Magdalena Dyras

W artykule została poruszona problematyka pamięci zbiorowej oraz indywidualnej, na przykładzie traumatycznych doświadczeń mniejszości niemieckiej (tzw. Szwabów) w Jugosławii (w latach 1945-1990). Trwająca kilkadziesiąt lat konfiskata pamięci skutkowała utratą tożsamości, którą po 1990 roku trzeba było na nowo zbudować. Sposobem na jej odzyskanie stały się narracje literackie, motywowane pamięcią pokaleczoną przez system autorytarny. Problematykę tę poruszono między innymi w trzech powieściach, których publikacja spotkała się z ożywioną reakcją badaczy i krytyków literatury. Są to Ludwiga Bauera Kratka kronika porodice Weber, Ivany Šojat Kuči Unterstadt i Slobodana Šnajdera Doba mjedi. Pamięć, zgodnie z ustaleniami teoretycznymi Elżbiety Rybickiej, została ukazana zarówno jako koncept literaturoznawczy, jak również kategoria egzystencjalna. Powieści przywołanych autorów ilustrują, w jaki sposób literatura staje się medium i nośnikiem pamięci.

Losy mniejszości niemieckiej zamieszkującej przed II wojną światową kraje słowiańskie stały się w ostatnich latach tematem licznych powieści, nie tylko takich, których autorzy byli świadkami dramatycznych wydarzeń, jakie miały miejsce po zakończeniu wojny, ale również młodych pisarzy, którzy o losie grup marginalizowanych dowiedzieli się dopiero po 1989 roku. Za sprawą literatury dokonała się cyrkulacja obrazów powojennej historii, które do tej pory stanowiły „białą plamę”. Niemieccy mieszkańcy Brna (Tučková) czy Osijeku (Šojat-Kuči) zostali na wiele lat wykluczeni z oficjalnej pamięci, usunięci z opracowań historycznych, skazani na wykluczenie społeczne, utratę własnego języka i tożsamości. Co ciekawe, zapomnienie, wymazanie z pamięci objęło także przestrzeń miasta, w której bohaterowie analizowanych powieści niegdyś zamieszkiwali. Wybrane teksty literackie pozwalają prześledzić jak konstruowany jest obraz pamięci i jakim podlega manipulacjom.