Stanisław Gałkowski

Tekst stanowi odpowiedź na polemikę Lecha Witkowskiego z moją interpretacją Znanieckiego koncepcji wychowania. Uzasadniając moje twierdzenia, wskazuję na rolę wnioskowania logicznego podczas interpretowania tekstów humanistycznych. Bronię też prawomocności dosłownego rozumienia dzieł klasycznych.

ABSTRACT

Dwarfs on the Shoulders of Giants: On Simplicity and Reading Humanistic Texts

The text is a response to Lech Witkowski’s polemic with my interpretation of Znaniecki’s concept of upbringing. Justifying my claims, I point to the role of logical reasoning in interpreting humanistic texts. I also defend the legitimacy of the literal interpretation of classical works.

W pismach Znanieckiego można znaleźć dwie odmienne – właściwie nie do pogodzenia – wizje edukacji i rozwoju kultury. Rozróżnienie to jest pewną rekonstrukcją i interpretacją, sam Znaniecki wyraźnie nie dostrzegał tej dychotomii oraz sprzeczności, do których ona prowadzi, i traktował je jako elementy jednej konstrukcji intelektualnej. Pierwsza z wizji edukacji ma charakter zdroworozsądkowy i ewolucyjny, wręcz konserwatywny – po określeniu pozytywnych i negatywnych stron zastanej kultury staramy się rozwijać te pierwsze i stopniowo ograniczać te drugie. W drugim wypadku wychodzimy od przekonania, że prawdziwie nową kulturę można zacząć tylko po „wymazaniu” starej, nie ewolucyjnie, lecz jednym gwałtownym rewolucyjnym skokiem. Przekonanie to nieuchronnie prowadzi do wniosku, że stara kultura samym faktem swojego istnienia stanowi przeszkodę w powstawaniu czegoś radykalnie odmiennego. Tym samym wychowanie, będące podstawowym środkiem budowania „cywilizacji przyszłości”, nabiera charakteru rewolucji kulturalnej. 

ABSTRACT

Between Conservatism and Cultural Revolution: Florian Znaniecki’s Visions of Culture and Education

In Znaniecki’s writings one can find two different – actually irreconcilable – visions of education and cultural development. This distinction is a certain reconstruction and interpretation; Znaniecki himself clearly did not recognize this dichotomy and the contradictions to which it leads, treating them as elements of a single intellectual construction. The first vision of education is common-sense and evolutionary, even conservative – having diagnosed the positive and negative sides of the existing culture, we try to develop the former and gradually reduce the latter. In the second case, we start from the conviction that a truly new culture can only begin after “erasing” the old one, not evolutionarily, but with one sudden revolutionary leap. This conviction inevitably leads to the conclusion that the old culture by the very fact of its existence is an obstacle to the emergence of something radically different. Thus, education, which is the primary means of building a “civilization of the future,” takes on the character of a cultural revolution.

Artykuł przedstawia główne założenia koncepcji Mariana Zdziechowskiego, szczególnie koncentrując się na ich wychowawczych implikacjach. Jego wizja świata i człowieka, inspirowana, jak sam pisał, przede wszystkim chrześcijaństwem i romantyzmem, jest na wskroś pesymistyczna. Pesymizm Zdziechowskiego ma charakter metafizyczny; obserwując dzieje ludzkości i kultury ludzkiej widzi on towarzyszący nieuchronnie człowiekowi ból, cierpienie, rozpacz i śmierć, utożsamia wręcz byt i cierpienie na płaszczyźnie ontologicznej.  Niemniej, Zdziechowski znajduje w pesymizmie duży potencjał twórczy, wywodzi z niego nie tylko swoją konserwatywną myśl społeczną, ale przede wszystkim odwołuje się do niego podczas formowania swoich idei wychowawczych akcentujących konieczność rozwoju i podejmowania odpowiedzialności.

“Pessimism as a Creative Force”: Educational Ideas of Marian Zdziechowski

The article presents the main assumptions of Marian Zdziechowski’s conception, focusing especially on their educational implications. His vision of the world and man, which was inspired, as he himself wrote, mainly by Christianity and Romanticism, is thoroughly pessimistic. Zdziechowski’s pessimism is metaphysical in its nature. Observing the history of humanity and human culture, he sees pain, suffering, despair, and death inevitably accompanying man, and he even identifies existence and suffering on an ontological level. Nevertheless, Zdziechowski finds great creative potential in pessimism; not only does he derive from it his conservative social thought but, above all, he refers to it when forming his educational ideas which emphasize the need for development and for taking responsibility.