Magdalena Szczyrbak

Artykuł przedstawia wyniki analizy strategii epistemicznych stosowanych przez świadka podczas przesłuchania związanego z katastrofą smoleńską. W analizie wykorzystano model KUB (Bongelli and Zuczkowski 2008) zakładający istnienie trzech stanowisk epistemicznych: Wiedzy (Knowing), Niewiedzy (Unknowing) i Przekonania (Believing). Głównym celem badania była identyfikacja środków językowych, za pomocą których świadek, były premier Polski Donald Tusk, komunikuje swoją wiedzę (pewność), niewiedzę (ani pewność, ani niepewność) oraz przekonanie (niepewność). Stwierdzono, że odnosząc się do okoliczności katastrofy, były premier Polski najchętniej komunikuje niewiedzę i przekonanie. Osądy, które można zaklasyfikować jako deklarację posiadania wiedzy (pewność), dotyczą z kolei głównie kwestii administracyjnych niezwiązanych bezpośrednio z katastrofą. Ustalono ponadto, że w zeznaniach świadka formy ‘wiem’ i ‘nie wiem’ występują dość rzadko. Preferowaną strategią okazały się natomiast odwołania do braku lub niepełnej pamięci (np. ‘to, co mam w pamięci’), które sygnalizowały, odpowiednio, brak wiedzy (niewiedzę) lub ograniczoną wiedzę (przekonanie). W analizowanym materiale zauważono także częste współwystępowania znaczników ‘wiedzy,’ ‘niewiedzy’ oraz ‘przekonania,’ obniżające ogólny poziom pewności komunikowany przez świadka. Reasumując, badanie pozwoliło na identyfikację strategii, za pomocą których w swoim zeznaniu były premier Polski zręcznie unikał udzielania jednoznacznych odpowiedzi oraz komunikował niski poziom pewności.

Niniejszy artykuł wskazuje na przydatność dialogicznego modelu koncesywności – zakładającego sekwencyjne występowanie twierdzeń, potwierdzeń i kontrtwierdzeń – jako narzędzia opisu mówionej polszczyzny. Jego celem jest ponadto otwarcie dyskusji na temat sposobu, w jaki Polacy realizują wzmiankowaną relację w różnych kontekstach komunikacyjnych. W polu zainteresowania znalazły się więc znaczniki sygnalizujące potwierdzenia i kontrtwierdzenia, a także schematy, zgodnie z którymi mówiący negocjują znaczenia podczas interakcji. W analizie wykorzystano autentyczne przykłady użycia, w tym rozmowy prywatne oraz audycje radiowe. Na podstawie tych danych wykazano, że rozmówcy, którzy próbują złagodzić możliwy niepożądany skutek niezgody czy kontrtwierdzenia, często realizują schemat tak, ale (zgoda–niezgoda), choć odnotowano także odwrócone schematy typu niezgoda–zgoda. W odniesieniu do rodzajów znaczników zauważono, że podczas gdy kontrtwierdzenia są sygnalizowane głównie przez ale, potwierdzenia współwystępują z przysłówkami modalnymi, przymiotnikami wartościującymi, znacznikami deiktycznymi, elementami prozodycznymi oraz powtórzeniami. Autorka sugeruje ponadto, iż zastosowanie interakcyjnego modelu koncesywności w badaniach kontrastywnych nad językiem polskim i angielskim może pozwolić nie tylko na zgłębienie wiedzy o organizacji języka mówionego, lecz także mieć zastosowanie w nauczaniu języka angielskiego.

Plotka, która jest zbliżona do stereotypu, stanowi mechanizm transmisji o funkcjach perswazyjnych, jednak nie próbuje odpowiedzieć na pytania o prawdziwość czy fałsz samego przekazu, ani o jego umocowanie w rzeczywistości innej niż ta, która jest budowana w procesie komunikacji (Wagner 2006: 39). Twierdzenie to dotyczy także internetowych plotek o gwiazdach, których autorzy stosują rozmaite strategie umożliwiające różnicowanie mocy epistemicznej formułowanych osądów, a także sygnalizujące, czy biorą oni odpowiedzialność za prawdziwość przekazywanych informacji. Uwzględniając powyższe ustalenia, w badaniu przeanalizowano elementy pozycjonowania epistemologicznego (Bednarek 2006) w artykułach plotkarskich pochodzących z bruk-portali napisanych w językach angielskim i polskim, tj. w językach nieposiadających gramatycznej kategorii ewidencjalności. W szczególności zwrócono uwagę na strategie przekazywania wiedzy, w tym na znaczniki związane z konstruowaniem (nie)pewności w badanym dyskursie. Analizą objęto następujące kategorie źródeł wiedzy: „Percepcja/Inferencja”, „Wiedza ogólna”, „Dowód”, „Oczywistość”, „Nieokreślone źródło wiedzy”, „Pogłoska” i „Referowane doświadczenie mentalne”, na podstawie których wyodrębniono najczęstsze znaczniki w językach angielskim i polskim. Wyniki badania pokazują, że zarówno autorzy artykułów o gwiazdach napisanych w języku angielskim, jak i tych w języku polskim stosują głównie znaczniki odnoszące się do percepcji i inferencji, a także te sygnalizujące, iż źródłem informacji jest pogłoska. To z kolei sugeruje, że autorzy artykułów o celebrytach nie wykazują dużego zaangażowania epistemicznego oraz że ich teksty mają niską wartość informacyjną.