Idea wymowy opartej na argucji i pełnej finezji, w przekładzie i opracowaniu Iwony Słomak i Kacpra Kardasa
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEWybierz format
RIS BIB ENDNOTEData publikacji: 2015
Terminus, 2015, Tom 17, zeszyt 3 (36), s. 379 - 416
https://doi.org/10.4467/20843844TE.15.016.5277Autorzy
The Idea of witty and ingenious eloquence
The intention of the authors of the translation and of commentary on the presented chapter of Emanuele Tesauro’s (1591–1677) Idea argutae et ingeniosae dictionis... (The Idea of witty and ingenious eloquence; the Italian title: Il cannocchiale aristotelico o sia idea dell’arguta et ingeniosa elocutione...) is to introduce Polish readers to the content of the work, which is one of the broadest and most interesting and influential 17th century approaches to the issue of argutia (smartness, conciseness, wittiness), and, at the same time, is difficult to read because of the subtlety and erudition of his discourse. The book was written as a result of a long search and deep reflection of its author, a man of wide interests and a poet and prose writer of great achievement.
In addition to Il cannocchiale aristotelico..., Tesauro published collections of eulogies and occasional poetry in Latin, widely known in Europe, and also, in his native language, a number of historical monographs and dramatic works, a philosophical and moral treatise, and a manual on the art of writing letters. The treatise on argutia was written in several phases. Although the author had worked on it since his youth, he only published it as an mature man (first edition: Turin 1654). Subsequently, he expanded it and improved it until 1670. The work was republished in Italy many times, both in Tesauro’s lifetime and after his death. However, as indicated by the publisher of the Latin translation of the work, Il cannocchiale aristotelico was not widely known north of Italy. It was not until the Latin edition was published in 1698 (Frankfurt-Leipzig) and later in 1714 that the situation began to change. Hence, the current translation into Polish is based principally on the Latin text, which is, in fact, consulted with the Italian edition.
At present we are publishing the first chapter of Tesauro’s work, which includes a praise of argutia, a lecture on the etymology of the term, as well as a general division into verbal argutia and pictorial argutia, along with a discussion on their variations. This chapter is a functional guide to the content of the work and, most importantly, it provides numerous variants of meaning of the title term arguta et ingeniosa elocutio; for this purpose, Tesauro gives many examples of synonymous terms, which he draws from a large number of Greek and Latin sources.
Literatura podmiotu:
Tesauro E., Idea argutae et ingeniosae dictionis ex Principiis Aristotelicis sic eruta, ut in universum arti oratoriae et inprimis lapidariae atque symbolicae inserviat (interprete K. Corber), Francofurti et Lipsiae 1698.
Tesauro E., Il Cannocchiale aristotelico o sia idea dell’arguta et ingeniosa elocutione che serve à tutta l’arte oratoria, lapidaria et simbolica esaminata co’ principii del divino Aristotele, contributi di M.L. Doglio, M. Guglielminetti, P. Laurens, G. Menardi, A. Pennacini, F. Voilleumier, D. Vottero, coordinamento di G. Menardi, Savigliano 2000.
Opracowania:
Backer A. i A. de, Bibliothèque des écrivains de la compagnie de Jésus ou notices bibliographices, vol. 1–5, Liège 1853–1859.
Pennacini A., Retorica moderna e retorica classica, [w:] E. Tesauro, Il Cannocchiale aristotelico…, s. 31–40.
Bisi M., Il velo di Alcesti. Metafora, dissimulazione e verità nell’opera di Emanuele Tesauro, Piza 2011, s. 17–61.
Doglio M.L., Emanuele Tesauro e la parole che crea: metafora e potere della scrittura, [w:] E. Tesauro, Il cannocchiale arist otelico…, s. 7–16.
Fiorani M., Aristotelismo e innovazione barocca nel concetto di ingegno del „Cannocchiale aristotelico” di Tesauro, „Studi Secenteschi” 2005, nr 46, s. 91–129.
Frare P., „Per istraforo di perspettiva”. „Il Cannocchiale aristotelico” e la poesia del Seicento, Piza–Roma 2000.
Gostyńska D., Retoryka iluzji. Koncept w poezji barokowej, Warszawa 1991.
Guglielminetti M., „La natura e non l’arte”: per una lettura parziale del „Cannocchiale aristotelico”, [w:] E. Tesauro, Il cannocchiale aristotelico…, s. 17–30.
Michałowska T., Koncept, [w:] Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze – Renesans – Barok), red. T. Michałowska, przy udziale. B. Otwinowkiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990, s. 338–341.
Otwinowska B., „Homo metaphoricus” w teorii twórczości XVII w., [w:] Studia o metaforze, red. E. Sarnowska-Temeriusz, Wrocław 1980, s. 31–65.
Otwinowska B., Manieryzm, [w:] Słownik literatury staropolskiej (Średniowiecze – Renesans – Barok), red. T. Michałowska, przy udziale. B. Otwinowkiej i E. Sarnowskiej-Temeriusz, Wrocław 1990, s. 448–457.
Otwinowska B., Zarys dziejów poetyki (od starożytności do końca XVII w.), Warszawa 1985.
Proctor R.E., Emanuele Thesauro, A theory of the Conceit, „Modern Language Notes” 1973, nr 88, s. 68–94
Raimondi E., Letteratura barocca: studi sul Seicento italiano, Firenze 1991.
Tatarkiewicz W., Historia estetyki, t. 3, Wrocław 1967, s. 354–365.
Zabłocki S., Powstanie manierystycznej teorii metafory i jej znaczenie na tle poglądów estetycznych epoki, [w:] Estetyka – poetyka – literatura, red. T. Michałowska, Wrocław 1973, s. 119–142.
Źródła wiedzy teoretycznoliterackiej w dawnej Polsce: Średniowiecze, Renesans, Barok, wstęp, wybór i oprac. M. Cytowska i T. Michałowska. Warszawa 1999, s. 453–366.
Źródła odwołań:
Anneus Florus L. Epitome of Roman history (Epitome rerum Romanarum), with transl. A.S. Forster, Cambridge 1960 – tłum. pol.: L. Anneus Florus, Zarys dziejów rzymskich, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył I. Lewandowski, Warszawa 2006.
Anneus Seneca L., Epistulae morales ad Lucilium, vol. 1–3, przeł. R.M. Gummere, Cambridge 1979.
Aristoteles, De arte poetica, rec. R. Kassel, Oxford 1965 – tłum. pol.: Arystoteles, Retoryka. Poetyka, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa 1988.
Aristoteles, Ethica Nicomachea, rec. F. Susemihl, curante O. Apelt, Lipsiae 1903.
Aristoteles, Rhetorica, ed. R. Kassel, Berlin 1976 – tłum. pol.: Arystoteles, Retoryka. Poetyka, przeł., wstępem i komentarzem opatrzył H. Podbielski, Warszawa 1988.
Aristotelis rhetoricorum ad Theodecten Georgio Trapezuntio interprete libri III, Parisiis 1540.
Aulus Gellius, The Attic Nights (Noctes Atticae), vol. 1–3, transl. J.C. Rolfe, Cambridge 1967–1984.
Bouhours D., La Manière de bien penser dans les ouvrages d’esprit, Paris 1687.
Caussin N., De eloquentia sacra et humana libri XIV, Lutetiae Parisiorum 1630.
Demetrius, On style (De eloquentia), introduction and transl. W.R. Roberts, Cambridge 1902.
Diogenes Laertios, Vitae philosophorum, vol. 1–2, rec. H.S. Long, Oxford 1964 – tłum. pol.: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przekł. zbiorowy, wstęp K. Leśniak, Warszawa 1968.
Dionysius Halicarnaseus, Isocrates, [w:] Dionysius Halicarnaseus, Quae extant, vol. 5, ed. H. Usener, L. Radermacher, Lipsiae 1899.
Emblemata moralia et oeconomica... olim inventa et Belgicis rithmis explicata a Theodoro Cornthertio..., nunc vero variis carminum generibus recens illustrata a Richardo Lubbaeo Broecmerio Frisio, Arnhemi 1609.
Fabius Quintilianus M., Institutio oratoria, vol. 1–4, ed. and transl. H.E. Butler, Cambridge 1968.
Fulvio A., L’antichità di Roma, Venetia 1588.
Grammatici Latini, vol. 2, ed. H. Keil, Lipsk 1855.
Herodotus, The histories (Historiae), vol. 4, with transl. A.D. Godley, Cambridge 1920–1924.
Horatius Flaccus Q., Odes, [w:] idem, Odes and Epodes, ed. and transl. N. Rudd, Cambridge 2004.
Isidorus Sanctus, Etymologiae, [w:] Patrologiae cursus completus, Series Latina 82, accurante J.–P. Migne, Parisiis 1550.
Iunianus Iustynus M., Epitoma historiarum Philippicarum Pompei Trogi, ed. O. Sell, Stuttgart 1985.
Iunius Iuvenalis D., Saturae, ed. J. Willis, Stuttgart–Lipsk 1997.
Livius T., Ab urbe condita, vol. 1–5, rec. R.M. Ogilvy, Oxford 1974; Livius T., Aburbe condita, vol. XXI–XXV, rec. R.S. Conway, C.F. Walters, Oxford 1993.
Maccius Plautus T., Pseudolus; Rudens; Mostellaria; Amphitruo, [w:] T. Maccius Plautus, Comoediae, vol. 1–2, rec. W.M. Lindsay, Cambridge 1936.
Masen J., Ars nova argutiarum... in duas partes divisa, prima est apigrammatum, altera inscriptionum argutiarum..., Coloniae Agrippinae 1660.
Meisner D., Thesaurus philo-politicus, hoc est emblemata sive moralia politica.... Omnia primo quidem Germanico idiomate in lucem emissa, nunc vero in usum exterorum Latina veste donata, Francofurti 1625.
Meurs J. van, Orchestra sive de saltationibus veterum, Lugduni Batavorum 1618.
Morhof D.G., Tractatus de arguta dictione, Lubecae 1705.
Ovidius Naso P., Tristia, with transl. A.L. Wheler, Cambridge 1939.
Ovidius Naso P., Fasti, ed. G.P. Goold, with transl. J.G. Frazer, Cambridge 1989.
Persius Flaccus A., Saturarum liber, ed. W. Kissel, Berlin 2007.
Phaedrus, Fabulae, [w:] Babrius and Phaedrus, ed. and trans. B.E. Perry, Cambridge 1965.
Plinius Secundus C., Naturalis Historiae Libri XXXVII, vol. 1–5, ed. C. Mayhoff , Lipsiae 1892–1909.
Plutarch, Apophthegmata regum et imperatorum. Apophtegmata Laconica, [w:] Plutarch, Moralia, vol. 3, transl. F.C. Babbit, Cambridge 1961 – tłum. pol.: Plutarch, Powiedzenia królów i wodzów. Powiedzenia spartańskie, przeł., wstępem i komentarzem opatrzyła K. Jażdżewska, Warszawa 2006.
Plutarch, De fortuna Alexandri, [w:] Plutarch, Moralia, vol. 4, transl. F.C. Babbit, Cambridge 1962.
Plutarch, Vita Antonii, [w:] Plutarch, Lives in eleven volumes, vol. 9, with transl. B. Perrin, Cambridge 1968.
Plutarch, Vita Thesei, [w:] Plutarch, Lives in eleven volumes, vol. 1, with transl. B. Perrin, Cambridge 1967.
Pontanus J. Attica bellaria..., Francorurti 1644.
Rader M., Ad Valerii Martialis Epigrammaton libros omnes, plenis commentariis, novo studio confectis, explicatos, emendatos, illustratos, rerum et verborum, lemmatum item et communium locorum variis et copiosis indicibus auctos curae secundae, Ingolstadii 1611.
Schoonhoven F. van, Emblemata partim moralia, partim etiam civilia, Lugduni Batavorum1626.
Sidonius Apollinaris, Epistulae, [w:] idem, Poems et letters in two volumes, with transl. W.B. Anderson, Cambridge 1963.
Stobaios I., Florilegium, vol. 1–3, rec. A. Meineke, Lipsiae 1855–1856.
Suetonius Tranquillus C., De vita Caesarum libri VIII, [w:] Suetonius Tranquillus C., Opera, rec. M. Ihm, Lipsiae 1907.
Symphonius, Aenigmata, [w:] idem, The Aenigmata. An Introdution, Text and Commentary T.J. Leary, Bloombsbury 2014.
Terencius Afer P., Phormio; Andria, Terence in two volumes, with transl. J. Sergeaunt, Cambridge 1959.
Tesauro E., Elogia et epigrammata in Duodecim Caesares Suetonii, Mediolani 1619.
Th eodosius Macrobius A., Saturnalia, ed. J. Willis, Stuttgart und Leipzig 1994.
Tullius Cicero M., Academica, [w:] idem, De natura deorum. Academica, transl. H. Rackham, Cambridge 1967.
Tullius Cicero M., Ad Familiares, vol. 1–2, ed. and transl. D.R. Shackleton Bailey, Cambridge 1977.
Tullius Cicero M., Brutus; Orator, [w:] M. Tullius Cicero, Rhetorica, t. 2, rec. A.S. Wilkins, Oxford 1903..
Tullius Cicero M., De oratore. O mówcy, przeł., wstępem i komentarzami opatrzył B. Awianowicz, Kęty 2010.
Tullius Cicero M., In Verrem, [w:] M. Tullius Cicero, The Verrine Orations, vol. 1–2, transl. L.H.G. Greenwood, Cambridge 1928.
Tullius Cicero M., Laelius de amicitia, [w:] M. Tullius Cicero, On old age. On friendship. On divination, transl. W.A. Falconer, Cambridge 1923.
Tullius Cicero M., Oratio pro Sestio, ed. T. Maslowski, Lipsiae 1986.
Tullius Cicero M., Paradoxa stoicorum, [w:] M. Tullius Cicero, De oratore, De Fato, Paradoxa stoicorum, De partitione oratoria, vol. 1–2, transl. E.W. Sutton, H. Rackham, Cambridge 1942.
Tullius Cicero M., Phillipicae, vol. 1–2, ed. and transl. D.R. Shackleton Bailey, revised J.T. Ramsey, G. Manuwald, Cambridge 2009.
Valerius Martialis M., Epigrammata, vol. 1–3, ed. and transl. D.R. Shackleton Bailey, Cambridge 1993.
Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium libri, ed. K. Kempf, Stuttgart 1966.
Vergilius Maro P., Aeneid (Aeneidos) 5. Text, Translation and Commentary, ed. L.M. Fratantuono, R.A. Smith, Leiden–Boston 2015.
Viri illustres urbis Romae, [w:] S. Aurelius Victor, De Caesaribus, ed. F. Pichlmayr, Stutgardiae et Lipsiae 1993.
Wagenseil J.Ch., Exercitationes sex varii argumenti, Altdorfi Noricorum 1687.
Informacje: Terminus, 2015, Tom 17, zeszyt 3 (36), s. 379 - 416
Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy
Tytuły:
The Idea of witty and ingenious eloquence
Publikacja: 2015
Status artykułu: Otwarte
Licencja: Żadna
Udział procentowy autorów:
Korekty artykułu:
-Języki publikacji:
PolskiLiczba wyświetleń: 2033
Liczba pobrań: 1333