Architektura niechciana w powiecie gdańskim i Pruszczu Gdańskim w latach 1920–1956

Magdalena Barganowska‑Olbryś; Bartosz Gondek; Marek Kozłow

Architektura niechciana w powiecie gdańskim i Pruszczu Gdańskim w latach 1920–1956

Publication date: 2023

Yearbook of Gdańsk, 2023, LXXXIII (83), pp. 131 - 149

https://doi.org/10.26881/rgtn.2023.08

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Architektura niechciana w powiecie gdańskim i Pruszczu Gdańskim w latach 1920–1956

Abstract

Autorzy artykułu ukazują nieopisany dotąd fenomen ideowo‑budowlany, mający miejsce na terenie powiatu gdańskiego i Pruszcza Gdańskiego. Wspomniany region był w latach w latach 1920–1956 poligonem doświadczalnym dla modelowych założeń architektonicznych III Rzeszy i socrealizmu, stworzonych w celu implementowania ich na tereny podmiejskie. W publikacji autorzy wskazują szereg obiektów, które w dotychczasowych badaniach tzw. architektury niechcianej na terenie Wolnego Miasta Gdańska i Pomorza, były traktowane marginalnie lub pomijane, nadając im właściwy kontekst znaczeniowy. Ponadto w artykule znajdują się szczegółowe opracowania form architektonicznych będących nawiązaniem do tradycji danego regionu, a także ich funkcji użytkowej dla dwóch omawianych doktryn.

The authors of the article reveal a hitherto undescribed ideological and construction phenomenon taking place in the Gdańsk County and Pruszcz Gdański. From 1920 to 1956, this region served as a testing ground for model architectural assumptions of the Third Reich and Socialist Realism, intended for implementation in suburban areas. In the publication, the authors highlight a number of objects that, in previous studies of the so‑called “unwanted architecture” in the territory of the Free City of Gdańsk and Pomerania, were either ignored or treated marginally, now giving them the proper contextual significance. Moreover, the article includes detailed studies of architectural forms that are a reference to the traditions of the region, as well as their utilitarian function for the two doctrines discussed.

Keywords

architektura niechciana, Pruszcz Gdański, powiat gdański, architektura III Rzeszy, socrealizm

unwanted architecture, Pruszcz Gdański, Gdańsk County, architecture of the Third Reich, socialist realism

References

Download references

Czapelski M., Architektura polskiego socrealizmu w Zachęcie, Warszawa 2016.

Czyżewski A., Trzewia lewiatana. Miasta‑ogrody i narodziny przedmieścia kulturalnego, Warszawa 2009.

Darre R.W., Neuadel aus Blut und Boden, Munchen 1930.

Hoffmann W., Kronika wsi Pruszcz w powiecie Gdańskie Wyżyny, tłum. M. Kozłow, Pruszcz Gdański 2012.

Kozłow M., Das Alltagsleben der polnischen Bevölkerung in der Freien Stadt Danzig 1920–1939, Zurich 1994.

Łukaszewicz D., Życie codzienne w Królestwie Prus w latach 1701–1933, Warszawa 2020.

Troost G., Das Bauen im Neuen Reich, Bd. 2, Bayreuth 1943.

Zirkwitz V., Die bauliche Entwicklung der Dorfkirche von der Ordenszeit bis zur Gegenwart im Gebiet des ehemaligen Freistaates Danzig unter besonderer Verücksichtigung der Kirchen der Danziger Höhe und Niederung, Danzig 1940.

Prasa

Czerniakowska M., Jan Uphagen, (1731–1802) bibliofil i miłośnik nauk przyrodniczych, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2002, nr 47/2.

Gondek B., Anielskie chóry gdańszczanina, „Wieści Pruszcza” 2015, nr 34.

Rozmarynowska K., Z działalności dziewiętnastowiecznych gdańskich towarzystw upiększania miasta, „Wiadomości Konserwatorskie” 2004, nr 16.

Staręga M., Przekształcenia gdańskich obiektów zabytkowych w pierwszej połowie XIX w. w kontekście rodzącej się myśli konserwatorskiej, „Porta Aurea” 2018, nr 17.

Załęska‑Kaczko J., Nawiązania do tradycji budownictwa wiejskiego w architekturze Wolnego Miasta Gdańska w dobie narodowego socjalizmu, „Porta Aurea” 2021, nr 20.

Źródła internetowe

Gondek B., Pruszcz Gdański na socrealistycznej wystawie w Zachęcie, http://strefahistorii.pl/article/5680‑pruszcz‑gdanski‑na‑socrealistycznej‑wystawie‑w‑zachecie [dostęp: 1.07.2023].

https://digital.zlb.de/viewer/image/14688302_1929/733/ [dostęp: 1.07.2023].

„Die Denkmalpflege”, https://www.digizeitschriften.de/id/523137273_0006%7Clog1?tify=%7B%22pages%22%3A%5B45%5D%2C%22pan%22%3A%7B%22x%22%3A0.459%2C%22y%22%3A0.356%7D%2C%22view%22%3A%22info%22%2C%22zoom%22%3A0.811%7D&origin=%2Fsearch%3Ffilter%255BZeitschriften%255D%255B1%255D%3D523137273%257CLOG_0000%26filter%255BObjekttyp%255D%255B1%255D%3Dvolume [dostęp: 1.07.2023].

Heimatschutz‑Stil. Anmerkungen zu einem Stilphanomen in der Architektur der Jahrhundertwende, https://www.grin.com/document/96815 [dostęp: 1.07.2023].

Information

Information: Yearbook of Gdańsk, 2023, LXXXIII (83), pp. 131 - 149

DOI: https://doi.org/10.26881/rgtn.2023.08

Article type: Original article

Titles:

Polish: Architektura niechciana w powiecie gdańskim i Pruszczu Gdańskim w latach 1920–1956

English: The unwanted architecture in the Gdańsk County and Pruszcz Gdański 1920 to 1956

Authors

Magdalena Barganowska‑Olbryś

https://orcid.org/0009–0000–4695–8052

Pruszcz Gdański City Council
Poland

Bartosz Gondek

https://orcid.org/0000-0002-9298-1664

Akademia Wychowania Fizycznego i Sportu w Gdańsku

Marek Kozłow

Pruszcz Gdański City Council
Poland

Published at: 2023

Article status: Open

Licence: CC BY

Percentage share of authors:

Magdalena Barganowska‑Olbryś (Author) - 33.33%

Bartosz Gondek (Author) - 33.33%

Marek Kozłow (Author) - 33.33%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 95

Number of downloads: 38

The unwanted architecture in the Gdańsk County and Pruszcz Gdański 1920 to 1956

Download xml