Małgorzata Sokalska

Pojęcie melodeklamacji lub melorecytacji niemal pokrywa się z definicją gatunkową piosenki, jeśli rozumieć ją jako wielokodową całość złożoną z komponentu tekstowego i muzycznego, dla której właściwą formą istnienia jest realizacja dźwiękowa. Tymczasem brakuje szerszego naukowego rozpoznania fenomenu melorecytacji, poza zdawkowymi opisami słownikowymi oraz stosunkowo świeżym powiązaniem jej ze stylem wykonawczym właściwym dla rapu. Wydaje się, że tylko tam ekspresja recytacji w powiązaniu z elementem muzycznym traktowana jest jako coś inspirującego, natomiast w innych stylach i gatunkach recytowanie na tle muzyki stało się synonimem kiczu, nieumiejętności wokalnych lub maniery szkolnych akademii i amatorskich prezentacji poezji. Tymczasem historyczna tradycja melodeklamacji oraz współczesne przykłady wprowadzania recytacji i melorecytacji do piosenek o aspiracjach wysokoartystycznych zachęcają do tego, żeby przyjrzeć się tym praktykom nieco bliżej. Melorecytacja może stać się szerzej stosowanym środkiem artystycznym wykonawców profesjonalnych (piosenka aktorska, piosenka poetycka), ale też nieoczywistym eksperymentem twórców włączających we własne projekty cudzy głos – poety recytującego swoje wiersze.

The centre and periphery. “Król w Nieświeżu” by Józef Ignacy Kraszewski and the Polish opera culture of the 18th century

Beginning with the novel Król w Nieświeżu. 1784. Obrazki z przeszłości [The King in Neśwież. 1784. Images of the past] by Józef Ignacy Kraszewski, the author of the article focuses on selected aspects of the 18th-century Polish opera culture and its infl uence on shaping the contemporary artistic and social worldview. Embodied by two main characters of the novel, Prince Karol Radziwiłł and King Stanisław August Poniatowski, the contrast between, on the one hand, the centre – the enlightened Warsaw and the vision of a new type of government and culture following Western patterns – and on the other hand, the periphery – the eastern borderline, lawless aristocracy and relics of the Sarmatian culture – allows us to take a closer look at the contemporary Polish opera from these two perspectives. This genre, transplanted as early as in the 17th century from the Italian tradition, and symbolizing the presence of Western infl uences in Poland and the Polish theatre being part of the European culture, becomes, at the end of the 18th century, the nucleus of the national theatre and the dramatic genre – not only in the offi cial, Enlightenment version, practised in the Varsovian centre, but also, due to its popularity, in the peripheral centres of culture of the gentry, including numerous aristocratic courts. The presence of the opera within Radziwiłł’s cultural horizon, as documented in  Kraszewski’s novel (Agatka, czyli przyjazd pana [Agatka, i.e. the Arrival of the Lord], staged on the occasion of the king’s visit), constitutes one of the elements of the dialogue conducted by the two cultural circles and representatives of the antagonistic milieus depicted in the novel. It also turns out that the Polish culture of the epoch, considered from the opera perspective, displays surprising thematic, aesthetic, and ideological similarities between its centre and periphery.

Song portraits of a woman-spinner
The article which treats about the portraits of woman-spinners is devoted to a comparison of verbal-musical works, which are partly united by the common text (fragment of J.W. Goethe’s Faustus – and in particular the song sung by Margaret at the spinningwheel), and which in part refer to the common image – namely that of a spinning woman. In contemporary theories, the image of a spinning woman is often used as a handy symbol of creativity, and particularly female creativity. However the 19th century popularity of this motif, especially in the numerous songs, points to the fact that it has a much more primeval and broader significance. As a monotonous and typically female activity, spinning served successive composers (F. Schubert, R. Wagner, G. Verdi, S. Moniuszko) to create a more profound characteristic of woman-spinners. Reaching out to similar means of musical expression points to the fact that in spite of resorting to various texts, and in spite of the time interval dividing the analyzed works, the woman spinner from the songs has been permanently associated with onomatopoeic imitation of the sound of the spinning wheel and with the meditative nature of the performed activity which becomes a useful background for a more profound female self-reflection.