Jak Milan Kundera został „donosicielem” i co z tego wynikło?

Dominika  Rafalska

Tytuły

Abstrakt

W 2008 roku czeski tygodnik „Respekt” oskarżył pisarza Milana Kunderę (1929–2023) o to, że w latach 50. XX wieku wydał czechosłowackiej bezpiece Miroslava Dvořáčka – młodego współpracownika amerykańskiego kontrwywiadu. Ofiara donosu została skazana na lata ciężkiego więzienia i cudem uniknęła śmierci. Publikacja, która jednoznacznie ogłosiła winę pisarza, powstała na podstawie jednej odnalezionej w archiwum USTR (czeski odpowiednik IPN) notatki milicyjnej, w której wymieniono nazwisko Milana Kundery. Sprawę szeroko omawiały media zarówno w Czechach, jak i na świecie. Także w Polsce rozpętała się burza. Dziś, gdy świat żegna Milana Kunderę, warto wrócić do tamtej publikacji, przyjrzeć się jej formie, językowi i zabiegom stylistycznym, które mocno podważyły reputację znanego pisarza. Ostatecznie Milanowi Kunderze niczego nie udowodniono, a sam pisarz wydał jedynie lakoniczne oświadczenie, w którym wszystkiemu zaprzeczył. Autorzy artykułu koncentrują się na publikacji „Respektu” z 2008 roku: jego formie i rzetelności przekazu. Jaki obraz, jaką rzeczywistość udało się wykreować autorom tego tekstu? Podjęto próbę spojrzenia na wydarzenia z 2008 roku z dzisiejszej perspektywy. Ważne wydaje się pytanie o to, czy teksty rozliczeniowe w ogóle powinny gościć na łamach prasy, czy lepiej, aby były przedmiotem wyłącznie badań i publikacji naukowych? Jeśli o podobnych sprawach powinna dowiadywać się opinia publiczna z prasy codziennej, jakie podstawowe standardy powinna ona spełniać?

In 2008, the Czech weekly “Respekt” accused the writer Milan Kundera (1929–2023) of having denounced Miroslav Dvořáček, a young collaborator of American counterintelligence, to the Czechoslovak security services in the 1950s. The victim of the denunciation was sentenced to years of heavy imprisonment but miraculously avoided death. The publication, which unequivocally proclaimed the writer’s guilt, was based on a single police memo found in the archives of the USTR (the Czech equivalent of the Polish Institute of Remembrance – IPN), in which Milan Kundera’s name was mentioned. The media widely covered the case in the Czech Republic and internationally. A storm was also unleashed in Poland. Today, as the world bids farewell to Milan Kundera, it is worth revisiting that publication, looking at its form, language Dominika Rafalska 6 and stylistic procedures, which strongly undermined the reputation of the famous writer. In the end, nothing was proved against Milan Kundera, and the writer himself issued only a laconic statement in which he denied everything. This article focuses on the 2008 “Respekt” publication itself – its form and the reliability of its coverage. What image, what reality have the authors of that text managed to create? This article attempts to look at the events of 2008 from today’s perspective. An important question seems to be: should accountability texts be published in the press at all or should they better be the subject of research and academic publications only? If the public should learn about similar issues from the daily press, what basic standards should it meet?

Słowa kluczowe

Milan Kundera, donos, manipulacja, rzetelność dziennikarska, rozliczenie z przeszłością, denunciation, manipulation, journalistic integrity, reckoning with the past

Milan Kundera, denunciation, manipulation, journalistic integrity, reckoning with the past

Bibliografia

Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, przeł. D. Grinberg, M. Szawiel, Świat Książki, Warszawa 1993.

Aronson E., Człowiek istota społeczna, przeł. J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.

Aronson E., Pratkanis A., Wiek propagandy, przeł. J. Radzicki, M. Szuster, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.

Bohner G., Wanke M., Postawy i zmiana postaw, przeł. J. Radzicki, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004.

Češka J., The process which turned Milan Kundera into an informer, https://legacy.blisty.cz/art/47276.html, (dostęp: 4.08.2023).

Cieślak J., Nieznośny ciężar śmierci. Zmarł Milan Kundera, https://www.rp.pl/literatura/art38731171-nieznosny-ciezar-smierci-zmarl-milan-kundera, (dostęp: 4.08.2023).

Czeski tygodnik oskarża Kunderę o współpracę z bezpieką, http://wyborcza.pl/1,76842,5807140,Czeski_tygodnik_oskarza_Kundere_o_wspolprace_z_bezpieka.html, (dostęp: 12.01.2011).

Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989, t. 4, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu–Stowarzyszenie Pokolenie Warszawa–Katowice 2020.

FA, MNIE, Nie żyje pisarz Milan Kundera, https://www.tvp.info/71238671/milan-kundera-nie-zyje-pisarz-mial-94-lata-autor-ksiazki-nieznosna-lekkosc-bytu, (dostęp: 5.08.2023).

Fik M., Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1989, „Polonia Book Fund”, Londyn 1989.

Godziński B., Milan Kundera nie żyje. Autor “Nieznośnej lekkości bytu” miał 94 lata, https://natemat.pl/498440,milan-kundera-nie-zyje-autor-nieznosnej-lekkosci-bytu-mial-94-lata (dostęp: 5.08.2023).

Hirszowicz M., Pułapki zaangażowania. Intelektualiści w służbie komunizmu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001.

„Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, red. P. Ceranka, S. Stępień, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009.

Karwat M., Teoria prowokacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Kowalska A.S., Zmarł Milan Kundera. Autor „Nieznośnej lekkości bytu” miał 94 lata, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/kultura/2219542,1,zmarl-milan-kundera-autor-nieznosnej--lekkosci-bytu-mial-94-lata.read, (dostęp: 6.08.2023).

Kruszyńska A., Milan Kundera – autor „Nieznośnej lekkości bytu”, kandydat do Nobla, https://dzieje.pl/kultura-i-sztuka/milan-kundera-autor-nieznosnej-lekkosci-bytu-kandydat-do-nobla, (dostęp: 4.08.2023).

Kundera M., Księga śmiechu i zapomnienia, przeł. P. Godlewski, A.S. Jagodziński, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2001.

Kundera M., Nieznośna lekkość bytu, przeł. A. Holland, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2002.

Kundera M., Walc pożegnalny, przeł. P. Godlewski W.A.B., Warszawa 2001.

Kundera M., Żart, W.A.B., przeł. E. Witwicka, Warszawa 2003.

Kundera M., Życie jest gdzie indziej, przeł. J. Illg, W.A.B., Warszawa 1990.

Manipulacja w mediach. Media o manipulacji, red. T. Gackowski, J. Dziedzic, Instytut Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.

Nie żyje pisarz Milan Kundera, https://www.wprost.pl/swiat/11303791/nie-zyje-pisarz-milan-kundera.html, (dostęp: 5.08.2023).

Nie żyje Milan Kundera, pisarz miał 94 lata, https://dorzeczy.pl/kultura/460167/w-wieku-94-lat-zmarl-autor-nieznosnej-lekkosci-bytu-milan-kundera.html, (dostęp: 5.08.2023).

Rafalska D., Między marzeniami a rzeczywistością. Tygodnik „Po Prostu” wobec najważniejszych problemów społecznych i politycznych Polski w latach 1955–1957, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.

Rafalska D., Oskarżony K., „Studia Medioznawcze” 2011, nr 2.

Rafalska D., „Pokolenie ZMP”. Urodzeni w latach trzydziestych – ich wizja socjalizmu na łamach tygodnika „Po Prostu” [w:] „Jesteście naszą wielką szansą”. Młodzież na rozstajach komunizmu 1944–1989, red. P. Ceranka, S. Stępień, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2009.

Szczygieł M., Fakty muszą zatańczyć, Dowody na Istnienie, Warszawa 2022.

Třešňák P., Hradilek A., Donos Milana Kundery, „Res Publica Nowa” 2008, nr 4, s. 96–106.

Třešňák P., Hradilek A. , Milan Kundera’s denunciation, http://respekt.ihned.cz/respekt-in-english/c1-36380440-milan-kundera-s-denunciation,(dostęp: 6.08.2023).

Třešňák P., Hradilek A., Udání Milana Kundery, „Respekt” 2008, nr 42.

Vonnegut K. Jr, Rzeźnia numer pięć, przekł. L. Jęczmyk, Da Capo, Warszawa 1994.

Informacje

Informacje: Media Biznes Kultura, 2023, Numer 2 (15) 2023, s. 5 - 20

DOI: https://doi.org/10.4467/25442554.MBK.23.013.19043

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski:

Jak Milan Kundera został „donosicielem” i co z tego wynikło?

Angielski:

How Milan Kundera became an ‘informer’ and what came of it?

Autorzy

Dominika Rafalska

https://orcid.org/0000-0002-6004-2427

Uniwersytet Gdański
ul. Bażyńskiego 1a 80-952 Gdańsk, Polska

Publikacja: 21.12.2023

Status artykułu: Otwarte

Licencja: CC BY

Udział procentowy autorów:

Dominika Rafalska (Autor) - 100%

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Liczba wyświetleń: 731

Liczba pobrań: 341

<p>Jak Milan Kundera został „donosicielem” i co z tego wynikło?</p>

Pobierz pełny tekst

Tytuły

Abstrakt

Słowa kluczowe

Bibliografia

Informacje

Autorzy