FAQ
logo of Jagiellonian University in Krakow

Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)

Publication date: 09.07.2018

Geographical Studies, 2018, Issue 153, pp. 7 - 24

https://doi.org/10.4467/20833113PG.18.001.8476

Authors

Maria Fajer
Uniwersity of Silesia, Faculty of Earth Sciences, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec
All publications →

Titles

Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)

Abstract

Anthropogenically Determined Gorges of the Sumina and Wierzbnik Rivers as an Example of Naturalisation of Artificial River Channels (Ruda River Catchment)

The article describes anthropogenic transformations of relief features associated with former economic use of rivers and the changes that occurred in individual sections of artificial canals as a result of their naturalisation. The study was carried out in two river valleys – of the Sumina and Wierzbnik Rivers, which are located in the Ruda River catchment (within the Odra River drainage basin), on the boundary of the Rybnik Plateau and the Racibórz Basin. The use of water in these rivers for the purposes of former grain mills, sawmills and other industrial facilities as well as fish ponds involved the construction of bypasses. The deep erosion gullies recorded in the relief of the Sumina and Wierzbnik River valleys are in fact transformed anthropogenic forms: artificial river channels and old bypasses. In the Wierzbnik River valley, these canals – today dead, but still visible in relief, reflect the technical solutions which were once used to protect ponds from damage during floods. The sections of old artificial canals such as the man-made channel of the Sumina River, are still subject to naturalisation processes, being were later transformed by natural fluvial processes. This is reflected in an increase in channel sinuosity and the development of meanders. It is proposed that the erosive forms described in the article be referred to as anthropogenically determined river gorges.

References

Absalon D., 1998, Antropogeniczne zmiany odpływu rzecznego w zlewni Rudy, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 1732, Katowice.

Absalon D., Jankowski A.T., Leśniok M., 2003, Komentarz do Mapy hydrograficznej w skali 1:50000, Ark. M–34–61–D Wodzisław Śląski, Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego, Katowice.

Brykała D., 2001, Uwarunkowania przyrodnicze lokalizacji młynów wodnych w zlewni Skrwy, Problemy Ekologii Krajobrazu, 10, 164–171.

Fajer M., 2011, Antropogeniczne przeobrażenia den dolin rzecznych na Wyżynie Woźnicko-Wieluńskiej w XVIII–XX w., [w:] A. Zieliński (red.), Znane fakty – nowe interpretacje w geologii i geomorfologii, Instytut Geografii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce, 9–22.

Foltyn E.M., Foltyn E., 2012, Ziemie Górnego Śląska od epoki kamienia do wczesnego średniowiecza, Muzeum Śląskie w Katowicach.

Hibszer A., 1988, Bilans wodny zlewni Suminy po wodowskaz w Nędzy, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, praca magisterska, maszynopis.

Karaś-Brzozowska C., 1963, Zasięg zlodowacenia środkowopolskiego w Kotlinie Raciborskiej, Przegląd Geograficzny, 35 (3), 431–447.

Klimek K., 1972, Kotlina Raciborsko-Oświęcimska, [w:] M. Klimaszewski (red.), Geomorfologia Polski, t. 1, PWN, Warszawa, 116–138.

Klimek K., Kocel K., Śnieszko Z., Wójcicki K., Zygmunt E., 2001, Pokrywy stokowe w Kotlinie Górnej Odry, [w:] K. Klimek, K. Kocel (red.), Pokrywy stokowe jako zapis zmian klimatycznych w późnym vistulianie i holocenie, Wyd. Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 1–27.

Kocel K., 1995, Stawy w dolinie Rudy (Górny Śląsk) jako wskaźnik antropogenicznych zmian krajobrazu, [w:] A.T. Jankowski, T. Szczypek (red.), Przeobrażenia środowiska geograficznego w przygranicznej strefie górnośląsko-ostrawskiego regionu przemysłowego, Materiały Sympozjum Polsko-Czeskiego, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytet Śląski,  Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Sosnowiec, 57–62.

Kotlicka G.N., Kotlicki S., 1979, Mapa geologiczna Polski 1:200 000, Ark. Gliwice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Kotlicka G.N., Kotlicki S., 1980, Objaśnienia do mapy geologicznej Polski 1:200 000, Ark. Gliwice, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.

Lewandowski J., 2003, Plejstocen glacjalny Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej i obszarów sąsiednich, [w:] J. Haisig, J. Lewandowski (red.), Plejstocen Kotliny Raciborsko-Oświęcimskiej na tle struktur morfotektonicznych podłoża czwartorzędu, X Konferencja Stratygrafia plejstocenu Polski, Państwowy Instytut Geologiczny, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, 16–29.

Migoń P., 2006, Geomorfologia, PWN, Warszawa.

Müller G., Himmelsbach G., Carmer C., Fröhle P., 2004, Small river re–naturalization and cultural heritage, [w:] M. Greco, A. Carravetta, R. Della Morte (red.), River Flow, 2, 763–778.

Nyrek A., 1995, Ekologiczne uwarunkowania rozwoju Polski – przeszłość i teraźniejszość, Słupskie Studia Historyczne, 4, 3–20.

Nyrek A., 1997, Gospodarczo-społeczne przyczyny i skutki ekologiczne powodzi na Śląsku od XV w. do XX w. w dotychczasowych badaniach, Słupskie Studia Historyczne, 5, 75–89.

Paleczek W., 2015, Analiza dokładności obliczania objętości mas ziemnych, Zeszyty Naukowe Politechniki Częstochowskiej 171, Budownictwo, 21, 365–371.

Parzóch K., Solarska A., 2008, Antropogeniczna przebudowa den dolinnych Przedgórza Sudeckiego na przykładzie Oławy i Krynki, Landform Analysis, 9, 314–318.

Plit J., 2006, Analiza historyczna jako źródło informacji o środowisku przyrodniczym, Problemy Ekologii Krajobrazu, 16, 217–226.

Pociask-Karteczka J. (red.), 2006, Zlewnia. Właściwości i procesy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Podgórski Z., 2004, Wpływ budowy i funkcjonowania młynów wodnych na rzeźbę terenu i wody powierzchniowe Pojezierza Chełmińskiego i przyległych części dolin Wisły i Drwęcy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń.

Rybant S., 1977, Średniowieczne opactwo cystersów w Rudach, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, ser. A, 195, 5–181.

Simon A., 1989, A model of channel response in disturbed alluvial channels, Earth Surface Processes and Landforms, 14, 11–26.

Simon A., Rinaldi M., 2006, Disturbance, stream incision, and channel evolution: The roles of excess transport capacity and boundary materials in controlling channel response, Geomorphology, 79, 361–383.

Strumieński O., 1573, O spráwie, sypániu, wymiérzániu i rybieniu stáwów, tákże o przekopách, o ważeniu i prowádzeniu wody. Książki wszystkim gospodarzóm potrzebné, [transkrypcja i reprodukcja fototypiczna], Instytut Śląski w Opolu, 1987.

Sufryd M., Winiewski J., 1987, Opactwo cystersów w Rudach 1258–1810, Katowice.

Waga J.M., 1994, Rzeźba eoliczna na obszarze wschodniej części Niecki Kozielskiej, Scripta Rudensia, 2, 1–129.

Waga J.M., 2003, Lokalizacja stawów i sposoby ich zabezpieczania przed skutkami powodzi w dolnej części zlewni Rudy na Górnym Śląsku, [w:] J.M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności, PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 220–224.

Witek M., 2012, Wpływ zabudowy hydrotechnicznej na współczesne kształtowanie rzeźby koryt rzek ziemi kłodzkiej, Landform Analysis, 19, 91–102.

Zygmunt E., 2002, Transformacja koryta rzeki Suminy pod wpływem antropopresji (Kotlina Raciborska, Dorzecze Górnej Odry), [w:] P. Szwarczewski, E. Smolska (red.), Zapis działalności człowieka w środowisku przyrodniczym, Warszawa, 151–154.

Zygmunt E., 2003, Zmiana biegu rzeki Suminy pod wpływem antropopresji (Kotlina Raciborska), [w:] J. M. Waga, K. Kocel (red.), Człowiek w środowisku przyrodniczym – zapis działalności, PTG Oddział Katowicki, Sosnowiec, 244–248.

Information

Information: Geographical Studies, 2018, Issue 153, pp. 7 - 24

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Antropogenicznie uwarunkowane przełomy Suminy i Wierzbnika jako przykład naturalizacji sztucznych koryt rzecznych (zlewnia Rudy)

English:

Anthropogenically Determined Gorges of the Sumina and Wierzbnik Rivers as an Example of Naturalisation of Artificial River Channels (Ruda River Catchment)

Authors

Uniwersity of Silesia, Faculty of Earth Sciences, ul. Będzińska 60, 41-200 Sosnowiec

Published at: 09.07.2018

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Maria Fajer (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish