Znaczenie sporu polsko‑litewskiego dla bezpieczeństwa II RP w latach 1919‑1922. Wybrane przejawy (cz. 1)

Tomasz Landmann

Znaczenie sporu polsko‑litewskiego dla bezpieczeństwa II RP w latach 1919‑1922. Wybrane przejawy (cz. 1)

Publication date: 22.12.2021

Wschodnioznawstwo (Eastern Studies), 2021, Volume 15, pp. 267 - 286

https://doi.org/10.4467/20827695WSC.21.013.14720

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Znaczenie sporu polsko‑litewskiego dla bezpieczeństwa II RP w latach 1919‑1922. Wybrane przejawy (cz. 1)

Abstract

Celem artykułu jest przedstawienie najistotniejszych przesłanek świadczących o rozpoznaniu przez Polskę zagrożenia litewskiego dla II RP w procesie kreowania bezpieczeństwa odrodzonej Polski. Analizę oparto na materiale archiwalnym z Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce oraz dostępnym piśmiennictwie. Przyjęto tezę, że w latach 1919‑1922 istniały liczne przesłanki świadczące o sporze polsko‑litewskim, a polski wywiad wojskowy dysponował dobrym rozpoznaniem przejawów zagrożenia bezpieczeństwa II RP ze strony Litwy. Zaprezentowane argumenty pozwalają stwierdzić, iż antypolskie działania ze strony Litwy Kowieńskiej dotyczyły zróżnicowanych przejawów oddziaływania na bezpieczeństwo II RP i Polaków mieszkających na obszarze Litwy. Spór między państwami miał charakter militarny, dotycząc rywalizacji terytorialnej, ale dotyczył także konfliktu polityczno‑dyplomatycznego. Litwini posługiwali się licznymi aktami dywersji, a także sabotowania działań polskich władz, zarówno na obszarze Ziemi Wileńskiej, jak i pasa przygranicznego wyznaczanego demarkacyjną linią Focha.

The importance of Polish‑Lithuanian disputes for security of The Second Polish Republic in the years 1919‑1922. Selected symptoms (part 1)

The aim of the article is to present the most important premises demonstrating Poland’s recognition of the Lithuanian threat to the Second Polish Republic in the process of creating the security of a reborn Poland. The analysis was based on archival material from the Archive of the Józef Piłsudski Institute in America as well as on available literature. It was assumed that in 1919‑1922 there were numerous indications of a Polish‑Lithuanian dispute going on, and Polish military intelligence had a good recognition of the manifestations of the security threat of the Second Polish Republic on the part of Lithuania. The arguments presented allow us to state that the anti‑Polish activities of Lithuanian Kowienska part concerned various manifestations and had an impact on the security of the Second Polish Republic and Poles living in the territory of Lithuania. The dispute between the states was of a military nature, concerning territorial rivalry, but it also concerned a political and diplomatic conflict. The Lithuanians used numerous acts of subversion, as well as sabotage towards the actions of Polish authorities, both in the area of Wielen Land and the border strip marked by the demarcation Foch line.

Keywords

II RP, bezpieczeństwo, konflikt, Litwa, wywiad wojskowy; II RP, security, conflict, Lithuania, military intelligence

II RP, security, conflict, Lithuania, military intelligence

References

Download references

Legal acts:

Ustawa z dnia 6 kwietnia 1922 roku o objęciu władzy państwowej nad Ziemią Wileńską (Dz.U. 1922, nr 26, poz. 213), przedwojenne nieobowiązujące.

Archival sources:

Depesza o aresztowaniach w Kownie z dnia 12 czerwca 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Informacje z Litwy z dnia 17 września 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Komunikat informacyjny o sytuacji politycznej w kraju i zagranicą z dnia 10 stycznia 1921 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/12 (listopad 1920‑kwiecień 1921).

Komunikat informacyjny z dnia 12 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Komunikat informacyjny z dnia 24 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Komunikat specjalny o sytuacji politycznej na Litwie Kowieńskiej w okresie od 25 czerwca do 10 lipca 1922 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/44 (kwiecień‑sierpień 1922).

Niedokończony raport o dyslokacji oddziałów litewskich z dnia 17 czerwca 1921 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/38 (kwiecień‑czerwiec 1921).

Odpis depeszy dowódcy Frontu Litewskiego z dnia 23 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce,

Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Odpis meldunków z Kowieńszczyzny z dnia 14 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Program polityczny wobec Litwy z dnia 18 lutego 1922 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/43 (luty‑kwiecień 1922).

Raport informacyjny z dnia 14 marca 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Raport o sytuacji na Litwie z pertraktacji z delegacją litewską w dniach 20 i 21 maja 1919 roku, przesłany dnia 26 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Raport polityczny Dowództwa Frontu Litewsko‑Białoruskiego w Wilnie [1919], AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Raport polityczny z dnia 29 marca 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Raport pt. Reforma agrarna na Litwie Kowieńskiej z dnia 11 stycznia 1922 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/42 (grudzień 1921‑luty 1922).

Raport sytuacyjny z terenów przyfrontowych z dnia 15 grudnia 1920 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/12 (listopad 1920‑kwiecień 1921).

Raport sytuacyjny z terenów przyfrontowych z dnia 24 lutego 1921 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/12 (listopad 1920‑kwiecień 1921).

Raport w sprawie Litwy i Białorusi z dnia 23 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Sprawozdanie Komendy Głównej Policji Państwowej Litwy Środkowej z ruchu politycznego i ekonomiczno‑społecznego za miesiąc luty 1922 r., AIJP w Ameryce,

Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/43 (luty‑kwiecień1922).

Sprawozdanie z sytuacji na Litwie z dnia 19 listopada 1918 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/1 (listopad-grudzień 1918).

Sytuacja na Litwie i w Białorusi – komunikat informacyjny z dnia 18 lipca 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Sytuacja na Litwie, w Łotwie i Estonii z dnia 28 kwietnia 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/105 (Odpisy różnych aktów Oddziału II Naczelnego Dowództwa z 1919 r.).

Tłumaczenie z francuskiego listu byłego Ministra Finansów Litwy, Marcina Iczasa do Prezesa Stowarzyszenia „Belgique Pont‑Euxin” w Paryżu z dnia 3 maja 1919 roku, AIJP w Ameryce, Adiutantura Generalna Naczelnego Wodza, teczka: 701/2/16 (kwiecień‑czerwiec 1919).

Scientific studies:

Batowski, H., Między dwiema wojnami 1919‑1939. Zarys historii dyplomatycznej, Kraków 2001.

Cesarz, Z., Polska a Liga Narodów. Kwestie terytorialne w latach 1920‑1925. Studium prawno‑polityczne, Wrocław 1993.

Drozdowski, M.M., Litwa w polityce Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa, Naczelnego Wodza i męża stanu RP, „Niepodległość i Pamięć” 1995, nr 3.

Eberhardt, P., Przemiany narodowościowe na Litwie, Warszawa 1997.

Engelgard, J., Litwa w polityce Komitetu Narodowego Polskiego w latach 1917‑1919, „Niepodległość i Pamięć” 2010, nr 17/1.

Gałędek, M., Ocena działalności białoruskich organizacji politycznych w świetle tajnych raportów polskich struktur rządowych na Litwie Środkowej, [in:] Wyzwolenie czy okupacja? Stosunek społeczności zamieszkujących pogranicze polsko‑litewsko‑białoruskie do zmieniających się w XX wieku systemów państwowych, eds. M. Kietliński, W. Śleszyński, Białystok 2006.

Gałędek, M., Ustrój administracji ogólnej na Wileńszczyźnie w okresie międzywojennym, Gdańsk 2012.

Giżyńska, M., Tryby zmian konstytucji w Republice Litewskiej (zagadnienia wybrane), [in:] Aktualne problemy reform konstytucyjnych, ed. S. Bożyk, Białystok 2013.

Grygajtis, K., Polskie idee federacyjne i ich realizacja w XIX i XX w., Częstochowa 2001.

Kiaupa, Z., Litwa w dwudziestym wieku. Republika litewska w latach 1918‑1940, http://www.iesw.lublin.pl/projekty/pliki/IESW‑121‑02‑10pl.pdf.

Łossowski, P., Konflikt polsko‑litewski 1918‑1920, Warszawa 1996.

Łossowski, P., Polska‑Litwa. Ostatnie sto lat, Warszawa 1991.

Łossowski, P., Stosunki polsko‑litewskie w latach 1918‑1920, Warszawa 1966.

Materski, W., Na widecie. II Rzeczpospolita wobec Sowietów 1918‑1943, Warszawa 2005.

Miodowski, A., Dywersja polityczna KPRP przeciwko Wojsku Polskiemu na przełomie lat 1918/1919, „Studia Podlaskie” 2015, t. 23.

Miodowski, A., Indoktrynacja rewolucyjna w Wojsku Polskim w pierwszych miesiącach po odzyskaniu niepodległości (listopad 1918‑marzec 1919), „Białostockie Teki Historyczne” 2012, t. 10.

Misiuk, A., Służby specjalne II Rzeczypospolitej, Warszawa 1998.

Odziemkowski, J., Leksykon wojny polsko‑rosyjskiej 1919‑1920, Warszawa 2004.

Paluszyński, T., Walka o niepodległość Łotwy 1914‑1921, Warszawa 1999.

Paruch, W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926‑1939), Lublin 1997.

Pepłoński, A., Wywiad Polski na ZSRR 1921‑1939, Warszawa 1996.

Piskozub, A., Wspólnota cywilizacyjna mieszkańców Europy Środkowo‑Wschodniej, [in:] Problematyka geopolityczna ziem polskich, ed. P. Eberhardt, Warszawa 2008.

Rezmer, W., Walki o Wilno w styczniu 1919 roku – początek wojny polsko‑sowieckiej, „Europa Orientalis” 2010, nr 2.

Sierpowski, S., Litewsko‑polski „stan wojny” w świetle Paktu Ligi Narodów, [in:] Społeczeństwo, państwo, modernizacja, ed. W. Mędrzecki, Warszawa 2002.

Szczepański, J., Społeczeństwo Polski w walce z najazdem bolszewickim 1920 roku, Warszawa‑Pułtusk 2000.

Szostakowska, M., Litwini pruscy w latach 1918‑1933 w świetle materiałów Archiwum Akt Nowych w Warszawie, [in:] Polacy, Litwini, Niemcy w kręgu wzajemnego oddziaływania, eds. A. Skrzypek, S. Szostakowski, Olsztyn 1992.

Szostakowska, M., Z problematyki mniejszości litewskiej w Prusach Wschodnich Nieznana relacja informatora polskiej służby konsularnej w Królewcu z 1931 roku, „Komunikaty Mazursko‑Warmińskie” 1990, nr 1‑4.

Wisner, H., Litwa. Dzieje państwa i narodu, Warszawa 1999.

Wyszczelski, L., Konflikty narodowe i wewnętrzne II Rzeczypospolitej, Warszawa 2015.

Wyszczelski, L., Wilno 1919‑1920, Warszawa 2008.

Żenkiewicz, J., Litwa na przestrzeni wieków i jej powiązania z Polską, Toruń 2001.

Information

Information: Wschodnioznawstwo (Eastern Studies), 2021, Volume 15, pp. 267 - 286

DOI: https://doi.org/10.4467/20827695WSC.21.013.14720

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Znaczenie sporu polsko‑litewskiego dla bezpieczeństwa II RP w latach 1919‑1922. Wybrane przejawy (cz. 1)

English:

The importance of Polish‑Lithuanian disputes for security of The Second Polish Republic in the years 1919‑1922. Selected symptoms (part 1)

Authors

Tomasz Landmann

https://orcid.org/0000-0002-9753-9373

The International University of Logistics and Transport in Wroclaw

Published at: 22.12.2021

Article status: Open

Licence: CC BY

Percentage share of authors:

Tomasz Landmann (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 427

Number of downloads: 663

<div id="cke_pastebin"> The importance of Polish‑Lithuanian disputes for security of The Second Polish Republic in the years 1919‑1922. Selected symptoms (part 1)</div>

Download xml