Jarosław Durka

Artykuł opisuje losy Stefana Zakrzewskiego (1898-1934), pochodzącego z rodziny o silnych tradycjach patriotycznych, młodzieżowego działacza Polskiej Organizacji Wojskowej, ochotnika Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego i uczestnika wojny polsko-sowieckiej 1920 r., podczas której został ranny. Po zakończeniu działań zbrojnych Stefan Zakrzewski postanowił kontynuować karierę wojskową. Dosłużył się stopnia kapitana. Na uwagę zasługuje też najbliższa rodzina Stefana Zakrzewskiego. Zarówno postać dziadka, Antoniego Freytaga, powstańca styczniowego, jak i matki, Stefanii, która działała społecznie w Kaliszu. Osoby te miały niewątpliwy wpływ na wybory życiowe Stefana, ale też jego siostry, Janiny, która podobnie jak matka działała społecznie, m. in. na rzecz internowanych w Szczypiornie legionistów.

W artykule przedstawione są dokumenty Urzędu Bezpieczeństwa, dotyczące przedstawiciela ziemian wielkopolskich Józefa Jabłkowskiego i jego rodziny. W okresie powojennym, po utracie majątków ziemskich w wyniku reformy rolnej, ziemianie traktowani byli jako wrogowie państwa. Ci którzy nie znaleźli się na emigracji i uniknęli aresztowań, próbowali odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Szczególnie trudno było im podjąć pracę. Józef Jabłkowski po wojnie pracował między innymi w bankowości. Jednak przez cały czas był obiektem zainteresowania aparatu bezpieczeństwa.

W artykule przedstawiono materiały aparatu bezpieczeństwa, dotyczące Witolda Karłowskiego, ostatniego właściciela majątku Grodna. Podczas okupacji hitlerowskiej aresztowano go, a następnie zmuszono do wyjazdu do Warszawy. W 1944 r. został ponownie aresztowany i uwięziony na Pawiaku, następnie wywieziony do Niemiec. Po wojnie, kiedy majątek ziemski został poddany reformie rolnej, Karłowski zamieszkał w Poznaniu. Jako byłego ziemianina władze traktowały go i całą jego rodzinę jako wrogów ustroju socjalistycznego. Karłowscy stali się obiektem zainteresowania aparatu bezpieczeństwa stalinowskiej Polski.

Artykuł ma na celu przedstawienie losów dwóch ziemian z Wielkopolski. Bracia Mieczysław Seweryn i Stanisław Kwileccy byli uczestnikami powstania wielkopolskiego i gorącymi polskimi patriotami. Jako właściciele ziemscy odegrali dużą rolę w aktywizowaniu się społeczności lokalnej, której byli naturalnymi liderami. W związku z tym na ich temat pojawiło się dotąd bardzo dużo informacji, które nie zawsze znajdują potwierdzenie w dokumentach. W artykule zebrano więc znane dotychczas fakty i zweryfikowano je. Dużą pomocą były tutaj dokumenty personalne zgromadzone w Centralnym Archiwum Wojskowym w Warszawie-Rembertowie. Obaj bracia zginęli w czasie II wojny światowej. 10 listopada 1939 roku Stanisław został rozstrzelany przez Niemców w ramach operacji Intelligenzaktion. Mieczysław został zamordowany przez NKWD w kwietniu 1940 roku i jest pochowany na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu na Piatichatkach. W artykule opisano także losy najbliższych członków rodziny obu ziemian.

Artykuł przedstawia biogram Tadeusza Maringe, ziemianina ze Smoliny, inżyniera mechanika po University of London. Należał do pokolenia, które dążyło do modernizacji gospodarstw, a nawet próbowało podjąć pracę w przemyśle. Po studiach, aż do wybuchu I wojny światowej pracował Fabryce „Wilhelm Fitzner i Konrad Gamper” w Sosnowcu. Był przykładem polskiego patrioty. W czasie wojny polsko-bolszewickiej wstąpił ochotniczo do 1 szwadronu 203 pułku ułanów. W okolicach miasta Kostopol wykazał się bohaterstwem podczas patrolu. W brawurowy sposób, na oczach całej jego jednostki wziął jeńca, którego można było później przesłuchać. Pozyskane informacje posłużyły Polakom w szybkim przejęciu Kostopola. Tadeusz Maringe został odznaczony Orderem Virtuti Militari V klasy. Po zakończeniu wojny powrócił do Smoliny. 10 lipca 1921 r. witał tam przybywającego z wizytą Józefa Piłsudskiego. Działał aktywnie w Związku Ziemian. Niestety niektóre inwestycje okazały się nietrafione. Tadeusz Maringe musiał sprzedać część dóbr rodzinnych i zaczął pracować w różnych majątkach ziemskich, a później prowadził firmę nasienną w Warszawie. W czasie II wojny światowej, wraz z całą najbliższą rodziną, zaangażował się w ruch oporu. Po zakończeniu wojny wraz z kilkoma wspólnikami otworzył Dom Rolniczo-Handlowy Wspólna Praca. Przedsiębiorstwo to współpracowało z prowadzoną przez jego brata, Witolda Maringe firmą Państwowe Nieruchomości Ziemskie. W 1949 r. komuniści aresztowali kierownictwo Państwowych Nieruchomości Ziemskich. Tadeusz Maringe, na skutek działań reżimu komunistycznego, musiał zlikwidować Dom Rolniczo-Handlowy Wspólna Praca. Po pokazowym procesie brata, którego skazano na dożywocie, podupadł na zdrowiu, a w 1952 r. zmarł.

Artykuł prezentuje materiały archiwalne, dotyczące relacji państwo-Kościół katolicki w Polsce Ludowej. Przedstawiają one strukturę oraz działania władz przeciwko religii i system represji jaki stosowano w latach 80-tych. Z jednej strony chciano propagandowo wykorzystać zniesienie stanu wojennego, a z drugiej nie zmieniano wrogiego nastawienia do Kościoła i traktowano go jako najpoważniejszego wroga politycznego. W dokumentach widać ciągle aktualny, mimo zniesienia stanu wojennego, element konfrontacji z „Solidarnością”.

Artykuł przedstawia rys biograficzny Stanisława Mańkowskiego (1876-1937), który był ziemianinem, posiadaczem dóbr w Kazimierzu Biskupim. Świetnie przygotowany do swojej roli potrafił sprawnie zarządzać dużym majątkiem składającym się między innymi z kilku folwarków, cukrowni, tartaku, gorzelni, hodowli zwierząt. Jako lider społeczności lokalnej bardzo angażował się w działalność o charakterze patriotycznym. Podejmował liczne inicjatywy dobroczynne: tworzenie szkół, wspieranie licznych organizacji. W aktywności społecznej wspierała go żona Wanda, która w latach 30. XX wieku mocno zaangażowała się w działalność Akcji Katolickiej. Stanisław Mańkowski od 1935 r. zasiadał w Senacie RP.

Leonard Witold Maringe (1890-1966) był wybitnym przedstawicielem ziemiaństwa polskiego. W latach młodzieńczych zaangażował się w działalność niepodległościową, za co został aresztowany przez carską ochranę i skazany na 6 miesięcy więzienia. W Belgii uzyskał wyższe wykształcenie w zakresie rolnictwa. Praktykował w wielu polskich majątkach ziemiańskich, w tym u wybitnego reformatora Wojciecha Wyganowskiego. Podczas wojny polsko-bolszewickiej wstąpił ochotniczo do polskiej armii. Zakupił majątek Lenartowo, w którym gospodarował do 1939 r. Przez cały okres dwudziestolecia międzywojennego był bardzo aktywny zawodowo. Stał się prawdziwym ekspertem od zagadnień rolniczych. W czasie II wojny światowej został przez Niemców wypędzony ze swojego majątku ziemskiego. Zamieszkał na terenie Generalnego Gubernatorstwa i zaangażował się w działalność konspiracyjną. W ramach Polskiego Państwa Podziemnego kierował pracami Departamentu Rolnego w Delegaturze Rządu na Kraj. Aktualna już była sprawa zmiany granic Polski i przejęcia gospodarstw rolnych, należących wcześniej do Niemców. Po zakończeniu wojny włączył się w odbudowę kraju. Był dyrektorem przedsiębiorstwa Państwowe Nieruchomości Ziemskie, które działało na rzecz podniesienia z ruiny zniszczonych wojną gospodarstw na północnych i zachodnich terenach włączonych do Polski. W tym celu skupił wokół siebie wybitnych specjalistów w zakresie rolnictwa, przedstawicieli ziemiaństwa. Prace te musiał przerwać na skutek aresztowania jego i wielu osób z kierownictwa tego przedsiębiorstwa. W totalitarnej, stalinowskiej Polsce został skazany na dożywocie. W 1956 r. wyszedł jednak na wolność i został zrehabilitowany. Ponownie rozpoczął działalność na rzecz rozwoju rolnictwa. Został nawet doradcą ministra rolnictwa. Artykuł ten, oparty o dane biograficzne zawarte w aktach procesowych i istniejących publikacjach na temat Maringe, ma na celu uzupełnić istniejący stan wiedzy na temat jego działalności, zwłaszcza w czasach przed II wojną światową.