FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

Czy pochodzenie od Jana Kochanowskiego było powodem do dumy? Genealogia eksponowana w drukach okolicznościowych poświęconych potomkom poety (XVIIXVIII w.) Część 1. Potomkowie Zuzanny z Owadowskich Wołuckiej

Data publikacji: 2023

Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 2 (67) 2023, s. 169 - 220

https://doi.org/10.4467/20843844TE.23.010.18198

Autorzy

Mariusz Kozdrach
Muzeum Jana Kochanowskiego, Czarnolas
https://orcid.org/0000-0003-2265-6820 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

Czy pochodzenie od Jana Kochanowskiego było powodem do dumy? Genealogia eksponowana w drukach okolicznościowych poświęconych potomkom poety (XVIIXVIII w.) Część 1. Potomkowie Zuzanny z Owadowskich Wołuckiej

Abstrakt

Was being a Jan Kochanowski’s descentant a reason to be proud?

Genealogy present in works devoted to the poets’ descentants (17th-18th centuries)
Part. 1. Zuzanna Wołucka’s (nee Owadowska)’s descendants

This study explores the genealogical awareness of the Polish nobility and the role of outstanding individuals in creating collective memory. More specifically, it offers an analysis of genealogical references included in encomia devoted to Jan Kochanowski’s enatic descendants, in the context of their famous ancestor’s literary output and his fame. Coming from the line of Zuzanna Wołucka, nee Owadowska, Jan Kochanowski’s granddaughter, the descendants inherited parts of the poet’s real estate and buried their relatives next to his Zwolen mausoleum till the end of the 18th century.

The article is based on commemorative prints devoted to the poet’s descendants: Falces avitae ad lauream vernantis gloriae messem by Wojciech Zatoński (1696) written in honour of the Sieradz castellan’s wife Zofia Lipska nee Olszowska, Chwalebny zawód do kresu szczęśliwego by Krzysztof Wierzbicki (1699) in honour of the Sieradz chamberlain’s daughter Konstancja Zapolska, Niebo herbownego Księżyca by Samuel Wysocki (1732) lauding the Gostyn staroste’s daughter Zofia Lipska nee Granowska, as well as the anonymous Panegyricus probatissimo magistro belli in sago (1757) devoted to the Rawa palatine Kazimierz Granowski. None of these pieces includes any references to Jan Kochanowski, which can be explained by the social status of these newly promoted to state offices families with middle- to petty-nobility roots. The need to legitimize their position as the noble well-to-do class holding state posts required to show connections with sufficiently important ancestors who also held state offices, rather than by giving prominence to the genealogy and the past generations.

Bibliografia

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Główne Akt Dawnych [AGAD]

Archiwum Skarbu Koronnego dz. I [ASK I], sygn. 67.

Archiwum Wysockich z Głupiejewa, sygn. 4.

Archiwum parafii Zwoleń

Księga małżeństw 1667–1785.

Archiwum Państwowe w Radomiu [APR]

Hipoteka Powiatowa Zwoleńska [HPZ], sygn. 1178.

Archiwum Państwowe w Lublinie [APL]

Trybunał Koronny Lubelski [TKL], sygn. 273.

Biblioteka Książąt Czartoryskich – Muzeum Narodowe w Krakowie [BC], rkps 1099.

Pracownia Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski IH PAN w Krakowie [PSHG IH PAN].

Kartoteka Słownika Historyczno-Geograficznego województwa sandomierskiego w dobie Sejmu Wielkiego, hasło: Wola Paciorkowa.

Źródła drukowane i wydawnictwa źródłowe

Bakschay A., Chronologia, de Regibus Hungaricis, Kraków: [Mateusz Siebeneicher], 1567.

Caius Plinius Secundus, Historiae mundi libri XXXVII, [Lyon]: Pierre de Saint-André, 1582.

Calepino A., Dictionarius, Lyon: Jacobus Cardon, 1634.

Claudius Claudianus, Opera quae extant interpretatione et annotationibus illustravit Gulielmus Pyrrho, Paris: Frederic Leonard, 1677.

Dunin P., Kazanie przy żałobnych egzekwiach świętej pamięci Jaśnie Oświeconego Nayprzewielebniejszego Pana J. M. Ks. Andrzeja na Olszowy Olszowskiego z Bożej łaski arcybiskupa gnieźnieńskiego Stolice Apostolskiej na zawsze posła Korony Polskiej i W. Ks. L. prymasa pierwszego książęcia, Poznań: kolegium jezuitów, 1677.

Duńczewski S.J., Herbarz wielu domów Korony Polskiej i W. Ks. Litewskiego, dla niezupełnego opisania, albo opuszczenia, i wielu odmienności nieprzyzwoitych, za dawnych i późniejszych autorów, herby z rodowitością wyrażających, nie mało dotąd ukrzywdzonych, Zamość: Akademia Zamojska, 1757.

Głowacki I., Gladius evaginatus pro defensione immunitatis Ecclesiasticae seu Immunitas Ecclesiastica, Kalisz: kolegium jezuitów, 1725.

[Horacy], Metamorfosi Lirica dHoratio parafrasato, e moralizato da Loreto Mattei, Rieti: Giovanni Pitoni, 1679.

Ines A., Lyricorum. Centuria I. Politicis, ethicis, poeticis, axiomatibus ac problematibus instructa, Gdańsk: Georg Förster, 1645 [!].

Knapski G., Thesaurus polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Polonorum usui accommodatum, Kraków: Franciszek Cezary, 1621.

Lament muzy polskiej na pogrzebowym akcie Jaśnie Wielmożnego J[ego]m[]ci Pana Alexandra Szczęsnego na Lipiu Lipskiego hrabi S.P.R. wojewody krakowskiego, [Warszawa]: kolegium pijarów, [1703].

Lengnich G., Ius publicum Regni Poloni, t. 2, Gdańsk: [Thomas Johannes] Schreiber, 1746.

Niesiecki K., Korona Polska przy złotej wolności starożytnemi wszystkich katedr, prowincyi, i rycerstwa klejnotami heroicznym męstwem i odwagą, najwyższemi honorami; a najpierwej cnotą, pobożnością i świątobliwością ozdobiona, t. 1–4, Lwów: kolegium jezuitów, 1728–1743.

Okolski S., Orbis Polonus, t. 1–3, Kraków: Franciszek Cezary, 1641–1645.

Ostrowski T., Prawo cywilne narodu polskiego, Warszawa: kolegium pijarów, 1787.

Panegyricus probatissimo magistro belli in sago, spectatissimo moderatori in toga, optimo utrinque senatori. Illustrissimo, Excellentissimo Domino Domino Casimiro Comiti de Granow Granowski Ravensi palatino. Equiti Beatae Mariae de Monte Carmelo, et S. Lasari Hierosolimitani, [Kalisz]: kolegium jezuitów, 1757.

Paprocki B., Herby rycerstwa polskiego. Na pięcioro ksiąg rozdzielone, Kraków: Maciej Garwolczyk, 1584.

Petiot S., Panegyricus Ludovico XIII. Vindici rebellionis, domitori elementorum, aeterno triumphatori, Bordeaux: Clemente Ferroni, 1637.

Pielas J., Podziały majątkowe szlachty koronnej w XVII wieku, Kielce 2013.

Poniński F., Ślady cnych przodków i cnoty torem znaczne herbowną Podkową w śmiertelnym życia biegu Wielmożnego Jegomości Pana P. Kazimirza Aleksandra z Rokszyc Zapolskiego podkomorzego sieradzkiego wyrażone, Kalisz: kolegium jezuitów, 1694.

Postanowienie i opisanie kondycyi Orderu S. Stanisława, [Warszawa: s.n., 1765].

Rychłowski F., Mowa na pogrzebie J.W. J[ego]m[]ci Pana Feliksa z Walewic Kolumny Walewskiego kasztelana rozpierskiego […] w kościele dóbr dziedzicznych Buczek nazwanych w województwie sieradzkim, po skruszonych kopiach, i odprawionych pogrzebowych ceremoniach, miana, w: Mowy wyborne z rożnych polskich krasomówców i dziejopisów wyjęte, a ku sławie i pożytkowi Polaków z przydatkiem listów wydane, Lublin: kolegium jezuitów, 1759, s. 342–355.

Sarbiewski M.K., Lyricorum libri IV, Epodon lib[er] unus, alterq[ue] Epigrammatum, [Wrocław]: kolegium jezuitów, 1660.

Sphinx Samsonica De Illustrissima Ursinorum seu Ravitarum et Duninorum Gente. Aliquot utrisque Sacrae et externae antiquitatis Symbolis promulsidibus praenotata et in nuptiali convivio inter Sympesiacas hilaritates cum per Illustri et magnifico domino D. Sebastiano de Wolucza Wolucki, Capitaneo Ravensi Lectissima et Nobilissima Virgo D. Susanna Owadowska, Hymenaei acris inmanum conveniret. A nobili et studiosa Collegii Voluciani Ravae Societas Iesu iuventute ad discutiendum proposita. Et cum Symbolis lusibus, lyricisque concentionibus novis maritis ex voto publico pro dono oblata dictataque, Warszawa: Jan Rossowski, 1628.

Starowolski S., Setnik pisarzow polskich, tłum. J. Starnawski, Kraków 1970.

Teki Dworzaczka. Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów szlachty wielkopolskiej XV–XX wieku, kier. nauk. J. Wisłocki, Kórnik 2004 [teki.bkpan.poznan.pl].

Thurocz J. de, Chronica Hungarorum, vol. 1: Textus, ed. E. Galántai, J. Kristó, Budapest 1985.

Urban W., Wywody szlachectwa kanoników i prałatów krakowskich (1550–1600), „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 4(15) (1999), s. 165–176.

Publius Vergilius Maro, Opera omnia: Bucolica, Georgica, Aeneis, Ciris et Culex, sum commentario Frid[erici] Taubmanni, [Wittenberg]: Zacharias Schürer, 1618.

Wierusz-Kowalski F., Łabędź w rozkosznym Korony Polskiej raju, po czterech pływający rzekach: w białośnieżnej chrześcijańskich cnót ozdobie, Jaśnie Wielmożnej Jej Mości Paniej, P. Zofiej Duninownej z Wielkiego Skrzynna Olszowskiej kasztelanki spicymierskiej, Poznań: sukc. Wojciecha Regulusa, 1671.

Wierzbicki K., Chwalebny zawód do kresu szczęśliwego Wielmożnej J.M. Panny Konstancyi Eleonory z Rokszyc Zapolskiej podkomorzanki sieradzkiej z herbownego Pobogu a jaśniej z przezornych cnót poszlakowany, i ojczystym rymem Jaśnie Wielmożnemu J.M.P. Franciszkowi z Rokszyc Zapolskiemu, kasztelanowi wieluńskiemu. Jaśnie Wielmożnym, Wielmożnym, Ich Mościom koligatom, Na ozdobę rozrzewnionym w żalu sercom, na pociechę wszytkim, na zbudowanie, Warszawa: kolegium pijarów, 1699.

Wysocki S., Niebo herbownego Księżyca niezgasłą honorów imienia i zasług pełnią J. Oświeconą skoligowanych Domów konstelacyją, z nieomylnych dalszych fortun prognostykiem wypogodzone, na nowiu doszłego szczęśliwie maryjażu W.J. Panny Zofii Granowskiej starościanki gostyńskiej z W.J. Panem Tomaszem z Lipia Lipskim chorążym buskim, [Warszawa: kolegium pijarów] 1732.

Zatoński W., Falces avitae ad lauream vernantis gloriae messem in Elysiis aeternitatis destinatae, atq[ue] inter parentalia iusta Illustrissimae Dominae Sophiae Olszowska, in Lipie Lipska comitis S.R. Imperii, castellanae Siradiensis Illustrissimo ac Magnifico Domino D. Alexandro Felici in Lipie Lipski comiti S.R. Imperii, castellano Siradiensi, capitaneo Inovlodensi, Rzeczycensi, Ravensi, etc. etc., Warszawa: kolegium pijarów, 1696.

Opracowania

Antoniewicz M., Protoplaści książąt Radziwiłłów. Dzieje mitu i meandry historiografii, Warszawa 2011.

Anusik Z., Kariery ulubieńców Zygmunta III. Rola polityki nominacyjnej króla w kształtowaniu elity władzy w Rzeczypospolitej w latach 1587–1632, w: Faworyci i opozycjoniści. Król a elity polityczne w Rzeczypospolitej XV–XVIII w., red. M. Markiewicz, R. Skowron, Kraków 2006, s. 215–244.

Anusik Z., Królewska krew. Polscy potomkowie Zygmunta Starego i Katarzyny Telniczanki w czasach staropolskich, „Przegląd Nauk Historycznych” 17 (2018), nr 2, s. 29–66.

Baczewski S., Mit początku i władza szlachty. Dyskurs genealogiczno-historyczny w XVII-wiecznych kazaniach pogrzebowych, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 3 (2006), s. 37–55.

Baczewski S., Szlachectwo. Studium z dziejów idei w piśmiennictwie polskim. Druga połowa XVI wieku–XVII wiek, Lublin 2009.

Barłowska M., Ossoliński, Moskorzowski, Sarbiewski – mowy pogrzebowe. Teksty w dialogu, Katowice 2008.

Bernatowicz T., Mitra i buława. Królewskie ambicje książąt w sztuce Rzeczypospolitej szlacheckiej (1697–1763), Warszawa 2011.

Betlej A., Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.

Bibliografia polska [Estreicherów], t. 17–34, Kraków 1899–2000.

Boniecki A., Herbarz polski, t. 1–14, Warszawa 1899–1911.

Chorążyczewski W., Roszak S., Pamięć Domu Komierowskich. Studium z dziejów rodu szlacheckiego w XVIII wieku, Toruń 2002.

Czyż A.S., Pacowska „pompa funebris” – pamięć o zmarłych jako element propagandy rodu, w: Cywilizacja prowincji Rzeczypospolitej szlacheckiej. Cykl 2: Nie wszystek umrę. Pamięć o zmarłych w kulturze staropolskiej, red. A. Jankowski, A. Klonder, Bydgoszcz 2015, s. 93–111.

Czyż A.S., Włosi w kręgu rodziny Paców, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 4, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 175–196.

Dacka I.M., „Korona polska” Kaspra Niesieckiego. Pomnik staropolskiego piśmiennictwa  heraldycznego, Warszawa 2004.

Dąbkowski P., Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.

Deputaci Trybunału Koronnego 1578–1794. Spis, cz. 1: 1578–1620, oprac. H. Gmiterek, Warszawa 2017.

Długosz K., „Aby wiedzieli, gdzie nasze leży i skąd przodków naszych originem mamy”. Genealogia Topolskich herbu Nałęcz z ziemi sanockiej z XVII w., „Klio” 59 (2021), nr 3, s. 223–251.

Dobrzyniecka J., Jabłonowski Jozef Aleksander h. Prus III (1711–1777), w: PSB, t. 10, Wrocław 1962–1964, s. 225–228.

Drungilas J., Szukając przodków. Poszukiwanie rodowodu przez podkomorzego żmudzkiego Jakuba Ignacego Nagorskiego w II połowie XVIII wieku, „Rocznik Lituanistyczny” 2 (2016), s. 143–165.

Drzewiecka E., Na pograniczu kultur. Emblematyka i antyk jako główne pierwiastki konstruujące hybrydyczne siedemnastowieczne dzieło „Sphinx Samsonica…”, „Terminus” 14 (2012), z. 25, s. 191–218.

Dumanowski J., Domus, gens, familia. Więzi rodowe szlachty polskiej w czasach saskich, w: Między barokiem a oświeceniem. Obyczaje czasów saskich, red. K. Stasiewicz, S. Achremczyk, Olsztyn 2000, s. 20–26.

Dworzaczek W., Genealogia, Warszawa 1959.

Dworzaczek W., Genealogia. Tablice, Warszawa 1959.

Dworzaczek W., Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego. Wiek XIV–XV, Warszawa 1971.

Fluda-Krokos A., Rola grafiki i komentarzy w typowych drukach XVII-wiecznych na przykładzie kazania pogrzebowego „Castris et astris…” Aleksandra od Niepokalanego Poczęcia NMP, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Folia 244, Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia” 15 (2017), s. 163–178.

Gaber S., Polacy na dworze Stanisława Leszczyńskiego w Luneville w latach 1737–1766, red. nauk. A.J. Zakrzewski, [Częstochowa] 1998.

Gacki J., O rodzinie Jana Kochanowskiego, o jej majętnościach i fundacyach kilkanaście pism urzędowych, Warszawa 1869.

Karpińska-Krauze J., Zaległe grzywny i darowane tantiemy. O konsekwencjach sławy, w: Wiązanie sobótkowe. Studia o Janie Kochanowskim, red. E. Lasocińska, W. Pawlak, Warszawa 2015, s. 359–368.

Kazańczuk M., Herbarz Szymona Okolskiego jako źródło inwencji dla teatru jezuickiego, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 13(24) (2014), s. 69–74.

King T.E. et al., Identification of the remains of King Richard III, „Nature Communications” 5 (2014).

Kobierecki M., Walewscy herbu Kolumna. Genealogia. Majętności. Działalność publiczna, Łódź 2008.

Koczerska M., Świadomość genealogiczna możnowładztwa polskiego w XV w. Podstawy i środki wyrazu, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 2, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1982, s. 266–322.

Konopczyński W., Granowski Kazimierz h. Leliwa (1721–1774), w: PSB, t. 8, Wrocław 1959–1960, s. 548–550.

Kowalska H., Kola (Koło) Jan z Dalejowa h. Junosza (zm. 1543), w: PSB, t. 13, Wrocław 1967–1968, s. 285–286.

Kozdrach M., Nekropolia Kochanowskich? Osiemnastowieczne pochowki w kaplicach zwoleńskiego kościoła w świetle metryk parafialnych, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 70 (2022), nr 2, s. 201–230.

Kupisz D., Kozdrach M., Kochanowscy w XV–XVIII wieku, Warszawa 2018.

Kuran M., Biografia w kazaniach pogrzebowych Jakuba Olszewskiego, „Autobiografia” (2018), nr 2(11), s. 85–114.

Kuran M., Utwory funeralne ku czci księcia Janusza Wiśniowieckiego (Czarliński, Giżycki, Fatowicz). U genezy eposu biograficznego Samuela Twardowskiego, „Napis” 9 (2003), s. 47–78.

Łoza S., Kawalerowie Orderu Świętego Stanisława 1765–1813, Warszawa 1925.

Marsy A. de, Liste des Chevaliers de lOrdre de Saint-Lazare de Jerusalem et de Notre-Dame du Mont-Carmel de 1610 a 1736, Paris 1875.

Matwijów M., Tradycja rękopiśmienna „Rokoszu gliniańskiego” w XVII–XVIII w., „Studia Źródłoznawcze” 55 (2017), s. 173–191.

Nagielski M., Stadnicki Jan Adam h. Szreniawa (zm. 1651), w: PSB, t. 41, Wrocław 2002, s. 388–389.

Nowicka-Struska A., Ex fumo in lucem. Barokowe kaznodziejstwo Andrzeja Kochanowskiego, Lublin 2008.

Nowosad W., Konopaccy herbu Odwaga – dzieje pomorskiej rodziny senatorskiej w XV–XVIII wieku, Warszawa 2014.

Orzeł J., Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Warszawa 2016.

Pawlak W., Koncept w polskich kazaniach barokowych, Lublin 2005.

Pietrzak J., Legenda genealogiczna i heraldyczna rodu Sobieskich jako element propagandy rodowej, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 15(26) (2016), s. 53–70.

Piskała M., Polski świat znakow. Studia o herbarzu Szymona Okolskiego, Warszawa 2017.

Piskała M., Szlachecki portret rodzinny, czyli o prywatności na użytek sfery publicznej na przykładzie literatury heraldycznej i kazań pogrzebowych w dawnej Polsce, „Barok” 18 (2011), nr 2(36), s. 43–58.

Posłowie ziemscy koronni 1493–1600, red. I. Kaniewska, Warszawa 2013.

Rogulski J., Insignia ducalis splendoris. Splendor rodziny książąt Sanguszków i środki jego manifestacji od XV do XVIII wieku, Kraków 2022.

Rogulski J., Nowożytny rod szlachecki jako „wspolnota pamięci”. Przypadek książąt Sanguszków (XV–XVIII w.), „Przegląd Historyczny” 108 (2017), z. 3, s. 491–530.

Sawa A., „Nieśmiertelna pamiątka” – rola pisma drukowanego w kazaniach pogrzebowych z XVII wieku, „Acta Humana” 5 (2014), s. 167–182.

Sławiński T., Olszowscy herbu Wilczekosy. Stan badań nad genealogią rodziny, w: Studia genealogiczne, red. A. Sikorski, T. Sławiński, Warszawa 2016, s. 107–191.

Trawicka Z., Sejmik województwa sandomierskiego w latach 1572–1696, Kielce 1985.

Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 14, Warszawa 1917.

Urzędnicy wielkopolscy XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. A. Bieniaszewski, Wrocław 1987.

Urzędnicy województwa kijowskiego i czernihowskiego XV–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002.

Urzędnicy województwa lubelskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. W. Kłaczewski, W. Urban, Kórnik 1991.

Urzędnicy województwa rawskiego, oprac. K. Chłapowski, A. Haratym, w: Lauda ziemi rawskiej i województwa rawskiego 1583–1793, red. M. Nagielski, Warszawa 2017, s. 281–316.

Urzędnicy województwa sandomierskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. K. Chłapowski, A. Falniowska-Gradowska, Kórnik 1993.

Urzędnicy województw łęczyckiego i sieradzkiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. E. Opaliński, H. Żerek-Kleszcz, Kórnik 1993.

Winnyczenko O., Rodzice, krewni i powinowaci a pamięć rodowa szlachty województwa ruskiego w XVII wieku (w świetle akt sejmikowych deductionis nobilitatis), „Krakowskie Pismo Kresowe” 6 (2014), s. 27–51.

Zajączkowski A., Szlachta polska. Kultura i struktura, Warszawa 1993.

Informacje

Informacje: Terminus, 2023, Tom 25, zeszyt 2 (67) 2023, s. 169 - 220

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Czy pochodzenie od Jana Kochanowskiego było powodem do dumy? Genealogia eksponowana w drukach okolicznościowych poświęconych potomkom poety (XVIIXVIII w.) Część 1. Potomkowie Zuzanny z Owadowskich Wołuckiej

Angielski:
Was Being a Jan Kochanowski’s Descendant a Reason to Be Proud? Genealogy Present in Works Devoted to the Poets’ Descendants (17th–18th Centuries). Part 1: Zuzanna Wołucka’s (nee Owadowska) Descendants

Autorzy

https://orcid.org/0000-0003-2265-6820

Mariusz Kozdrach
Muzeum Jana Kochanowskiego, Czarnolas
https://orcid.org/0000-0003-2265-6820 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Muzeum Jana Kochanowskiego, Czarnolas

Publikacja: 2023

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Mariusz Kozdrach (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski