FAQ

„Uważam się za heretyka i za gnostyka, i szczycę się, że nim jestem”. Jerzego Prokopiuka ezoteryczna recepcja gnozy i gnostycyzmu

Publication date: 2021

Studia Religiologica, 2021, Volume 54 Issue 3, pp. 269 - 284

https://doi.org/10.4467/20844077SR.21.017.16554

Authors

Mariusz Dobkowski
https://orcid.org/0000-0002-5327-4887 Orcid
All publications →

Titles

„Uważam się za heretyka i za gnostyka, i szczycę się, że nim jestem”. Jerzego Prokopiuka ezoteryczna recepcja gnozy i gnostycyzmu

Abstract

“I Consider Myself a Heretic and a Gnostic, and I Pride Myself on Being One.” Jerzy Prokopiuk’s Esoteric Reception of Gnosis and Gnosticism

In the paper, the author presents Jerzy Prokopiuk’s (1931–2021) outlook on gnosis and Gnosticism. Prokopiuk was a Polish esotericist, translator, and non-academic specialist in religious studies. His views on this subject can be divided into four areas: (1) definition of gnosis; (2) the essence and de- scription of Gnosticism as a historical religious formation; (3) description and understanding of the post-Gnostic tradition; (4) gnosis and Gnosticism as a hermeneutic tool. As to (1) definition of gno- sis, the Prokopiuk presents three forms of this special kind of knowledge: escapist gnosis (know- ledge liberates the human spirit from material body and the physical world); transformational gnosis (knowledge transforms the human soul, body and earthly nature); lateral gnosis (idea of alternative worlds). Regarding (2) Gnosticism, Prokopiuk says that its source was ancient mysteries and a par- ticular type of religious experience. He sees (3) the post-Gnostic tradition as an unbroken chain of esoteric groups and figures from late antiquity to the present day. Finally, gnosis and Gnosticism are (4) a hermeneutic tool for Prokopiuk because they allow him to interpret phenomena and texts of culture (in the field of literature, cinema, psychology, and others). The paper also reflects on the usefulness of some of Prokopiuk’s ideas for contemporary humanities.

References

Davies P.C.W., Other Worlds: Space, Superspace and the Quantum Universe, New York 1982.

Dictionary of Gnosis and Western Esotericism, W.J. Hanegraaff (ed.), Leiden 2006. Faivre A., L’ésotérisme, Paris 2012.

Gutowski W., Gnostyczne światy Młodej Polski. Prolegomena, [w:] Gnoza, gnostycyzm, literatura, 96.  Sienkiewicz, M. Dobkowski, A. Jocz (red.), Kraków 2012, s. 72–96.

Hanegraaff W.J., Western Esotericism, London 2013.

Jerzy Prokopiuk [biogram własny na stronie „Kultura polska wobec zachodniej filozofii ezoterycznej w latach 1890–1939”], http://www.tradycjaezoteryczna.ug.edu.pl/node/1033 [dostęp: 10.12.2021].

Jocz A., Szczególny przypadek recepcji gnozy w Polsce. Jerzego Prokopiuka poszukiwanie duchowości, „Przegląd Religioznawczy” 2016, nr 1 (259), s. 27–33.

Kasia A., Prokopiuk J., Św. Augustyn a manicheizm, [w:] Nurty chrześcijaństwa. Materiały z wykładów, M. Dobkowski, S. Kosieliński (red.), Warszawa 1995, s. 32–44.

Mel vitae – miód życia, J. Prokopiuk (red.), Kraków 2010.

Pieróg S., Mistyka i gnoza w myśli filozoficznej polskiego romantyzmu (Mickiewicz, Trentowski, Liebelt), [w:] Pod słońcem gnozy, J. Prokopiuk, A. Chudzińska-Parkosadze (red.), Poznań 2015, s. 57–80.

Prokopiuk J., Aksjologia gnozy. Od gnostycyzmu starożytnego do neognozy nowoczesnej, „Pistis” 2011, nr 4, s. 16–27.

Prokopiuk J., C.G. Jung, czyli gnoza XX wieku, [w:] C.G. Jung, Archetypy i symbole, przeł. J. Prokopiuk, Warszawa 1976, s. 5–56.

Prokopiuk J., Chłopiec wśród potworów, czyli film gnostycki, „Film” 1983, nr 24 (1771), s. 14–15.

Prokopiuk J., Czy antropozofia Rudolfa Steinera jest gnozą (gnostycyzmem)?, [w:] Pod słońcem gnozy, J. Prokopiuk, A. Chudzińska-Parkosadze (red.), Poznań 2015, s. 91–97.

Prokopiuk J., Czy Słowacki gnostykiem był?, [w:] Słowacki mistyczny, A. Fabianowski, E. Hoffmann-Piotrowska (red.), Warszawa 2012, s. 75–93.

Prokopiuk J., Diabeł, seks i śmierć. Gnostyckie fascynacje Lawrence’a Durrella, „Literatura na Świecie” 1989, nr 4 (213), s. 282–302.

Prokopiuk J., Freud w cieniu gnozy, [w:] Freud i nowoczesność, Z. Rosińska, J. Michalik, P. Bursztyk (red.), Kraków 2008, s. 33–44.

Prokopiuk J., Gnostycki świat „Gwiezdnych Wojen”, [w:] Dawno temu w Galaktyce popularnej, A. Jawłowski (red.), Warszawa 2010, s. 11–26.

Prokopiuk J., Gnostycyzm – religia wyzwolenia, „Fikcje i Fakty” 1987, nr 3, s. 50–53.

Prokopiuk J., Gnostyczne i gnostyckie wizje przyszłych losów świata, „Arkadia – pismo katastroficzne” 2000, nr 8, s. 35–40.

Prokopiuk J., Gnoza, gnostycyzm i manicheizm. Apologia pro domo sua, „Literatura na Świecie” 1987, nr 12 (197), s. 3–11.

Prokopiuk J., Gnoza, gnostycyzm, neognostycyzm, [w:] Starożytna mądrość a nauka współczesna, J. Sieradzan (red.), Kraków 1993, s. 18–36. Prokopiuk J., Gnoza i gnostycyzm, Warszawa 1998.

Prokopiuk J., Gnoza i rock. Impresje analityczne w formie listu do Sławka Gołaszewskiego, „I – Miesięcznik Trochę Inny” [1993?], nr 6, s. 2–6.

Prokopiuk J., Gnoza, indywidualny mit i „tantra” Williama Blake’a, „Wiedza Tajemna” 2000, nr 4, s. 4–5.

Prokopiuk J., Gnoza Novalisa, [w:] Między Oświeceniem i Romantyzmem. Kultura polska około 1800 roku, IV Polsko-Niemiecka Konferencja Polonistyczna, J.Z. Lichański (red.) (współudział B. Schultze, H. Rothe), Warszawa 1997, s. 311–326.

Prokopiuk J., Gnoza w medycynie? „Argumenty” 1980, nr 8 (1133), s. 9–10.

Prokopiuk J., Introdukcja, [w:] Pod słońcem gnozy, J. Prokopiuk, A. Chudzińska-Parkosadze (red.), Poznań 2015, s. 5–7.

Prokopiuk J., Manicheizm – religia Światłości, „Fikcje i Fakty” 1987, nr 6, s. 48–52. Prokopiuk J., Matrix – świat gnostycki. (Drążenie tła), „Kino” 1999, t. 33, nr 12, s. 26–28. Prokopiuk J., Mit manichejski, „Literatura na Świecie” 1987, nr 12 (197), s. 91–99.

Prokopiuk J., Puer i senex w nas. Via gnosis w powieści Brunona Goetza Królestwo bezprzestrzenne, [w:] Gnoza, gnostycyzm, literatura, B. Sienkiewicz, M. Dobkowski, A. Jocz, Kraków 2012, 124–136.

Prokopiuk J., Rozdroża, czyli zwierzenia gnostyka, Katowice 2004.

Prokopiuk J., Trzy drogi gnozy, [w:] Oblicza gnozy, E. Przybył (red.), Kraków 2000, s. 35–51.

Versluis A., Magic and Mysticism: An Introduction to Western Esotericism, Lanham 2007. Wróblewski M., Bibliografia Jerzego Prokopiuka, „Karto-Teka Gdańska” 2019, nr 2 (5), s. 92–120, http://karto-teka.ptft.pl/numer-5/numer-5-artykul-8.html [dostęp: 10.12.2021].

Wróblewski M., Cztery fazy poglądów Jerzego Prokopiuka, „Karto-Teka Gdańska” 2019, nr 2 (5), 87‒91, http://kartoteka.ptft.pl/numer-5/numer-5-artykul-7.html [dostęp: 10.12.2021].

Information

Information: Studia Religiologica, 2021, Volume 54 Issue 3, pp. 269 - 284

Article type: Original article

Titles:

Polish:

„Uważam się za heretyka i za gnostyka, i szczycę się, że nim jestem”. Jerzego Prokopiuka ezoteryczna recepcja gnozy i gnostycyzmu

English:
“I Consider Myself a Heretic and a Gnostic, and I Pride Myself on Being One.” Jerzy Prokopiuk’s Esoteric Reception of Gnosis and Gnosticism

Published at: 2021

Article status: Open

Licence: CC BY  licence icon

Percentage share of authors:

Mariusz Dobkowski (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish