Celem artykułu jest zwrócenie uwagi na specyfikę rozwoju i sposób funkcjonowania powieści kryminalnej początkowo w Z wiązku Radzieckim, obecnie – w Rosji. We współczesnej Rosji kryminały zajmują główną pozycję pośród innych gatunków masowo czytanych. Niniejsze rozważania koncentrują się na przyczynach tak intensywnego rozwoju odmian gatunkowych kryminału, genezie oraz lokalnych uwarunkowaniach w obrębie kultury sowieckiej, następnie postsowieckiej, które doprowadziły do obecnego kształtu oraz roli rosyjskiej powieści sensacyjnej. Kluczowe pozostaje poszukiwanie odpowiedzi na pytanie o przyczyny tak wielkiej popularności tego typu prozy w społeczeństwie postsowieckim.
W kontekście historycznym wspomniane są specyficznie zmodyfikowane odmiany powieści sensacyjnej, jakie powstały w warunkach formowania kolektywnego społeczeństwa sowieckiego. Jest to powstały w opozycji do kryminału „burżuazyjnego”, zmodyfikowany ideologicznie, tzw. czerwony kryminał (powieści Marietty Szaginian), a także funkcjonujące równolegle powieści sensacyjne pozorowane na dokument (opowiadania Lwa Szejnina, cykl o majorze Proninie Lwa Owałowa), sowieckie powieści szpiegowskie (autorstwa Juliana Siemionowa z jego kultową kreacją Stirlitza), następnie powieści milicyjne. W dalszej części artykułu zaprezentowana została krótka charakterystyka nowych, często hybrydowych odmian powieści kryminalnej w Rosji po upadku cenzury. Przywołane zostały takie nazwiska poczytnych autorów, jak Aleksandr Buszkow (gatunek: historia alternatywna), Edward Topol (thriller polityczny), Wiktor Suworow, Czyngiz Abdułłajew, Fridrich Nieznanski, Danił Korietski, Nikołaj Leonow (powieści sensacyjne, szpiegowskie, sensacyjne powieści historyczne), Roman Arbitman (thriller ironiczny, kryminał satyryczny). Ponadto scharakteryzowane zostały gatunki będące fenomenem sprzedażowym w Rosji lat dziewięćdziesiątych – tzw. bojewik, skierowane do męskiego odbiorcy (reprezentowany przez Wiktora Docenkę), oraz przeznaczony dla kobiet tzw. detektyw ironiczny (książki Darii Doncowej).
Końcowe wnioski zwracają uwagę na fakt, że powieści sensacyjne w ich wielości odmian gatunkowych we współczesnej Rosji pełnią także rolę społeczną, stanowiąc specyficzny komentarz do wydarzeń bieżących. Opisują nową rzeczywistość postsowiecką i pomagają czytelnikowi masowemu zaadaptować się do nowych warunków. Pełnią funkcję  kompensacyjną, sprawiając pozór, że można odnaleźć po upadku byłego systemu poczucie utraconego ładu.

Present article describes the process of forming in Soviet Union and then in Russia a genre of crime novels. This is an attempt to answer the question about the reasons of so intensive development of different forms of detective genres, which became a sell-phenomenon after the collapsing of the Soviet regime. The purpose of this analysis is to consider, why this detective fiction is so desirable in post Soviet society.
In this paper there are mentioned the different Soviet forms of sensationalistic and detective genres, which were ideologically modified like the “red detective” (“red Pinkerton”) in novels written by Marietta Shaginian; sensationalistic stories written in a documentary style (the novels by Lev Shejnin, the works of Major Pronin by Lev Ovalov), Soviet spy novels (Yulian Semyonov with his creation – Stirlitz, who has become a cult figure for Russians), and militia detective stories (Arkadi, Georgi Vainer with the famous character of Gleb Zheglov). Therefore the article presents the short characteristic of new, even hybrid form of detective fiction in Russia after the abolition of the censorship. In that time there had appeared and become very popular thrillers or political detective stories (Aleksandr Bushkov – alternative history, Eduard Topol – political thriller, Viktor Suvorov, Chyngiz Abdułłajev, Fridrich Nieznanski, Danił Korietski, Nikołaj Leonov – sensationalistic stories, spy novels, sensationalistic historical stories, Roman Arbitman – ironic thriller, satirical detective stories, political fantastic). Moreover in Russia of the 90s the genre so called bojevik dedicated to male readers (Victor Dotsenko) and ironic detective – dedicated to female public (Daria Dontsova) had become commercial phenomenon.
The conclusion of the paper is that nowadays in Russia such different forms of sensationalistic stories have started to play the social role like a specific commentary on the current events. They give a description of the new post Soviet reality. They help the mass readers to adopt themselves to the new circumstances, to experience some “positive stress”. Therefore this kind of literature has a therapeutic influence. Studying different cases of popular fiction helps to understand the character of all social changes after 1991st in Russia and in some way shows how new identities are formed.