FAQ
Logotyp Uniwersytetu Jagiellońskiego

„Od powietrza, głodu i pomnika Kuny zachowaj nas Panie”. Antysemicki spór o pomnik Adama Mickiewicza dla Wilna

Data publikacji: 09.2022

Studia Judaica, 2022, Nr 1 (49), s. 133 - 160

https://doi.org/10.4467/24500100STJ.22.005.16299

Autorzy

Diana Wasilewska
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-9146-6599 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Tytuły

„Od powietrza, głodu i pomnika Kuny zachowaj nas Panie”. Antysemicki spór o pomnik Adama Mickiewicza dla Wilna

Abstrakt

“From Air, Hunger, and the Monument by Kuna Protect Us, Lord”: The Antisemitic Dispute over the Adam Mickiewicz Monument for Vilnius

After Poland regained independence in 1918, a considerable group of Polish Jews wanted to co-create Polish culture, which did not find approval in the eyes of nationalists, defenders of the purity of national culture. Writers and artists of Jewish origin, especially those assimilated, became the main target of attacks and victims of social ostracism. The story of the monument of Adam Mickiewicz proposed to the city of Vilnius by Henryk Kuna, a sculptor with Jewish roots, may serve as a case study, perfectly illustrating both the power of resentment among the broad masses of society at the time and the influence of journalists. Kuna’s project was the third (after Zbigniew Pronaszko’s avant-garde monument and Stanisław Szukalski’s symbolist one) project of a Mickiewicz monument for Vilnius, selected in a competition in 1932. Unlike the previous ones, it did not seem to be controversial either in terms of form (it represented modernized classicism) or symbolism (it showed the poet in a pilgrim’s cloak with a book in one hand, the other hand covering his eyes). Despite this, nationalist circles unleashed an antisemitic campaign, striking at both the artistic and iconographic value of the statue. A rich variety of rhetorical means, from wit to virulent mockery, prove that it was not aesthetic preferences that played a dominant role here, but Henryk Kuna’s background, which influenced the evaluation and interpretation of his work.

Bibliografia

1. Źródła opublikowane

Brandstaetter Roman, Prorok wśród gawiedzi, „Opinia” (1934), nr 19.

C[zerniewski] L[udomir], Cadyk z Góry Kalwarii w drodze do Palestyny (jeszcze o żydowskim pomniku), „Rozwój” (1932), nr 14.

C[zerniewski] L[udomir], Żydzi stawiają polskie pomniki, „Rozwój” (1932), nr 6.

Cat [Mackiewicz Stanisław], Ankieta „Słowa” w sprawie pomnika Mickiewicza, „Słowo” (1932), nr 49.

Cat [Mackiewicz Stanisław], Nasza ankieta w sprawie drzew i pomnika Kuny, „Słowo” (1934), nr 109.

Cat [Mackiewicz Stanisław], Sprawy żydowskie, „Słowo” (1922), nr 3–4.

Cat [Mackiewicz Stanisław], Zwycięstwo bez efektu, „Słowo” (1925), nr 152.

„Czy cieszy się Pani (Pan) z pomnika Kuny?”. Ankieta, „Słowo” (1934), nry 107, 109–114, 116.

Fedorowicz Irena, Dyskusje na temat pomnika Adama Mickiewicza w Wilnie na łamach prasy wileńskiej z lat 1925–1927, „Slavistica Vilnensis” 56 (2011), nr 2.

Husarski Wacław, Niewłaściwy plebiscyt, „Tygodnik Ilustrowany” 75 (1934), nr 21.

Jaski M. W., O trzech zagrażających nam pomnikach, „Marchołt” (1934), nr 1.

Mickiewicz Adam, Pan Tadeusz, ks. IV. Dyplomatyka i łowy, [w:] tenże, Wybór pism, wyd. 2, Warszawa 1951.

Pieńkowski Stanisław, Pomniki, „Kurier Poznański” (1938), nr 117.

Pieńkowski Stanisław, Wystawa grupy Rytm, „Myśl Narodowa” (1929), nr 52.

Podoski Witold, Ze świata sztuki, „Myśl Narodowa” (1932), nr 15.

r. k., Czy cieszy się pan z pomnika Kuny, „Gazeta Warszawska” (1934), nr 129.

Romer Helena, Wreszcie zgoda. Pomnik Mickiewicza w Wilnie. Projekt Kuny, „Tygodnik Ilustrowany” 73 (1932), nr 10.

Szymel Maurycy, Krajobraz duszy żydowskiej w liryce polskiej, „Opinia” (1936), nr 10.

Wallis Mieczysław, Myśli o Dunikowskim, [w:] tenże, Sztuka polska dwudziestolecia. Wybór pism z lat 1921–1957, Warszawa 1959.

Wasilewski Zygmunt, Głosy, „Myśl Narodowa” (1932), nr 43.

Wasilewski Zygmunt, Głosy. Żydowski pomnik Mickiewicza, „Myśl Narodowa” (1934), nr 21.

Wojna o pomnik Mickiewicza rzeźbiarza Kuny. Antysemickie tło polemiki artystycznej, „Nasz Przegląd” (1934), nr 133.

„Wstyd, aby pomnik wieszcza narodu budował żyd”, „Hasło Podwawelskie” (1936), nr 31.

 

2. Opracowania

Anders Henryk, Rytm. W poszukiwaniu stylu narodowego, Warszawa 1972.

Kubaszewska Hanna, Henryk Kuna, [w:] Słownik artystów polskich, red. Jolanta Maurin-Białostocka, Janusz Derwojed, t. 4, Warszawa 1986.

Kuciński Paweł, Praktyki dyskursu antysemickiego a słowo Juliana Tuwima, [w:] Julian Tuwim. Tradycja, recepcja, perspektywy badawcze, red. Ewa Gorlewska, Monika Jurkowska, Krzysztof Korotkich, Białystok 2017.

Lameński Lechosław, Stach z Warty Szukalski i Szczep Rogate Serce, Lublin 2007.

Landau-Czajka Anna, Konserwatyści wobec kwestii żydowskiej w Polsce międzywojennej, „Przegląd Historyczny” 82 (1991), nr 3–4.

Landau-Czajka Anna, W jednym stali domu… Koncepcje rozwiązania kwestii żydowskiej w publicystyce polskiej lat 1933–1939, Warszawa 1998.

Luba Iwona, Duch romantyzmu i modernizacja. Sztuka oficjalna Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.

Markiewicz Henryk, Przeciw nienawiści i pogardzie, „Teksty Drugie” (2004), nr 6.

Michaud Eric, The Cult of Art in Nazi Germany, Stanford 2004.

Okoń Waldemar, O krakowskim pomniku Adama Mickiewicza raz jeszcze, „Quart” 1 (2006), nr 1.

Piotrowski Piotr, Sztuka według polityki. Od „Melancholii” do „Pasji”, Kraków 1999.

Poklewski Józef, Projekty pomnika Mickiewicza w Wilnie w okresie międzywojennym w świetle ówczesnych krytyk i polemik prasowych, „Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historiae Artium” 5 (1991).

Poklewski Józef, Przyczynek do dziejów artystycznego Wilna w dwudziestoleciu międzywojennym, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 23 (1994), nr 278.

Poliakov Léon, Historia antysemityzmu, t. 2: Epoka nauki, tłum. Agnieszka Rasińska-Bóbr, Oskar Hedemann, Kraków 2008.

Prokop-Janiec Eugenia, Międzywojenna literatura polsko-żydowska jako zjawisko kulturowe i artystyczne, Kraków 1992.

Sikorski Dariusz Konrad, Spór o międzywojenną kulturę polsko-żydowską. Przypadek Romana Brandstaettera, Gdańsk 2011.

Steffen Katrin, Ein „jüdisches Denkmal“ in Wilna? Das Denkmalprojekt von Henryk Kuna und der Gedächtnisort Adam Mickiewicz im Fokus der polnisch-jüdischen Beziehungen, [w:] Jüdische Kultur(en) im Neuen Europa: Wilna 1918–1939, red. Marina Dmitrieva, Heidemarie Petersen, Wiesbaden 2004.

Szubert Piotr, Pomnik Adama Mickiewicza w Wilnie, „Blok-Notes Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza” (1988), nr 9.

Urbanowski Maciej, Nacjonalistyczna krytyka literacka. Próba rekonstrukcji i opisu nurtu w II Rzeczypospolitej, Kraków 1997.

Wasilewska Diana, Dyskurs antysemicki w krytyce artystycznej Stanisława Pieńkowskiego na łamach „Myśli Narodowej” (1924–1937), „Teksty Drugie” (2020), nr 4.

Wasilewska Diana, Mieczysław Treter. Estetyk, krytyk sztuki oraz „szara eminencja” międzywojennego życia artystycznego w Polsce, Kraków 2019.

Wasilewska Diana, Na „wieczorze obłąkańców”. Sztuka formistów w krzywym zwierciadle krytyki międzywojennej, „Pamiętnik Sztuk Pięknych” 13 (2018).

Informacje

Informacje: Studia Judaica, 2022, Nr 1 (49), s. 133 - 160

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

„Od powietrza, głodu i pomnika Kuny zachowaj nas Panie”. Antysemicki spór o pomnik Adama Mickiewicza dla Wilna

Angielski:

“From Air, Hunger, and the Monument by Kuna Protect Us, Lord”: The Antisemitic Dispute over the Adam Mickiewicz Monument for Vilnius

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-9146-6599

Diana Wasilewska
Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-9146-6599 Orcid
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie
Polska

Publikacja: 09.2022

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Diana Wasilewska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski