FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Katon Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (Lyr. II 6) i exercitia Seneciana

Data publikacji: 20.01.2021

Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 1 (58) 2021, s. 1 - 24

https://doi.org/10.4467/20843844TE.21.001.13260

Autorzy

Iwona Słomak
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Bankowa 12, 40-007 Katowice
https://orcid.org/0000-0002-6940-9520 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Katon Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (Lyr. II 6) i exercitia Seneciana

Abstrakt

Maciej Kazimierz Sarbiewski’s Cato (Lyr. II 6) and exercitia Seneciana

The starting point for the research presented in this article was an attempt to trace the literary tradition which inspired the creation of the lyrical subject and the titular figure of Maciej Kazimierz Sarbiewski’s ode II 6 (Cato Politicus). The presence of this name implies that the intertextual dimension of the poem should be taken into account in its interpretation, hence, the author of this article assumed that the question of the literary tradition should be addressed before a hypothesis about the meaning of the poem is put forth.

A review of Sarbiewski’s potential sources of inspiration – primarily works that were included in the basic and supplementary reading lists in Jesuit colleges – brings satisfactory results. It turns out that the ancient author who often mentions Cato the Younger is Seneca Philosophus, moreover, there are numerous similarities between some passages in his works and ode II 6. Sarbiewski seems to have been especially inspired by his Epistulae morales ad Lucilium, and also by the Senecan Consolationes. However, rather than refer to the views attributed by Seneca explicitly to Cato, the Polish poet explores the thoughts of the Philosopher himself, possibly assuming that the views of the politician and the philosopher were similar; this assumption could be justified by the fact that Seneca not only repeatedly expresses highest praise of the republican hero, but he also openly recommends to treat Cato Uticensis as a role model.

These issues are discussed in the first part of this paper. In the second part, the author compares selected passages from Seneca’s works and two poems (II 5 and II 7) adjacent to the ode Cato Politicus. The comparison shows that the convergences discussed above are not incidental. On the contrary, there is a series of Sarbiewski’s odes inspired by Seneca, and therefore the Roman philosopher and tragedian can be considered the next, after Horace, master of the Jesuit poet. It is postulated that these inspirations deserve more recognition in further studies on Sarbiewski’s poetry, as they may be helpful in the interpretation of some problematic passages of his odes.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źrodła
Skróty
Augustinus De civitate Dei – S. Aurelius Augustinus, De civitate Dei libri XXII, w: S. Aurelius Augustinus, Opera omnia, acc. J.-P. Migne, Paris 1845 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina [PL], 41).
Cicero Ad Atticum – Cicero, Letters to Atticus, transl. by D.R. Shackleton Bailey, vol. 5, Cambridge 1966.
Cicero Brutus – M. Tullius Cicero, Scripta quae manserunt omnia, fasc. 4: Brutus, rec. H. Malcovati, Leipzig 1970.
Cicero De divinatione – M. Tullius Cicero, Scripta quae manserunt omnia, fasc. 6: De divinatione. De fato. Timaeus, ed. R. Giomini, Leipzig 1975.
Cicero De finibus bonorum et malorum – M. Tullius Cicero, De finibus bonorum et malorum libri quinque, rec. C.F.W. Muller, Leipzig 1908.
Cicero De legibus – w: M. Tullius Cicero, De re publica. De legibus. Cato Maior de senectute. Laelius de amicitia, rec. J.G.F. Powell, Oxford 2006.
Cicero De officiis – M. Tullius Cicero, De officiis, rec. M. Winterbottom, Oxford 1994.
Cicero Orator – M. Tullius Cicero, Scripta quae manserunt omnia, fasc. 5: Orator, ed. R. Westman, Leipzig 1980.
Cicero Paradoxa stoicorum – w: M. Tullius Cicero, Paradoxa stoicorum. Academicorum reliquae cum Lucullo. Timaeus. De natura deorum. De divinatione. De fato, ed. O. Plasberg, Leipzig 1908.
Cicero Pro Sestio – w: M. Tullius Cicero, Orationes, rec. G. Peterson, Oxford 1910.
Cicero Tusculanae disputationes – M. Tullius Cicero, Tusculanae disputationes, ed. M. Giusta, Torino 1984.
Hieronymus Epistolae – S. Eusebius Hienorymus, Epistolae in quattuor classes divisae secundum ordinem temporum, w: S. Eusebius Hienorymus, Opera omnia, acc. J.-P. Migne, Paris 1845 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 22).
Horatius Carmina – w: Q. Horatius Flaccus, Opera, ed. S. Borzsak, Leipzig 1984.
Horatius Epistulae – w: Q. Horatius Flaccus, Opera, ed. S. Borzsak, Leipzig 1984.
Lactantius Divinae institutiones – L. Caecilius Firmianus Lactantius, Divinarum institutionum libri septem, w: L. Caecilius Firmianus Lactantius, Opera omnia, acc. J.-P. Migne, Paris 1844 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 6).
Lucanus – M. Annaeus Lucanus, De bello civili libri X, ed. D.R. Shackleton Bailey, Stuttgart 1988.
Lyr. – M.K. Sarbiewski, Liryki oraz Droga rzymska i fragment Lechiady, przeł. T. Karyłowski, oprac. M. Korolko przy współudziale J. Okonia, Warszawa 1980.
Plutarchus Cato Maior – w: Plutarch, Lives, transl. by B. Perrin, vol. 2, Cambridge (MA)–London 1968 (Loeb Classical Library, 47) [1. wyd. 1914].
Plutarchus Cato Minor – w: Plutarch, Lives, transl. by B. Perrin, vol. 8, Cambridge (MA)–London 1959 (Loeb Classical Library, 100) [1. wyd. 1919].
Pseudo-Seneca Octavia – w: L. Annaeus Seneca, Tragoediae. Incertorum auctorum Hercules (Oetaeus). Octavia, rec. O. Zwierlein, Oxford 1986.
Sallustius Catilinae coniuratio – w: C. Sallustius Crispus, Catilina. Iugurtha. Fragmenta ampliora, ed. A. Kurfess, Leipzig 1981.
Seneca Consolatio ad Helviam – w: L. Annaeus Seneca, Dialogorum libri duodecim, rec. L.D. Reynolds, Oxford 1977.
Seneca Consolatio ad Marciam – w: L. Annaeus Seneca, Dialogorum libri duodecim, rec. L.D. Reynolds, Oxford 1977.
Seneca De providentia – w: L. Annaeus Seneca, Dialogorum libri duodecim, rec. L.D. Reynolds, Oxford 1977.
Seneca De tranquillitate – L. Annaeus Seneca, De tranquillitate animi, w: L. Annaeus Seneca, Dialogorum libri duodecim, rec. L.D. Reynolds, Oxford 1977.
Seneca Epistulae – L. Annaeus Seneca, Ad Lucilium epistulae morales, rec. L.D. Reynolds, Oxford 1965.
Seneca Hercules furens – w: L. Annaeus Seneca, Tragoediae. Incertorum auctorum Hercules (Oetaeus). Octavia, rec. O. Zwierlein, Oxford 1986.
Seneca Naturales quaestiones – L. Annaeus Seneca, Naturalium quaestionum libri, rec. H.M. Hine, Stuttgart–Leipzig 1996.
Seneca Oedipus – L. Annaeus Seneca, Edyp. Oedipus, wstęp, edycja, przekład i komentarz T. Sapota, I. Słomak, Katowice 2017.
Seneca Phoenissae – L. Annaeus Seneca, Phoenissae. Kobiety fenickie, w: T. Sapota, I. Słomak, Kobiety fenickie Lucjusza Anneusza Seneki. Opracowanie monograficzne, Katowice 2019.
Seneca Thyestes – w: L. Annaeus Seneca, Tragoediae. Incertorum auctorum Hercules (Oetaeus). Octavia, rec. O. Zwierlein, Oxford 1986.
Servius – Servius Grammaticus, Qui feruntur in Vergilii carmina commentarii, rec. G. Thilo, vol. 2, Leipzig 1884.
Valerius Maximus – Valerius Maximus, Memorable Doings and Sayings, vol. 1–2, ed. and transl. by D.R. Shackleton Bailey, Cambridge (MA)–London 2000 (Loeb Classical Library, 492–493).
Velleius Paterculus – Velleius Paterculus, Historiarum ad M. Vinicium consulem libri duo, rec. W.S. Watt, Leipzig 1988.
Vergilius Aeneis – w: P. Vergilius Maro, Opera, rec. R.A.B. Mynors, Oxford 1969.
Pozostałe źródła
Catalogus triennalis [1614–1622], w: Ordinationes praepositorum generalium, provincialium, visitatorum et responsa Romana Provinciae Polonae et Litvaniae saeculis XVI–XVII data, Archivum Societatis Iesu Cracoviense, 496, s. 910–919.
Kochanowski J., Fraszki, oprac. J. Pelc, Wrocław 1991.
Libri caniculares [1604], Catalogus quinquennalis [1604–1608], Catalogus commentariorum 1604, Catalogus perpetuus [1629–1934], Index horum librorum, qui non solum praelectiones in scholis adiuvant, sed etiam plurimum conferunt ad eruditionem comparandam [1604], w: G.M. Pachtler, Ratio studiorum et institutiones scholasticae Societatis Iesu per Germaniam olim vigentes collectae, concinnatae, dilucidatae, Berlin 1894, vol. 4, s. 2–3; 5–17; 18–19, 25–29.
Lipsius I., Monita et exempla politica, Antwerpen: Ioannes Moretus, 1605.
Mickiewicz A., Pan Tadeusz, oprac. K. Gorski, Warszawa 1983.
Sarbiewski M.K., Wykłady poetyki. Praecepta poetica, przeł. i oprac. S. Skimina, Wrocław 1958.
Opracowania
Armisen-Marchetti M., Sapientiae facies. Étude sur les images de Séneque, Paris 1989.
Bobiatyński L., Horacjańskie źródła motywów stoickich w poezji Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, w: Wątki neostoickie w literaturze polskiego renesansu i baroku, red. P. Urbański, Szczecin 1999, s. 191–210.
Boyle A.J., Commentary, w: Seneca, Oedipus, ed., introd., transl., comment. by A.J. Boyle, Oxford 2011.
Buszewicz E., Maciej Kazimierz Sarbiewski – „Ody” refleksyjne i religijne, w: Lektury polonistyczne, red. J.S. Gruchała, Kraków 1999, s. 112–137.
Buszewicz E., Sarmacki Horacy i jego liryka. Imitacja – gatunek – styl. Rzecz o poezji Macieja Kazimierza Sarbiewskiego, Kraków 2006.
Christian L.G., Theatrum Mundi: The History of an Idea, New York–London 1987.
Goar R.J., The Legend of Cato Uticensis from the First Century B.C. to the Fifth Century A.D. With an Appendix on Dante and Cato, Bruxelles 1987.
Pelc J., Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej, Warszawa 1980.
Sapota T., Słomak I., „Kobiety fenickie” Lucjusza Anneusza Seneki. Opracowanie monograficzne, Katowice 2019.
Sapota T., Słomak I., Komentarz, w: L. Annaeus Seneca, Edyp. Oedipus, wstęp, edycja, przekład i komentarz T. Sapota, I. Słomak, Katowice 2017.
Stawecka K., Maciej Kazimierz Sarbiewski. Prozaik i poeta, Lublin 1989.
Urbański P., E rebus humanis excessus. Sarbiewski i tradycja hermetyczna, w: P. Urbański, Theologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae, Szczecin 2000, s. 115–128.
Urbański P., Między ignacjanizmem a neostoicyzmem, w: P. Urbański, Theologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae, Szczecin 2000, s. 97–114.
Urbański P., Wobec duchowości Ignacjańskiej, w: P. Urbański, Theologia fabulosa. Commentationes Sarbievianae, Szczecin 2000, s. 83–96.

Informacje

Informacje: Terminus, 2021, Tom 23, zeszyt 1 (58) 2021, s. 1 - 24

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Katon Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (Lyr. II 6) i exercitia Seneciana

Angielski:

Maciej Kazimierz Sarbiewski’s Cato (Lyr. II 6) and exercitia Seneciana

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-6940-9520

Iwona Słomak
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Bankowa 12, 40-007 Katowice
https://orcid.org/0000-0002-6940-9520 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Śląski w Katowicach, Bankowa 12, 40-007 Katowice

Publikacja: 20.01.2021

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY-NC-ND  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Iwona Słomak (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski