spirituality in Ancient, Medieval and Early Modern Thought, Dordrecht 2004.
Ślękowa L., Quadratum perfectum Wespazjana Kochowskiego. „Niepróżnujące próżnowanie – liryka polskie”, „Ogród panieński”, „Psalmodia polska”: uwagi o kompozycji, „Pamiętnik Literacki” 92 (2001), nr 2, s. 149–157.
Trzcińska I., Logos, mit i ratio. Wybrane koncepcje racjonalności od XV do XVII wieku, Kraków 2011.
Ulčinaitė E., Jėzuitai ir provincijos kultūra, „Lietuvių Katalikų Mokslo Akademijos Metraštis” 30 (2007), s. 43–57.
Urbański P., Theologia fabulosa: commentationes Sarbievianae, Szczecin 2000.
Weisberg H.I., Willful Ignorance: The Mismeasure of Uncertainty, Hoboken (NJ) 2014.
Zagorski M., Sarbiewskis „Dii gentium“: Der „poeta doctus“ und seine Quellen, w: Sarbiewski. Der polnische Horaz, hrsg. von E. Schafer, Tübingen 2006, s. 223–230.
Zdanowicz J., Sarbiewski na tle kontrowersyj teologicznych swojego wieku, Wilno 1932.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 1 (58) 2021, s. 25 - 53

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Między tęczą a kryształem. Echo u Macieja Kazimierza Sarbiewskiego jako gatunek odbicia w świetle jego komentarza do Summy teologicznej Akwinaty

Angielski:

Between the Rainbow and the Crystal Glass: Echo in Maciej Kazimierz Sarbiewski as a Species of Refraction in the Light of His Commentary on Summa theologica by Thomas Aquinas

Autorzy

Publikacja: 20.01.2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Hanna Szabelska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 1046

Liczba pobrań: 782

<p> Między tęczą a kryształem. Echo u Macieja Kazimierza Sarbiewskiego jako gatunek odbicia w świetle jego komentarza do <em>Summy teologicznej</em> Akwinaty</p>
Pobierz PDF Pobierz xml