„Są psi, jest gospodarstwo – około tego się też krzątać”. Staropolskie poglądy na zachowanie dobrego zdrowia

Jakub Węglorz

„Są psi, jest gospodarstwo – około tego się też krzątać”. Staropolskie poglądy na zachowanie dobrego zdrowia

Publication date: 04.2021

History Notebooks, 2021, Issue 148 (1), pp. 33 - 47

https://doi.org/10.4467/20844069PH.21.003.13680

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

„Są psi, jest gospodarstwo – około tego się też krzątać”. Staropolskie poglądy na zachowanie dobrego zdrowia

Abstract

“Thar be hounds, thar be homestead. These should be the focus of one’s labour”: Old Polish views on maintaining good health

Early modern medicine was based on the assumptions of humoral pathology that had its roots back in the ancient era. According to this view, maintaining good health was determined by keeping a balance between humors, which were the constituent elements of the body. The methods of treatment and prevention promoted by official medicine had a dominant influence on the perception of health by the intellectual and economic elites of the Polish-Lithuanian Commonwealth, but to some extent they also shaped the behavior of other social groups (even peasants). The article is devoted to the analysis of propagated health behaviors as it compares them with the descriptions that are to be found in egodocuments from the era.

Keywords

historia medycyny, mentalność staropolska, wiek XVII, wiek XVIII, pamiętnikarstwo staropolskie

history of medicine, Old-Polish mentality, 17th century, 18th century, Old-Polish memoirs

References

Download references

Źródła

Chrapowicki J.A., Diariusz. Część druga: lata 1665–1669, Warszawa 1988.

Chrapowicki J.A., Diariusz. Część pierwsza: lata 1656–1664, Warszawa 1978.

Haur J.K., Oekonomika ziemianska generalna punktami partykularnemi, interrogatyami gospodarskiemi, praktyką miesięczną, modelluszami albo tabulami arythmetycznemi objaśniona przez Jakuba Kazimierza Haura panom dziedzicznym, arendarzom, oekonomom, attendentom, urzędnikom, pisarzom prowentowym, y wszystkim w pospolitości dobr ziemskich dozorcom, pozyteczna y potrzebna […] z nowym przydatkiem Geomeryi Gospodarskiey, napisaney od W.X. Marcina Bystrzyckiego Societatis Jesu. S. Theologij Doktora, Warszawa 1744.

Haur J.K., Skład abo skarbiec znakomitych sekretów oekonomiey ziemiańskiey. Na polach wielkich i obszernych, w sławnym na wszytek świata Królestwie Polskim […], Kraków 1693.

Kopczyński O., Zbiór nauki. I. Chrześcijańskiej, II. Obyczajowej, oprac. B. Rok, Onufry Kopczyński (1735–1817) i jego oświeceniowy poradnik dobrego wychowania [w:] Z podstaw poradoznawstwa, z. 1, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 1878, red. A. Kargulowa, Wrocław 1996.

Kornary L., Nauka zdrowia to jest, skuteczny sposob którym się zdrowie dobre i życie, a przy tym zmysłow, rozumu i pamięci całość, aż do ostatniey starości dochować może […] z łacińskiego na polski przełożył X. Franciszek Leśniewski, Wilno 1775.

Legowicz J., Powinności gospodarzów wieyskich w krótkości zebrane […], oprac. B. Rok [w:] B. Rok, Józef Legowicz (zm. 1812), oświecony kaznodzieja litewski, i jego poradnik dobrego życia, „Prace Pedagogiczne” 1996, t. 115: Z podstaw poradoznawstwa, z. 1, s. 51–65.

Lekarstwa domowe. Dla poratowania zdrowia ludzkiego w chorobach y nagłych przypadkach, z nowego zielnika zebrane, y dla mnieyszego kosztu ludzkiego nowo wydane, Kraków 1617.

Lekarstwa domowe. Dla poratowania zdrowia ludzkiego […], Kraków 1762.

Opaliński K., Listy Krzysztofa Opalińskiego do brata Łukasza 1641–1653, red. R. Pollak, Wrocław 1957.

Pedemontan A., Taiemnice wszystkim oboyga płci nie tylko ku leczeniu rozmaitych chorób, począwszy od głowy aż do stop, bardzo potrzebne, ale y gospodarzom rzemieślnikom zwłaszcza przednieyszych y subtelnieyszych robót do ich rzemiosł należących y innym wielce pożyteczne, z łacińskiego ięzyka na polski przełożone y w porządek dobry teraz wprawione, do których przydane są Lekarstwa wyborne y doświadczone na rozmaite choroby y inszych rzeczy wiele. Przez Sebastiana Sleszkowskiego Medycyny y Philozofii Doktora […], Kraków 1620.

Pedemontan A., Taiemnice wszystkim oboiey płci nietylko ku leczeniu rozmaitych chorób […], Supraśl 1786.

Perzyna L., Porządek Życia w Czerstwości Zdrowia w Długie Prowadzący Lata. Ze wszystkich dzieł P. Tyssota w iedno zebrany […], Kalisz 1789.

Perzyna L., Lekarz dla włościan, czyli rada dla pospólstwa, w chorobach i dolegliwościach naszemu krajowi albo właściwych, albo po większey części przyswoionych, każdemu naszego kraiu mieszkańcowi do wiadomości potrzebna […], Kalisz 1793.

Piemontese A., De’ secreti del reuerendo donno Alessio Piemontese, prima parte, diuisa in sei libri, Venezia 1555.

Radziwiłł A.S., Pamiętnik o dziejach w Polsce. Tom 1: 1632–1636, tłum. z łacińskiego i oprac. A. Przyboś, R. Żelewski, Warszawa 1980.

Schola Salernitana, Poznań 1621.

Tissot S.A., Rada Dla Literatów Y Sedentaryą Bawiących się Ludzi, Względem Zdrowia Ich przez P. Tyssota Doktora Y Professora Medycyny […] na Polski ięzyk Przełożona, Warszawa 1777.

Tissot S.A., Rada dla pospolstwa względem zdrowia jego przez P. Tyssot. Doktora y professora medycyny. Towarzysza Akademiy: Królewskiey Londyńs: Medyka-Fizyczney Bazyleyskiey, Ekonomiczney Berneńskiey. Z Francuzkiego na Polski ięzyk przełożona […], t. 1–2, Warszawa 1773.

Załuski J.A., Schola Salernitana Regi Anaelorum dedicata (wersya polska przez J.Z.R.K. [Józefa Andrzeja Załuskiego Referendarza Koronnego] roku 1749 w listopadzie w drodze podlaskiey […] uczyniona, [b.m.w.] 1794.

Zawisza K., Pamiętniki Krzysztofa Zawiszy wojewody mińskiego (1666–1721), oprac. J. Bartoszewicz, Warszawa 1862.

Opracowania

Badecki K., Polska fraszka mieszczańska. Minucje sowiźrzalskie, Kraków 1948.

Bąkowski-Kois D., Historia mentalności epoki nowożytnej. Jeszcze o problemach, „Historyka. Studia Metodologiczne” 2001, t. 31, s. 91–100.

Buchwald-Pelcowa P., Drukowi winniśmy oświecenie naszego wieku, Warszawa 2003.

Ciesielski T., Profilaktyka zdrowotna w Rzeczpospolitej czasów saskich w świetle literatury pamiętnikarskiej, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia” 2011, t. 184, s. 197–204.

Gilewska-Dubis J., Kształcenie medyków polskich na Uniwersytecie Krakowskim w dobie średniowiecza [w:] Klio viae et invia, red. A. Odrzywolska-Kidawa, Warszawa 2010, s. 481–493.

Historia medycyny, red. T. Brzeziński, Warszawa 1988.

Imańska I., Druk jako wielofunkcyjny środek przekazu w czasach saskich, Toruń 2000.

Jeszke J., Lecznictwo ludowe w Wielkopolsce w XIX i XX wieku. Czynniki i kierunki przemian, Wrocław 1996.

Kalemba Z., Wpływ koncepcji makro- i mikrokosmosu na pojmowanie choroby i człowieka chorego, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny” 1998, t. 5, z. 1, s. 29–38.

Kowalski P., Historia kultury, historia wyobraźni, „Tematy z Szewskiej” 2008, t. 1–2, s. 79–82.

Kowalski P., Theatrum świata wszystkiego i poćciwy gospodarz. O wizji świata pewnego siedemnastowiecznego pisarza ziemiańskiego, Kraków 2000.

Kuchowicz Z., Jeszcze o zdrowiu i niezdrowiu magnatów XVII–XVIII w., „Kwartalnik Historyczny” 1970, t. 77, nr 2, s. 394–403.

Kuchowicz Z., Społeczne konsekwencje postępującej degeneracji możnowładztwa polskiego w XVII–XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1969, t. 76, z. 1, s. 21–43.

Kuchowicz Z., Znaczenie skutków patologii nękających możnowładztwo polskie w XVII–XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1971, t. 78, z. 1, s. 260–261.

Lawrence C.I. i in., The Western Medical Tradition 800 BC to AD 1800, Cambridge 1995.

Lebrun F., Jak dawniej leczono. Lekarze, świeci i czarodzieje w XVII i XVIII wieku, tłum. z francuskiego Z. Podgórska-Klawe, Warszawa 1997.

Odrzywolska-Kidawa A., Mikrokosmos „człowieka poczciwego” według Mikołaja Reja. Studia z antropologii kultury szlachty polskiej XVI w. Zdrowie – pożywienie – higiena, Częstochowa 2016.

Rolnik D., Portret szlachty czasów stanisławowskich, epoki kryzysu, odrodzenia i upadku Rzeczypospolitej w pamiętnikach polskich, Katowice 2009.

Rostworowski E., Egzemplifikacja i statystyka a postępująca degeneracja magnaterii, „Kwartalnik Historyczny” 1971, t. 75, nr 1, s. 258–260.

Rostworowski E., Zdrowie i niezdrowie polskich magnatów XVI–XVIII wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1969, t. 76, nr 4, s. 865–887.

Srogosz T., Trwałość i zmienność warunków zdrowotnych ludności chłopskiej w Rzeczypospolitej w XVIII wieku, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny” 1997, t. 4, z. 1–2, s. 85–104.

Syroka A., Problematyka medyczna w śląskich kalendarzach z XVII i XVIII wieku, „Medycyna Nowożytna. Studia nad historią medycyny” 1995, t. 2, z. 1, s. 49–69.

Szulakiewicz W., Ego-dokumenty i ich znaczenie w badaniach naukowych, „Przegląd Badań Edukacyjnych” 2013, t. 1, nr 16, s. 65–84.

Szumowski W., Historia medycyny filozoficznie ujęta, Kęty 2008.

Vigarello G., Historia zdrowia i choroby. Od średniowiecza do współczesności, tłum. z francuskiego M. Szymańska, Warszawa 1997.

Wear A., The History of Personal Hygiene [w:] Companion Encyclopedia of the History of Medicine, edited by W.F. Bynum, R. Porter, vol. 2, London–New York 1993, s 1288–1293.

Węglorz J., Zdrowie, choroba i lecznictwo w społeczeństwie Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, Toruń 2015.

Information

Information: History Notebooks, 2021, Issue 148 (1), pp. 33 - 47

DOI: https://doi.org/10.4467/20844069PH.21.003.13680

Article type: Original article

Titles:

Polish:

„Są psi, jest gospodarstwo – około tego się też krzątać”. Staropolskie poglądy na zachowanie dobrego zdrowia

English:

“Thar be hounds, thar be homestead. These should be the focus of one’s labour”: Old Polish views on maintaining good health

Authors

Jakub Węglorz

https://orcid.org/0000-0002-1186-5777

University of Wrocław, plac Uniwersytecki 1, 50-137 Wrocław, Poland

Published at: 04.2021

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND

Percentage share of authors:

Jakub Węglorz (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 815

Number of downloads: 679

<p> “Thar be hounds, thar be homestead. These should be the focus of one’s labour”: Old Polish views on maintaining good health</p>

Download xml