Melancholia, diabelska iluzja i twórczość poetycka

Wiek XVI odziedziczył trzy dyskursy na temat melancholii: medyczny, filozoficzny i religijny. Podczas gdy pierwszy z nich uznawał ją za chorobę psychiczną związaną z zaburzeniem humorów, drugi, wraz z ponownym odkryciem Problemu XXX Arystotelesa, widział w niej znak twórczego geniuszu, trzeci zaś przypominał, że jest ona balneum diaboli, wedle określenia świętego Hieronima: pozwala szatanowi zawładnąć umysłem pacjenta, powodując u niego halucynacje. Jak zatem odróżnić melancholię geniuszu od patologii o tej samej nazwie, zwłaszcza gdy ta ostatnia kojarzona jest z diabłem? Zdolność diabła do tworzenia w umyśle człowieka iluzorycznych światów, na granicy snu i jawy, spotyka się z dziełami renesansowych artystów, zaludnionymi przez duchy, potwory, czarownice i demony. Czy te sceny – przedstawiane zarówno jako przejawy obecności diabła, jak i projekcje szalonego umysłu – nie mogłyby być powiązane z figurą melancholijnego artysty?

ABSTRACT

Melancholy, Diabolical Illusion and Poetic Creation

The sixteenth century inherited three discourses on melancholy: the medical, philosophical, and religious ones. While the first presented it as a mental illness linked to a disorder of the humours, the second, with the rediscovery of Aristotle’s Problem XXX, saw it as a sign of creative genius, and the third reminded us that it was, according to Saint Jerome’s expression, the balneum diaboli; it allowed Satan to take possession of the patient’s mind, causing him to hallucinate. So how can we distinguish the melancholy of the genius from the pathology of the same name, especially when the latter is associated with the devil?

The devil’s ability to create illusory worlds on the border between dream and reality coincides with Renaissance artists’works populated by ghosts, monsters, witches and demons. Could not these scenes, presented both as manifestations of the devil and projections of the hallucinated mind, be linked to the figure of the melancholic artist?

The sixteenth century inherited three discourses on melancholy: the medical, philosophical, and religious ones. While the first presented it as a mental illness linked to a disorder of the humours, the second, with the rediscovery of Aristotle’s Problem XXX, saw it as a sign of creative genius, and the third reminded us that it was, according to Saint Jerome’s expression, the balneum diaboli; it allowed Satan to take possession of the patient’s mind, causing him to hallucinate. So how can we distinguish the melancholy of the genius from the pathology of the same name, especially when the latter is associated with the devil?

The devil’s ability to create illusory worlds on the border between dream and reality coincides with Renaissance artists’works populated by ghosts, monsters, witches and demons. Could not these scenes, presented both as manifestations of the devil and projections of the hallucinated mind, be linked to the figure of the melancholic artist?