Barbara Berska

Budynki archiwalne coraz częściej są konstruowane w sposób, który pomaga redukować zużycie energii. Dotyczy to w głównej mierze repozytoriów, ale w niektórych przypadkach ma też odniesienie do innych części funkcjonalnych archiwum. Przez wybór proekologicznych rozwiązań archiwa redukują swoją zależność od instalacji technicznych i w ten sposób uzyskują większe bezpieczeństwo użytkowania budynku, a ponadto obniżają koszty funkcjonowania przez redukcję zużycia energii. Budynek archiwum powinien być właściwie przygotowany do długoterminowego przechowywania materiałów archiwalnych. Musi także spełniać wymogi stawiane przyjaznej instytucji publicznej, dobrze przygotowanej do obsługi i zaspokajania różnorodnych potrzeb użytkowników w zakresie działalności prowadzonej przez archiwa państwowe. Pełnione funkcje mają wpływ na jego konstrukcję, wyposażenie oraz zastosowane instalacje, technologie i rozwiązania funkcjonalne. Na stan zachowania zbiorów gromadzonych, przechowywanych i udostępnianych w archiwach mają wpływ bardzo różne czynniki, w dużym stopniu zależy on od warunków wewnętrznego środowiska, w którym zbiory te są przechowywane, ale również od zastosowanych rozwiązań funkcjonalnych, architektonicznych czy konstrukcyjnych. Przykładem nowoczesnego budynku archiwalnego, nawiązującego w zakresie ww. rozwiązań do najlepszych przykładów obiektów przeznaczonych do zabezpieczania zasobów archiwalnych wybudowanych w Europie, jest Archiwum Narodowe w Krakowie.

Budynek archiwum państwowego to miejsce służące przede wszystkim długoterminowej ochronie materiałów archiwalnych. Musi także spełniać wymagania stawiane przyjaznej instytucji publicznej, związane z obsługą i zaspokajaniem różnorodnych potrzeb użytkowników w zakresie działalności prowadzonej przez archiwa. Pełnione przez archiwa funkcje determinują, już na etapie opracowywania koncepcji, a następnie dokumentacji projektowej, kwestie konstrukcji, wyposażenia oraz zastosowanych instalacji i technologii. Szczególne znaczenie w przypadku archiwum państwowego mają pomieszczenia magazynowe, służące przechowywaniu materiałów archiwalnych. W wypadku nowej siedziby Archiwum Narodowego w Krakowie, dla ośmiokondygnacyjnego segmentu magazynowego opracowano koncepcję z pasywną regulacją klimatu. Jest on wyodrębnioną strukturą, w której nie ma stałych stanowisk pracy, a pasywną stabilizację mikroklimatu zapewniono w znacznym stopniu przez przemyślane rozwiązania budowlane: dobrą izolację termiczną, wysoką szczelność przegród zewnętrznych oraz wykonanie powierzchni architektonicznych z porowatych materiałów o dobrej zdolność do wymiany pary wodnej. Temperatura we wnętrzu magazynu podąża za rocznym cyklem zmian temperatury na zewnątrz, a wilgotność względna utrzymuje się samoistnie na optymalnym poziomie około 50% przez znaczną część roku. W porze ciepłej powietrze jest osuszane. Suche warunki i niska w porze zimnej temperatura ograniczają szybkość degradacji materiałów archiwalnych.

Przypadająca w 2018 r. setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości i przywrócenia jej po 123 latach na mapy polityczne Europy jest chętnie podejmowanym tematem badawczym wśród historyków, regionalistów, uczniów. Istotnym zatem wydaje się wskazanie źródeł do badań tych zagadnień w jednym z największych polskich archiwów, w Archiwum Narodowym w Krakowie.

W Archiwum Narodowym w Krakowie zachowało się wiele dokumentów, na podstawie których można badać, a nawet odtworzyć wiele wydarzeń związanych z odzyskaniem niepodległości przez Kraków. Wydarzenie to jest bardzo dobrze udokumentowane m.in. dzięki zainteresowaniom oraz działaniom podjętym przez ówczesnego dyrektora Archiwum Aktów Dawnych Miasta Krakowa dr. Adama Chmiela. Niezmiernie ciekawy materiał badawczy stanowią różnego rodzaju meldunki, poświadczenia przejęcia przez polską komendę obiektów o znaczeniu strategicznym, jak dworce, koszary, szpitale, straż pożarna, a także raporty poszczególnych formacji składane do Komendy miasta. Innym ciekawym źródłem do badań są pamiętniki, będące żywym komentarzem do wydarzeń – często bieżącą relacją. Bardzo cenny materiał źródłowy do badań dają nam spuścizny. Komplementarne względem dokumentów aktowych są też fotografie przechowywane w Zbiorze fotograficznym czy też plakaty, afisze, odezwy, obwieszczenia, zawiadomienia, ogłoszenia zgromadzone w Zbiorze afiszy i plakatów.