Heritage management instruments available to local governments in Poland and spatial distribution of their usage and its intensity
cytuj
pobierz pliki
RIS BIB ENDNOTEChoose format
RIS BIB ENDNOTEInstrumenty zarządzania dziedzictwem kulturowym w dyspozycji samorządów gminnych w Polsce i przestrzenne zróżnicowanie ich wykorzystania
Publication date: 12.2022
Geographical Studies, 2022, Issue 168, pp. 47 - 71
https://doi.org/10.4467/20833113PG.22.013.17114Authors
Instrumenty zarządzania dziedzictwem kulturowym w dyspozycji samorządów gminnych w Polsce i przestrzenne zróżnicowanie ich wykorzystania
Heritage management instruments available to local governments in Poland and spatial distribution of their usage and its intensity
Heritage management in a municipality involves many entities, including owners and holders of heritage, local authorities and public administration, scientists and specialists, and non-governmental organizations. Among them, the local government is one of the most important entity due to the broad competences it has as a guardian, i.e., the owner of historic buildings, and the entity legally designated to protect heritage as a public administration body (Murzyn-Kupisz 2010, 2012; Góral 2012; Gwiazdowska 2016; Pawłowska 2016). Thus, the local government has a wide range of instruments that enable the use of various categories of heritage in local development. These instruments include: the municipal register of monuments, the creation of municipal conservation services, the program of care for monuments, municipal revitalization programs or granting subsidies for conservation work on private buildings entered in the register and included in the register of monuments. The scope of the commune’s influence on heritage is not limited only to monuments, but also extends to intangible heritage, e.g., by co-financing cultural events, supporting artists, organizing museums, community centres and libraries. Such a wide range of heritage management instruments requires full cataloguing and classification, which has not been done so far. In the article, the author attempts to describe and organize the tools at the disposal of local governments, proposing their classification. At the same time, despite the possibility of using cultural heritage in local development tools of heritage management, their use is not complete, and the degree of their use varies territorially. Therefore, the author attempts to assess the actual use of these instruments by communes and to present regional differences. This part of the article will be based on a GUS survey conducted in cooperation with the National Institute of Cultural Heritage of Poland in September 2019 entitled KK-2 Report on the protection of monuments and the care of monuments in the local government. The study conducted allowed for the collection of such a rich statistical database for the protection of monuments in communes in Poland for the first time. The information obtained enables characterisation of the scope and scale of activities undertaken in communes.
Keywords: cultural heritage, heritage management, local development, local government
Zarys treści: Zarządzanie dziedzictwem jest udziałem wielu podmiotów, m.in. właścicieli i posiadaczy dziedzictwa, społeczności lokalnej, administracji publicznej, naukowców, konserwatorów czy organizacji pozarządowych. Spośród nich samorząd gminny jest jednym z ważniejszych podmiotów z uwagi na szerokie kompetencje działania, które ma zarówno jako opiekun, a więc właściciel obiektów zabytkowych, podmiot wyznaczony prawnie do ochrony dziedzictwa jako organ administracji publicznej (Murzyn-Kupisz 2010, 2012; Góral 2012; Gwiazdowska 2016; Pawłowska 2016), jak i jako podmiot odpowiedzialny za inicjowanie rozwoju lokalnego. Tym samym samorząd lokalny dysponuje szerokim instrumentarium umożliwiającym ochronę, opiekę dziedzictwa oraz jego wykorzystanie w rozwoju lokalnym. Do tych instrumentów można zaliczyć: gminną ewidencję zabytków, tworzenie samorządowych służb konserwatorskich, gminny program opieki nad zabytkami, gminne programy rewitalizacji czy udzielanie dotacji na prace konserwatorskie. Zakres tegoż instrumentarium nie ogranicza się jedynie do zabytków, ale rozciąga się również na dziedzictwo niematerialne m.in. poprzez dofinansowanie wydarzeń kulturalnych, wspieranie twórców, organizowanie muzeów, domów kultury czy bibliotek. Tak szerokie instrumentarium zarządzania dziedzictwem wymaga pełnego skatalogowania i klasyfikacji, czego dotychczas nie dokonano. Wobec tego celem niniejszego artykułu jest opis i uporządkowanie narzędzi zarządzania dziedzictwem będących w dyspozycji samorządów gminnych. Jednocześnie pomimo różnorodności narzędzi zarządzania dziedzictwem w dyspozycji gminy, ich wykorzystywanie nie jest pełne, a stopień ich wdrażania jest zróżnicowany terytorialnie. W związku z tym autorka dokonuje oceny faktycznego stosowania tych instrumentów przez gminy, obrazując zróżnicowanie regionalne w tym zakresie. Swoje wnioskowanie opiera na analizie wyników badania ankietowego przeprowadzonego przez GUS we współpracy z Narodowym Instytutem Dziedzictwa we wrześniu 2019 r. pn. KK-2 Sprawozdanie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w samorządzie gminnym. Badanie to pozwoliło na zebranie po raz pierwszy tak bogatej bazy danych statystycznych umożliwiających charakterystykę zakresu i skali działań podejmowanych w gminach na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami.
Antoniak P., Cherka M. (red.), 2010, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Wolters Kluwer Polska, Warszawa.
Ashworth G.J., 2013, Heritage and local development: a reluctant relationship, [w:] I. Rizzo, A. Mignosa (red.), Handbook on the Economics of Cultural Heritage, Edward Elgar Publishing, Cheltenham, 367–385. DOI: 10.4337/9780857931009.
Ashworth G., 2015, Planowanie dziedzictwa, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Chabiera A., Kozioł A., Skaldawski B. (red.), 2019, Dziedzictwo obok Mnie – poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa.
Gaweł Ł., 2013, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym – w stronę nowej metodologii, Problemy Zarządzania, 4 (44), 87–100. DOI: 10.7172/1644-9584.44.7.
Gaweł Ł., 2016, Kiedy dziedzictwo staje się dziedzictwem – kilka uwag w kontekście nauk o zarządzaniu, [w:] Ł. Gaweł, W. Pokojska, A. Pudełko (red.), Zarządzanie dziedzictwem. Problemy, obszary, definicje, Wydawnictwo Attyka, Kraków, 12–22.
Góral A., 2013, Rola samorządu terytorialnego w zarządzaniu niematerialnym dziedzictwem kulturowym, [w:] J. Adamowski, K. Smyk (red.), Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin–Warszawa, 99–111.
Griffin R.W., 2015, Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Grzebyk M., 2017, Potencjał instytucjonalny administracji samorządowej a rozwój lokalny, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów.
Gutowska K., 2003, Niechciane dobra kultury: chronić czy niszczyć? [w:] K. Gutowska (red.), Dziedzictwo kulturowe – konteksty odpowiedzialności, KNSiA Politechnika Warszawska, Warszawa, 97-123.
Gutowska K., Kobyliński Z., 2011, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym – nowa dziedzina nauczania akademickiego i badań naukowych, Mazowsze. Studia Regionalne, 6, 51–72.
Howard P., 2003, Heritage: Management, interpretation, Identity, Leicester University Press, London, New York.
Konior A, 2021, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym w kontekście procesu rewitalizacji obszarów poprzemysłowych, Wydawnictwo Attyka, Kraków.
Kowalski K., 2013, O istocie dziedzictwa europejskiego – rozważania, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Kozak M., 2008, Dwory, pałace i zamki – kosztowne pamiątki czy zasób w rozwoju?, Studia Regionalne i Lokalne, 1.
Kozioł A., 2021, Dziedzictwo kulturowe w teoriach rozwoju „od dołu”, [w:] B. Skaldawski (red.), Dziedzictwo kulturowe w badaniach. Tom 2: Rozwój lokalny, ochrona i strategiczne zarządzanie rozwojem gminy w oparciu o dziedzictwo kulturowe, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Uniwersytet Jagielloński, Warszawa, 8–21.
Kozioł A., Trelka M., Florjanowicz P., 2013, Społeczno-ekonomiczne oddziaływanie dziedzictwa kulturowego. Raport z badań społecznych, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa.
Kudłacz T., 2008, Rozwój lokalny, [w:] J. Hausner (red.), Ekonomia społeczna a rozwój, Małopolska Szkoła Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków, 103–123.
Kułaczkowska A., Jarczewski W. (red.), 2019, Rewitalizacja. Raport o stanie polskich miast Instytut Rozwoju Miast i Regionów, Warszawa–Kraków.
Legutko-Kobus P., 2016, Zarządzanie dziedzictwem kulturowym jako element implementacji rozwoju zrównoważonego na poziomie lokalnym, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Rozwój trwały i zrównoważony, 452, 219–228. DOI: 10.15611/pn.2016.452.19.
Murzyn M., 2002, Dziedzictwo kulturowe a rozwój miasta, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, 587, 65–80.
Murzyn M., 2007, Dziedzictwo kulturowe w okresie przemian. Szanse i wyzwania, [w:] M. Murzyn, J. Purchla (red.), Dziedzictwo kulturowe w XXI wieku. Szanse i wyzwania, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków, 139–154.
Murzyn-Kupisz M., 2010, Barbarzyńca w ogrodzie?: Dziedzictwo kulturowe widziane z perspektywy ekonomii, Zarządzanie Publiczne, 13(3), 19–32.
Murzyn-Kupisz M., 2012, Dziedzictwo kulturowe a rozwój lokalny, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Seria specjalna Monografie, 221.
Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami w samorządzie gminnym. Raport z realizacji badania, 2020, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa
Parysek J.J., 2015, Rola lokalnego samorządu terytorialnego w rozwoju społeczno-gospodarczym i przestrzennym gmin, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 77(3), 27–46.
Potoczek A., 2000, Dziedzictwo historyczno-kulturowe jako czynnik rozwoju lokalnego i regionalnego [w:] S. Kunikowski (red.), Instytucje kulturalne i stowarzyszenia regionalne w nowych warunkach rozwoju społeczno-gospodarczego Polski. Materiały z konferencji przedkongresowej, Oficyna Wydawnicza WTN, Włocławek, 49–58.
Potts A., 2021, Executive Summary, [w:] European Cultural Heritage Green Paper, Europa Nostra, Haga–Bruksela.
Purchla J. (red.), 1999, Dziedzictwo a turystyka, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Purchla J. (red.), 2008, Raport na temat funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce po roku 1989, Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako jeden z Raportów o Stanie Kultury, Kraków.
Rozbicka M. (red.), 2017, Raport o stanie zachowania zabytków nieruchomych w Polsce. Zabytki wpisane do rejestru zabytków (księgi rejestru A i C), Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa.
Sanetra-Szeliga J., Jagodzińska K. (red.), 2017, Potencjał dziedzictwa. Społeczno-gospodarcze przykłady z Europy Środkowej, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
Sofaer J., Davenport B., Stig Sørensen M. L., Gallou E., Uzzell D., 2021, Heritage sites, value and wellbeing: learning from the COVID-19 pandemic in England, International Journal of Heritage Studies, 1117–1132. DOI: 10.1080/13527258.2021.1955729.
Sztando A., 1999, Gminne instrumenty kształtowania rozwoju lokalnych podmiotów gospodarczych, Samorząd Terytorialny, 7–8, 79–108.
Throsby D., 2010, Ekonomia i Kultura, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Tubadji A, 2021, Culture and mental health resilience in times of COVID-19, Journal of Population Economics, 34, 1219–1259. DOI: 10.1007/s00148-021-00840-7.
Wojciechowski E., 2003, Zarządzanie w samorządzie terytorialnym, Difin, Warszawa.
Wojciechowski E., 2005, Tendencje zmian w administracji publicznej, Prace Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, 1083.
Zalasińska K., Zeidler K., 2015, Wykład prawa ochrony zabytków, Wolters Kluwer SA, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Warszawa–Gdańsk.
Zawora P., 2015, Instrumenty rozwoju lokalnego wykorzystywane w samorządach gminnych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Gospodarka lokalna w teorii i praktyce, 391, 301–310.
Akty prawne
Ustawa z dnia 17 września 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162 z 2003 r., poz. 1568).
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz.U. 2015 poz. 1777).
UNESCO, 2003, Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, sporządzona w Paryżu 17 października 2003 r., art. 2. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20111721018/O/D20111018.pdf (dostęp: 17.09.2021).
Rozporządzenie MKiDN z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem oraz Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 września 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. 2019 poz. 1886).
Information: Geographical Studies, 2022, Issue 168, pp. 47 - 71
Article type: Original article
Titles:
Instrumenty zarządzania dziedzictwem kulturowym w dyspozycji samorządów gminnych w Polsce i przestrzenne zróżnicowanie ich wykorzystania
Heritage management instruments available to local governments in Poland and spatial distribution of their usage and its intensity
Cracow University of Economics; College of Economy, Finance and Law
National Heritage Board of Poland
Published at: 12.2022
Article status: Open
Licence: CC BY
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 420
Number of downloads: 388