FAQ

Wymiary literackiego odpominania Zaolzia

Publication date: 29.12.2023

Wielogłos, 2023, Issue 4 (58) 2023, pp. 27 - 57

https://doi.org/10.4467/2084395XWI.23.027.18862

Authors

Katarzyna Szkaradnik
Silesia University, Bankowa 12, 40-007 Katowice
All publications →

Titles

Wymiary literackiego odpominania Zaolzia

Abstract

Artykuł poświęcony jest różnym wymiarom literackiego odpominania Zaolzia – części Śląska Cieszyńskiego przydzielonej w 1920 roku Czechosłowacji, choć w większości zamieszkanej przez ludność polską. Ziemia ta do dziś stanowi problem tożsamościowy dla mieszkańców polskiego pochodzenia, którzy czują się z jednej strony zapomniani przez Polskę, z drugiej – związani z nią pamięcią kulturową. Łatwiej im na co dzień, gdy identyfikują się z kulturą czeską, lecz podlegają presji starszego pokolenia, które jednak nieraz stawia znak równości między „polskością” a regionalizmem i izolacjonizmem. Zwłaszcza literaci obciążeni są balastem narodowych powinności, ale dlatego też często podejmują się krytycznego namysłu nad tożsamością oraz odpominania przeszłości – odzyskiwania treści wypieranych z pamięci zbiorowej. Autorka tekstu analizuje, jak pisarze zmagają się z zaolziańskimi tabu, historycznymi traumami, niepokojącymi widmami i ideologiami. Nawiązując do wyróżnionych przez Paula Connertona siedmiu rodzajów zapomnienia, rozpatruje trzy główne relacje: wobec zapomnienia przez Polskę, tożsamościowego rozdarcia i rozdwojenia oraz zamknięcia się w lokalności.

References

Bibliografia podmiotowa

Berger W.A., Moje indywidualne spojrzenie na mniejszość narodową a literatura…[w:] Literatura v ceskem a polskem Slezsku = Literatura na Śląsku Czeskim i Polskim, red. J. Urbanec, E. Rosner, Opava: Slezská univerzita 1996.

Berger W.A., Zmysł[w:] Znów minie wiek… Antologia literatury nadolziańskiej, oprac. L. Miękina, Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej 2001.

Buzek A., Z ziemi piastowskiej. Wspomnienia pastora, Cieszyn: Oddział Polskiego Towarzystwa Ewangelickiego 2009.

Chlupová D., Blizna, Gdynia: Novae Res 2017.

Cieślar-Różańska A., Niech pierwszy rzuci kamieniem [w:] eademBiało-białe, Czeski Cieszyn: Olza 1994.

Gaudyn J., Wnukom, „Zwrot” 1997, nr 5.

Gojawiczyńska P., Święta rzeka, Warszawa: Prószyński i S-ka 2001.

Hulka-Laskowski P., Śląsk za Olzą, Katowice–Warszawa: Wydawnictwa Instytutu Śląskiego 1938.

Kaszper K., Suita zaolziańska, „Zwrot” 2003, nr 7.

Kobiela L., Bastion. Powieść o życiu Polaków zaolziańskich, Zarzecze: Towarzystwo Miłośników Zarzecza 2001.

Kossak Z., Doczekali [w:] eademNieznany kraj, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój” 1932.

Kossak Z., Za Olzą [w:] eademNieznany kraj, Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze „Rój” 1932.

Kronhold J., Czyste od łez [w:] idemWiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo a5 2015.

Kronhold J., W Ligotce Kameralnej [w:] idemWiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo a5 2015.

Kronhold J., Zdjęcie z czerwca 1939 [w:] idemWiersze wybrane, Kraków: Wydawnictwo a5 2015.

Leszcza J., Do kantyczki śląskiej [w:] Znów minie wiek… Antologia literatury nadolziańskiej, oprac. L. Miękina, Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej 2001.

Leszcza J., Słowa z dymu [w:] Znów minie wiek… Antologia literatury nadolziańskiej, oprac. L. Miękina, Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej 2001.

Lissowska R.K., Rzeko moja [w:] eademRadość istnienia, Cieszyn: Towarzystwo Ewangelickie, Interfon 1998.

Machej Z., Cieszyn, Europa Środkowa [w:] idemTrzeci brzeg, Kraków: Oficyna Literacka 1992.

Machej Z., Po wejściu do Unii [w:] idemZima w małym mieście na granicy. Wiersze od Bożego Narodzenia 2004 do Wielkanocy 2005, Sejny: Pogranicze 2008.

Malicki W., Do źródła. (Kazikowi Kaszperowi), „Kalendarz Śląski” 1994.

Morcinek G., Czarna Julka, Wędrynia: Beskidy 2011.

Niedoba A., Rzeka niepokorna. Saga cieszyńska, Katowice: Regionalny Instytut Kultury 2018.

Nocny list z Krakowa. Wiersze poetów z Zaolzia, wybór B.S. Kunda, Kraków: Krakowski Dom Kultury, Krakowski Oddział ZLP 1990.

Przeczek W., Krzywa wieża wspomnień [w:] idemBluszcz, Czeski Cieszyn: Olza 1995.

Przeczek W., Moulin Rouge [w:] idemBluszcz, Czeski Cieszyn: Olza 1995.

Przeczek W., Ucieszne miasteczka [w:] idemSzumne podszepty, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1982.

Putzlacher R., Czeski Cieszyn, Europa Środkowa [w:] eademMałgorzata poszukuje Mistrza = Markétka hledá Mistra, Český Těšín: Rada Polaků v ČR 1996.

Putzlacher R., Jaka to polskość? (I), „Zwrot” 1998, nr 3.

Putzlacher R., Kolumb raz jeszcze [w:] eademAngelus, Český Těšín: Spolek – Towarzystwo Avion 2006.

Putzlacher R., Od autorki [w:] eademZiemia albo-albo, Czeski Cieszyn: Olza 1993.

Putzlacher R., W kawiarni Avion, której nie ma, Český Těšín: Spolek – Towarzystwo Avion 2013.

Putzlacher R., Wyrwana z kontekstu [w:] eademPomiędzy. Wiersze z lat 1995–2000, Katowice: Biblioteka Śląska 2001.

Putzlacher R., Ziemia albo-albo [w:] eademZiemia albo-albo, Czeski Cieszyn: Olza 1993.

Pyszko J., Ziemio rzeko [w:] idemSłowa jak kamienie, Warszawa: [b.w.] 1993.

Różańska M., Cieszyneska [w:] eademNa tchnienie, Czeski Cieszyn: Kongres Polaków w Republice Czeskiej 2011.

Świc R., Po drugiej stronie granicy [w:] Ziemia cieszyńska wierszem malowana. Zbiór utworów poetyckich laureatów międzynarodowych konkursów organizowanych przez Bibliotekę Miejską w Cieszynie w latach 2001–2004, oprac. J. Kula, M. Strządała, Cieszyn: Biblioteka Miejska 2004.

Węgrzyn K.J., Olza [w:] Znów minie wiek… Antologia literatury nadolziańskiej, oprac. L. Miękina, Cieszyn: Macierz Ziemi Cieszyńskiej 2001.

 

Bibliografia przedmiotowa

Augé M., Formy zapomnienia, przeł. A. Turczyn, Kraków: Universitas 2009.

Bakuła B., Lektorské posudky [recenzja wydawnicza] [w:] L. Martinek, Wilhelm Przeczek (monografie), red. L. Przeczek, L. Waszková, K. Cupała, Wrocław: Oficyna Wydawnicza „Atut” – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe 2018.

Baranow A., Kategoria „małej ojczyzny” w polskiej literaturze Litwy. Wybrane dyskursy współczesne [w:] Regionalizm literacki. Historia i pamięć, red. Z. Chojnowski, E. Rybicka, Kraków: Universitas 2017.

Browarny W., Sudety wyklęte. Pamięć GóŚląskich w polskim eseju, reportażu i literaturze historyczno-krajoznawczej XXI wieku [w:] Regionalizm literacki. Historia i pamięć, red. Z. Chojnowski, E. Rybicka, Kraków: Universitas 2017.

Connerton P., Siedem rodzajów zapomnienia, przeł. LIDEX [w:] (Kon)teksty pamięci. Antologia, red. K. Kończal, Warszawa: Narodowe Centrum Kultury 2014.

Czerwińska A., Współczesna poezja Śląska Cieszyńskiego a tożsamość pogranicza polsko-czeskiego [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim = Kulturní dĕdictví jako klíč k identitĕ česko-polského pohraničí na Tĕšínském Slezsku, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media 2010.

Draaisma D., Machina metafor. Historia pamięci, przeł. R. Pucek, Warszawa: Aletheia 2009.

Fonfara E., Literackie silva rerum. Piśmiennictwo śląskie w przestrzeni kultury regionu, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2013.

Golka M., Pamięć społeczna i jej implanty, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2009.

Greń Z., Tożsamość śląska: etniczna czy regionalna? [w:] Konstrukcje i destrukcje tożsamości, t. 3: Narracja i pamięć, red. E. Golachowska, A. Zielińska, Warszawa: Instytut Slawistyki PAN 2014.

Jokeš P., Czesi. Przewodnik po historii narodu i państwa, Kraków: Avalon 2020.

Jot-Drużycki J., Zdążając Julczynym śladem… (zamiast posłowia) [w:] G. Morcinek, Czarna Julka, Wędrynia: Beskidy 2011.

Kardyni-Pelikánová K., Lektorské posudky [recenzja wydawnicza] [w:] L. Martinek, Władysław Sikora (monografie), Opava: Literature & Sciences 2015.

Kaszper K., Dramat niespełnienia [w:] Z biegiem Olzy. Antologia polskiej poezji zaolziańskiej, wybór i oprac. T. Kijonka, Katowice: Śląski Fundusz Literacki 1990.

Kaszper K., Życie literackie na Zaolziu 1945–1997 [w:] Kawiarenka „Pod Pegazem” 1989–2002, Jabłonków: PZKO 2003.

Korepta E., Tożsamość kulturowa pisarzy pogranicza polsko-czeskiego na przykładzie twórczości Renaty Putzlacher i Jerzego Pilcha [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim = Kulturní dĕdictví jako klíč k identitĕ česko-polského pohraničí na Tĕšínském Slezsku, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media 2010.

Korzenny J., Sikora W., W górę doliny. Zaolziańscy ludzie pióra, Czeski Cieszyn: Olza 1992.

Kunda B.S., Poeci Zaolzia [w:] Słowa i krajobrazy. Antologia poetów zaolziańskich, oprac. B.S. Kunda, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1980.

Machaj I., Tożsamość (na pograniczu) [w:] Studia nad granicami i pograniczami. Leksykon, red. E. Opiłowska et al., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2020.

Małysz B., Liczebność ludności polskiej na Zaolziu w 2. połowie XX wieku na tle innych narodowości, „Biuletyn Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w Republice Czeskiej” (Czeski Cieszyn) 2005, nr 5.

Martinek L., Życie literackie na Zaolziu 1920–1989. Wybrane zagadnienia, Kielce: Oficyna Wydawnicza „Ston 2” 2008.

Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2014.

Nowak K., Lata 1918–1920. Przemiany administracyjno-prawne i stosunki narodowościowe. Życie polityczne i społeczne [w:] Śląsk Cieszyński w latach 1918–1945, red. K. Nowak, Cieszyn: Starostwo Powiatowe 2015.

Nowak K., Mniejszość polska w Czechosłowacji 1945–1989. Między nacjonalizmem a ideą internacjonalizmu, Cieszyn–Katowice: Polskie Towarzystwo Historyczne 2010.

Nowak-Wolna K., Poezja zaolziańska czy poezja na Zaolziu? Zarys problematyki, „Kwartalnik Opolski” 2015, nr 2/3.

Nycz R., Osoba w nowoczesnej literaturze: ślady obecności [w:] idemLiteratura jako trop rzeczywistości. Poetyka epifanii w nowoczesnej literaturze polskiej, Kraków: Universitas 2001.

Przywara M., Literatura Śląska Cieszyńskiego po 1989 roku, Ostrava: Ostravská univerzita 2015.

Ricoeur P., Pamięć, historia, zapomnienie, przeł. J. Margański, Kraków: Universitas 2006.

Ricoeur P., Zapomnienie i trwałość śladów, przeł. J. Margański, „Teksty Drugie” 2006, nr 5.

Rosner E., Czy istnieje literatura zaolziańska? [w:] idemLiteratura polska z czeskiego Śląska. Rozprawy, szkice, wspomnienia, Cieszyn: Uniwersytet Śląski – Filia 1995.

Rosner E., Od regionalizmu do uniwersalizmu. Literatura zaolziańska ostatniego półwiecza [w:] idemLiteratura polska z czeskiego Śląska. Rozprawy, szkice, wspomnienia, Cieszyn: Uniwersytet Śląski – Filia 1995.

Rosner E., Z rozważań o literaturze zaolziańskiej [w:] J. Pyszko, Kawiarenka „Pod Pegazem” 1989–2002, Jabłonków: PZKO 2003.

Różańska K., Assmann i Assmann. Literatura i pamięć w niemieckim kręgu kulturowym [w:] O historyczności, red. K. Meller, K. Trybuś, Poznań: „Poznańskie Studia Polonistyczne” 2006.

Rusek H., Przedmowa. Po obu stronach granicy – dziedzictwo kulturowe a tożsamość Śląska Cieszyńskiego [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim = Kulturní dĕdictví jako klíč k identitĕ česko-polského pohraničí na Tĕšínském Slezsku, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media 2010.

Rybicka E., Geopoetyka. Przestrzeń i miejsce we współczesnych teoriach i praktykach literackich, Kraków: Universitas 2014.

Rybicka E., Transgraniczność w kulturze a tożsamości regionalne [w:] Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków: Universitas 2016.

Sikora W., Pierwszy protokół [w:] idemWielokropki. Szkice o kulturze Śląska Cieszyńskiego, Katowice: Wydawnictwo „Śląsk” 1982.

Smołka A., Meandry literatury i polityki (o „Świętej rzece” Poli Gojawiczyńskiej), „Śląskie Miscellanea” 1997, t. 10.

Straub J., Tożsamość osobista i zbiorowa. Analiza pojęciowa [w:] Współczesne teorie socjologiczne, t. 2, wybór i oprac. A. Jasińska-Kania et al., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2006.

Studnicki G., Śląsk Cieszyński. Obrazy przeszłości a tożsamość miejsc i ludzi, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2015.

Szczepański M.S., Regionalizm górnośląski: los czy wybór? [w:] Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska?, red. L.M. Nijakowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar” 2004.

Szczotka H., Są wyniki Spisu Ludności 2021. Polaków znowu ubyło, Zwrot. Polacy w Czechach online, 13.01.2022, https://zwrot.cz/2022/01/sa-wyniki-spisu-ludnosci-2021-polakow-znowu-ubylo/ [dostęp: 10.10.2022].

Szczurek-Boruta A., Poczucie tożsamości kulturowej młodzieży i edukacja międzykulturowa na pograniczu polsko-czeskim [w:] Dziedzictwo kulturowe jako klucz do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim = Kulturní dĕdictví jako klíč k identitĕ česko-polského pohraničí na Tĕšínském Slezsku, red. H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski, Cieszyn–Katowice–Brno: Offsetdruk i media 2010.

Szelong K., Polacy za Olzą, Projekt Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín, https://openairmuseum.info/pl/dzialy/Zaolzie/Polacy-za-Olza [dostęp: 10.10.2022].

Szmeja M., Śląsk – bez zmian (?). Ludzie, kultura i społeczność Śląska w perspektywie postkolonialnej, Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos” 2017.

Szymutko S., Nagrobek ciotki Cili, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2001.

Wierzejska J., Retoryczna interpretacja autobiograficzna. Na przykładzie pisarstwa Andrzeja Bobkowskiego, Zygmunta Haupta i Leo Lipskiego, Warszawa: Dom Wydawniczy „Elipsa” 2012.

Wolny A., Suita zaolziańska, czyli o pograniczu poezji polskiej [w:] J. Pyszko, Kawiarenka „Pod Pegazem” 1989–2002, Jabłonków: PZKO 2003.

Wolny A., Suita zaolziańska, czyli rzecz o motywach poezji polskiej na Zaolziu [w:] Stosunki polsko-czeskie, red. M. Lesz-Duk, R.K. Zawadzki, Częstochowa: Wydawnictwo WSP 1997.

Zahradnik S., Ryczkowski M., Korzenie Zaolzia, Warszawa–Praga–Trzyniec: Polska Agencja Informacyjna 1992.

Zawadzka D., O byciu przemieszczanym. „Tutejszość podlaska w perspektywie transgranicznej [w:] Region a tożsamości transgraniczne. Literatura, miejsca, translokacje, red. D. Zawadzka, M. Mikołajczak, K. Sawicka-Mierzyńska, Kraków: Universitas 2016.

 

Information

Information: Wielogłos, 2023, Issue 4 (58) 2023, pp. 27 - 57

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Wymiary literackiego odpominania Zaolzia

English:

The Dimensions of the Literary Recollection of Zaolzie

Authors

Silesia University, Bankowa 12, 40-007 Katowice

Published at: 29.12.2023

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Katarzyna Szkaradnik (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish

View count: 533

Number of downloads: 236

<p> The Dimensions of the Literary Recollection of Zaolzie</p>