Lemmas in the Old-Polish Armorial Poetry as a Manifestation of Genre Hybridisation
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTELemmas in the Old-Polish Armorial Poetry as a Manifestation of Genre Hybridisation
Terminus, Special Issues, Special Issue 1 (2019), s. 53 - 80
https://doi.org/10.4467/20843844TE.19.026.11287Autorzy
Lemmas in the Old-Polish Armorial Poetry as a Manifestation of Genre Hybridisation
Translated from Polish by Kaja Szymańska
One of the most popular panegyrical forms in the Polish-Lithuanian Commonwealth was the so-called “stemmata”. Similar to emblems, these visual works consisted of an illustration presenting a coat of arms and an epigram, often featured on the reverse side of the title card of texts printed in the old-Polish period. This paper discusses selected cases in which, influenced by emblems, lemmas are incorporated into the structure of stemmata. The study explains how the lemma is introduced in a stemma and how it affects the latter’s meaning. Particular attention is paid to cases in which mottos are treated as the title of a combination of a coat of arms and a poem. Another subject analysed here is “academic stemmata”, a sub-genre of the heraldic poem that consists of several features characteristic of emblems. The presence of lemma in the structure of stemmata is recognised as the consequence of a trend to liven up this visual form. Making the emblem more attractive was a way to draw the attention of readers, increasing its author’s chance of communicating a panegyrical message. This effect was desired not only by the authors of stemmata but above all by their powerful patrons. The presence of lemma in the structure of heraldic poems also relates to the role of mottos in the Jesuit educational system. Mottos and verba aurea were treated by Jesuit teachers as a very useful medium for presenting moral and parenetic subjects, and it was fairly easy for authors of stemmata to use them for panegyric purposes.
The lemma’s role within the stemma’s structure was twofold; it created a special connection between the stemma and the main text and simultaneously linked the fictional world of literature with the real one. The popularity of “classic stemmata” in the Polish-Lithuanian Commonwealth led to the creation and popularisation of other hybrid forms composed of a coat of arms and other textual elements.
* Publication of this paper was financed by the Ministry of Science and Higher Education of the Republic of Poland under the grant 643/P-DUN/2018. Polish version: B. Czarski, “Lemmata w staropolskich konstrukcjach stemmatycznych jako przejaw hybrydyzacji gatunkowej”, Terminus 14 (2012), issue 25, pp. 157–178.
Primary sources
Alciatus, A., Emblemata cum comentariis amplissimis, Padua 1621.
Antologia poezji łacińskiej w Polsce. Renesans, ed. I. Lewandowski, Poznań 1996.
Balicki, F. K., Trophaeum victoriosis triumphis palmisque insigne, virtuti doctrinae et honori VV. DD. XXVII. secundae laureae candidatorum dum in alma Uniuersitate Cracoviensi Regni . . . sub eximia protection . . . Joannis Małachowski . . .episcopi Cracoviensis . . . et . . . Alberto Łancucki J.U.D. et profess . . . in magna Illustrium et nobilissimorum hospitum frequentia et amplissimi senatus academici consessu, post peractum rigidi examinis certamen magisterii in artibus et in philosophia doctoratus, licentiam ritu solenni consequerentur, in vim fraterni amoris et publicae gratulationis a Francisco Clemente Balicki, ejusdem secundae laureae candidato, concentu panegyrico dedicatum . . ., Cracow [1681].
Bartoszewicz, W., Pobudka na obchodzenie nabożne świętości rocznej tryumfu i pompy Ciała Bożego dana, a jaśnie oświeconemu i najwielebniejszemu w Panu Chrystusie ojcowi i panu . . . Benedyktowi Woynie, z łaski Bożej biskupowi wileńskiemu, ofiarowana . . ., Vilnius 1614.
Czaplic Klec, M., Podarek na sławne wesele zacnie urodzonych oblubieńców, szlachetnego pana Stephana Żabinskiego i szlachetnej panny, Anny Chrościewskiej . . ., Poznań 1622.
Dzielski, W. J., Auspicatum laureatae sapientiae certamen, solido labore et diligentia a XXX. VV. DD. secundae laureae candidatis sub felicissimis auspiciis illustrissimi et reverendissimi domini . . . de Małachowice Małachowski . . . episcopi Cracoviensis . . . peractum, et a perillustri et admodum reverendo Domino, D.M. Joanne Michalski . . . dum iidem VV. DD. candidati, magisterii in artibus et in philosophia doctoratus licentiam solemni ritu in amplissimo nobilissimorum hospitum, et senatus academici conspectu, sumerent, felici fine coronatum, ac in vim fraterni amoris et gratulatorii affectus ab Alberto Josepho Dzielski, eiusdem secundae laureae candidato, panegyrico applausu celebratum, anno . . . 1668, die 13. Maii, Cracow 1668.
Gałecki, A. M., Strzała wiecznej szczęśliwości kresu dopędzająca w wybornym biegu pobożnego życia jaśnie wielmożnego jego mości pana p. Mikołaja Krzysztofa z Chalca Chaleckiego wojewody nowogrodzkiego, wolkinickiego lepuńskiego etc. Starosty, podobieństwem jego herbownej habdankowej, wystawiona, w kazaniu pogrzebowym dnia 11. września roku 1653, w cudownym loretańskim wolkinickim Panny Naświętszej domeczku od niego fundowanym i zakonowi braciej s. Franciszka conventualium oddanym, przez wielebnego ojca Mikołaja Antoniego Junosza Gałeckiego doktora Pisma s., regenta i kaznodzieję ordynariusza holszańskiego tegoż zakonu za dozwoleniem pasterskim jaśnie wielmożnego . . .biskupa wileńskiego i przełożonych zakonnych, do druku podana, Vilnius 1654.
Gliński, A., Trybut uprzejmej życzliwości od obowiązanego wdzięcznością klienta. Dobrodziejowi swemu wielmożnemu jegomości panu Stanisławowi Sokołowskiemu podkomorzemu inowrocławskiemu, przy dorocznej wielkiego imienia solennizacji oddany. Roku Pańskiego 1750, Leszno 1750.
Gorkowski, Ch., Sława godnego imienia, heroicznych w ojczyźnie zasług, o przykładnego cnotami życia, nieśmiertelna po śmierci . . . Jana Chryzostoma Zboży Radojewskiego kasztelana inowłocławskiego . . . na ukojenie serdecznych żalów . . . przy solennym pogrzebie . . . kazaniem . . . ogłoszona roku . . . 1752. Dnia 28. marca, [s.l., c. 1754].
Hadrianus, J., Emblemata ad D. Arnoldum Cobelium . . ., Antwerp 1565.
The Holy Bible: New International Version, transl. and published by International Bible Society, verified edition, Nashville and London 2011, available online at https://www.biblica.com/online-bible/ (accessed on 29 Oct. 2019).
Krzycki, A., Carmina, ed. K. Morawski, Cracow 1888.
Kupczewic, W., Iusta feralia seu Oratio in funere nobili ac generosi domini d. Casimiri Markiewic Wazgiłowic, eloquentiae ac iurisprudentiae in Academia Cracoviensi studiosi unici nobilis ac generosi domini d. Petri Markiewic Wazgiłowic de Bukszewice S. R. M. curruum praefecti filii ab Alberto Kupczewic, eloq. Ac philosophiae in eadem unisersitate studioso, extremi affectus declarandi gratia exhibita, Cracow 1646.
Leopardus illustrissimi ac reverendissimi . . . Henrici Firley archiepiscopi Gnesnensis . . . Gnesnensem primum archidioecesim ingredientis, Kalisz 1624.
Orzechowski, S., Subditus fidelis Stanislai Okszyc Orzechowski Roxolani, quondam ad Sigismundum Augustum I, nunc ad serenissimum Augustum II in obsequium sacrae R. M. a Fr. Paulo Antonio Radzynski Gvardiano Sanocensi Ordinis Minorum sancti Francisci Conventualium destinatus. Anno in reparationem humanam destinatae salutis 1698, Warsaw 1698.
Radau, M., Orator extemporaneus seu artis oratoriae breviarium bipartitum, cuius prior pars praecepta continet generalia, posterior praxin ostendit in triplici dicendi genere, praesertim demonstrativo . . ., Amsterdam 1661.
Sambucus, J., Emblemata cum aliquot nummis antiqui operis . . ., Antwerp 1564.
Strojnowski, S., Opisanie porządku stawowego i przestróg niektórych domowego gospodarstwa . . . teraz znowu z pilnością przedrukowane, Cracow 1636.
Valeriano, P., Hieroglyphica, Frankfurt am Main 1678.
Virgil, The Aeneid of Virgil: A Verse Translation, transl. and introd. by A. Mandelbaum, Berkeley 2007.
Secondary sources
Awianowicz, B. B., Progymnasmata w teorii i praktyce szkoły humanistycznej od końca XV wieku do połowy XVIII wieku, Toruń 2008.
Buchwald-Pelcowa, P., Emblematy w drukach polskich i Polski dotyczących XVI–XVIII wieku. Bibliografia, Wrocław 1981.
Buchwald-Pelcowa, P., “Na pograniczu emblematu i stemmatu”, in Słowo i obraz. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk. Nieborów 29 września – 1 października 1977 r., ed. A. Morawińska, Warsaw 1982, pp. 73–95.
Dzięcioł, A., Książka jako symbol w kulturze polskiej XVII wieku, Warsaw 1997.
Liškevičienė, J., XVI–XVIII Amžiaus knygu grafika: Herbai senuosiuose lietuvos spaudiniuose, Vilnius 1998.
Loach, J., “The Teaching of Emblematics and Other Symbolic Imaginery By Jesuits Within Town Colleges in Seventeenth- and Eighteenth-Century France”, in The Jesuits and the Emblem Tradition: Selected Papers of the Leuven International Emblem Conference 18–23 August, 1996, ed. J. Manning and M. van Vaeck, Turnhout 1999 (Imago Figurata, vol. 1a), pp. 161–186.
Mikołajczak, A. W., Studia Sarbieviana, Gniezno 1998.
Niedźwiedź, J., Nieśmiertelne teatra sławy. Teoria i praktyka twórczości panegirycznej na Litwie w XVII i XVIII w., Cracow 2003.
Ocieczek, R., Sławorodne wizerunki. O wierszowanych listach dedykacyjnych z XVII wieku, Katowice 1982.
Patiejūnienė, E., Brevitas ornata: Mažosios literatūros formos XVI–XVII amžiaus Lietuvos Didžiosios Kunigaikštystės spaudiniuose, Vilnius 1998.
Pelc, J., Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych, Cracow 2002.
Pilarczyk, F., Stemmata w drukach polskich XVI wieku, Zielona Góra 1982.
Saunders, A., The Seventeenth-Century French Emblem: A Study in Diversity, Geneva 2000, pp. 109–160.
Young, A. R., “The Emblem and Flags”, in Companion to Emblem Studies, ed. P. M. Daly, New York 2008, pp. 469–473.
Informacje: Terminus, Special Issues, Special Issue 1 (2019), s. 53 - 80
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
Lemmas in the Old-Polish Armorial Poetry as a Manifestation of Genre Hybridisation
Lemmas in the Old-Polish Armorial Poetry as a Manifestation of Genre Hybridisation
University of Warsaw, Poland
Status artykułu: Otwarte
Licencja: CC BY-NC-ND
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
AngielskiLiczba wyświetleń: 1778
Liczba pobrań: 915