Agnieszka Kastelik-Smaza

Zasada pierwszeństwa prawa Unii Europejskiej jest jedną z najważniejszych, a jednocześnie najbardziej spornych zasad tego prawa. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości wskazujące na bezwzględny prymat prawa unijnego, nawet przed normami krajowymi rangi konstytucyjnej, nie znajduje bezwzględnej akceptacji wśród państw członkowskich. Kwestionują je zwłaszcza sądy konstytucyjne, które chcą zachować status sądu ostatniego słowa, zastrzegając sobie prawo do oceny zgodności prawa unijnego z konstytucją co najmniej pod kątem praw podstawowych, działania w granicach kompetencji powierzonych i ochrony nienaruszalnej tożsamości konstytucyjnej. Ostatnio coraz częściej pojawiają się wyroki sądów konstytucyjnych, które odmawiają stosowania prawa unijnego, przy czym zarzuty wobec zasady pierwszeństwa mają nierzadko podłoże finansowe lub polityczne. Odejście od zasady pierwszeństwa, mające charakter wyjątku, jak w przypadku czeskim, niemieckim czy duńskim, w niektórych przypadkach, zwłaszcza Polski, staje się regułą, pozwalającą pod przykrywką zachowania tożsamości konstytucyjnej na obniżenie standardu ochrony prawnej wynikającej z przepisów unijnych.

The principle of primacy of European Union law yesterday and today

The principle of the primacy of European Union law is one of the most important and, at the same time, the most controversial principles of this law. The jurisprudence of the Court of Justice pointing to the absolute primacy of EU law, even over national norms of constitutional character, is not unconditionally accepted by the Member States. They are challenged in particular by constitutional courts, which want to retain the status of a last word court, reserving the right to assess the constitutionality of EU law at least in terms of fundamental rights, acting within the limits of competences conferred in the Treaties and the protection of fundamental constitutional identity. Recently, there are more and more judgments of constitutional courts that refuse to apply EU law, and the allegations against the priority principle are often financial or political. Denying the principle of priority, which is an exception, as in the case of the Czech, German or Danish, in some cases, especially Poland, becomes a rule that allows, under the misuse of constitutional identity, to lower the standard of legal protection resulting from EU regulations.

Keywords: primacy of EU Law, dispute over primacy, Declaration No.17, constitutional courts, Constitutional Tribunal, judicial independence

Procedura prejudycjalna odegrała istotną rolę w rozwoju orzecznictwa w zakresie prawa do sądu i wypracowania określonych standardów w celu zapewnienia jednostkom ochrony tego prawa. Równocześnie orzecznictwo prejudycjalne dotyczące prawa do sądu wpłynęło na samą procedurę prejudycjalną, tj. na wykładnię pojęcia sądu w rozumieniu art. 267 TFUE. W ostatnich latach procedura ta stała się także ważnym narzędziem obrony praworządności oraz niezależności polskich sądów.

Niewątpliwie, temat dotyczący procedury prejudycjalnej w kontekście prawa do sądu jest wielowątkowy i naznaczony trwającym od wielu lat sporem o to, kto jest ostatecznym arbitrem konstytucyjności w Europie. Stronom tego sporu nie powinno umykać, że chodzi tutaj nie tylko o kwestię prymatu czy jednolitej wykładni prawa unijnego, ale przede wszystkim o zapewnienie skutecznej ochrony prawnej konkretnym stronom postępowania przed sądem krajowym.

The Preliminary Ruling Procedure in the Context of the Right to a Fair Trial

The preliminary ruling procedure has played an important role in the development of case law concerning the right to a fair trial as well as relevant standards to ensure that this right is actually granted to individuals. At the same time, the preliminary rulings on the right to a fair trial influenced the preliminary ruling procedure itself, i.e. the concept of a court within the meaning of Art. 267 TFEU. In recent years this procedure has also become an important tool in the defense of the rule of law and the independence of Polish courts.

Undoubtedly, the topic of the preliminary ruling procedure in the context of the right to a fair trial is complex and marked by a long-standing dispute over the issue who is the ultimate constitutional arbiter in Europe. It should not be overlooked in this dispute that it is not only about the primacy or uniform interpretation of EU law, but above all about providing effective legal protection to specific individuals being parties to the proceedings before national courts.