Zagadnienie sądów pokoju w pracach Sejmu II Rzeczypospolitej w świetle wniosków i interpelacji poselskich

Jakob Maziarz

Zagadnienie sądów pokoju w pracach Sejmu II Rzeczypospolitej w świetle wniosków i interpelacji poselskich

Publication date: 12.2021

Cracow Studies of Constitutional and Legal History, Volume 14 (2021), Volume 14, Issue 4, pp. 453 - 472

https://doi.org/10.4467/20844131KS.21.041.14467

Authors

Pobierz pełny tekst

PDF

Titles

Zagadnienie sądów pokoju w pracach Sejmu II Rzeczypospolitej w świetle wniosków i interpelacji poselskich

Abstract

The justices of the peace were one of the forms of society’s participation in the judiciary in the Second Polish Republic. This institution was inherited from the former partitioning states and did not exist throughout the country. Justices of the peace were provided for by the Act’s provisions amending the Law on the System of Ordinary Courts, but its requirements have been never implemented. Justices of the peace ended their activity in 1929, but their formal liquidation only occurred in 1938. In interwar Poland justices of the peace were not a form of public participation in the judiciary. They were in fact judges with significantly lower substantive competencies than professional judges.

Contrary to the provisions of the Constitution of 1921, justices of the peace were not elected by popular vote. The article deals with the extensive debates that took place in the Sejm regarding the selection of justices of the peace, and their role in the judiciary of the Second Republic of Poland, especially in its first period (1919–1928), when it was a problem of great interest to parliamentarians. This is evidenced by the numerous interpellations and parliamentary bills that the parliamentarians submitted, which the author analyses and quotes. On this basis, he concludes that the institution of justice of the peace was not supported by deputies, especially from among the agrarian and socialist parties. Often, justices of the peace were (in interpellations) accused of corruption, nepotism, and incompetence. The solution to this problem was seen in the full admission of society to participate in the judiciary, e.g. in the forms of justices of the peace, jury courts and lay judges.

Keywords

sąd pokoju, sędzia pokoju, Sejm, II Rzeczpospolita, interpelacja

peace court, justice of the peace, Sejm, II Republic of Poland, interpellation

References

Download references

Źródła archiwalne

Akta sprawy przed Sądem Apelacyjnym w Wilnie, SD 19/1931. Litewskie Centralne Archiwum Państwowe w Wilnie, fond 127, opis 8, jednostka 6.

Interpelacja p. Borunia i tow. z klubu P.S.L. „Wyzwolenie” do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie sądu pokoju w Promniku pow. Kieleckiego z 27 lipca 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 15006.22.

Interpelacja p. Kotnisa i tow. z klubu P.S.L. „Wyzwolenie” do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie ustanowienia sesji sądu pokoju w Telechanach w pow. kossowskim w woj. Poleskiem. AAN, 2/8/0/3.4/III 13537.22.

Interpelacja p. Malinowskiego i tow. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie pogwałcenia przez sądy pokoju praw, obowiązujących do czasu ogłoszenia Niepodległości Polski i potem, oraz w sprawie pogwałcenia ustaw, uchwalonych przez Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej. AAN, 2/8/0/3.2/III 2413.20.

Interpelacja p. Tatarczyka i tow. z klubu P.S.L. „Wyzwolenie” do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie nadużycia sądu pokoju w Michowie pow. lubartowskiego, ziemi lubelskiej. AAN, 2/8/0/3.3/III 9110.21.

Interpelacja p. Wasilewskiego i tow. z klubu P.S.L. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie gwałtu przeciwko osobistej wolności popełnionej na gospodarzu Janie Kruszewskim z Prątnicy w pow. lubawskim i w sprawie zbrodni w urzędowaniu popełnionej przez sędziego pokoju Biernackiego i prokuratora Osłowskiego w Lubawie z 26 września 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 18946.22.

Interpelacja p. Zaleskiego i tow. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie niezgodnych z prawem działań sędziego pokoju trzydziestego okręgu pow. Włodzimierskiego z 30 marca 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 6806.22.

Interpelacja p. Zw. L. N. do pp. Ministrów Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości w sprawie niezgodnych z prawem rozporządzeń policji i takichże zaocznych nakazów karnych sądów pokoju z 17 czerwca 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 12413.22.

Interpelacja posła Antoniego Pączka i towarzyszy do Pana Ministra Sprawiedliwości z 30 października 1919 r. AAN, 2/8/0/3.1/III 16297.19.

Interpelacja posła Kędziora i tow. w sprawie aresztowania Generalnego Dyrektora loterji państwowej w Warszawie na rozkaz sędziego pokoju z 11 listopada 1919 r. AAN, 2/8/0/3.1/III 16624.19.

Interpelacja posła Wasilewskiego i tow. z klubu P.S.L. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie samowoli sędziego pokoju w Gójsku, p. K. Szwarcburg-Günthera z 4 marca 1921 r. AAN, 2/8/0/3.3/III 10045.21.

Interpelacja posłów Klubu P.S.L. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie lekceważenia i niestosowania ustaw obowiązujących przez niektóre sądy, a w szczególności przez sędziego Jaworskiego w Żabnie z 24 września 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 18950.22.

Interpelacja pp. Krężla i tow. z Klubu P.S.L. do p. Ministra Sprawiedliwości w sprawie nadużyć popełnianych przez sędziego pokoju w Radłowie Władysława Łacheckiego z 31 maja 1922 r. AAN, 2/8/0/3.4/III 11692.22.

Źródła drukowane

Poselski projekt ustawy o sądach pokoju oraz o zmianie niektórych innych ustaw. EW-020-577/21.

Projekt rządowy ustawy o sądach powszechnych. Sejm I kadencji, druk sejmowy 1955.

Römer, Michał. Dzienniki. Warszawa: Ośrodek Karta, 2018.

„Ruch służbowy w b. zaborze austriackim”. Dz.U.M.S. 1920 nr 4 okól. 263.

Rządowy projekt ustawy o zmianach w ustroju sądów powszechnych i postępowaniu karnym. Sejm IV kadencji, druk sejmowy 323.

Sprawozdanie komisji prawniczej o projekcie ustawy w przedmiocie niektórych zmian w przepisach tymczasowych o urządzeniu sądownictwa w b. Królestwie Polskiem (Druk Nr 1906). Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 2550.

Sprawozdanie stenograficzne z 268. posiedzenia Sejmu Ustawodawczego z 6 grudnia 1921 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 293. posiedzenia Sejmu I kadencji z 17 lipca 1926 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 300. posiedzenia Sejmu I kadencji z 20 września 1926 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 309. posiedzenia Sejmu I kadencji z 14 grudnia 1926 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 316. posiedzenia Sejmu I kadencji z 3 lutego 1927 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 320. posiedzenia Sejmu I kadencji z 8 lutego 1927 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 338. posiedzenia Sejmu I kadencji z 19 września 1927 r.

Sprawozdanie stenograficzne z 29. posiedzenia Senatu IV kadencji z 22 marca 1937.

Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomerii. Lwów: nakładem Prezydyum C.K. Namiestnictwa, z drukarni Władysława Łozińskiego, 1914.

Wniosek [w sprawie projektu ustawy o dostarczaniu lokali dla sądów pokoju] z 4 listopada 1921 r. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 3092.

Wniosek nagły posła Franciszka Krempy i tow. w sprawie zaprowadzenia Sądów gminnych w gminach wiejskich i miejskich w Małopolsce wedle załączonego tutaj projektu ustawy o sądach gminnych z 19 maja 1920 r. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 1826.

Wniosek nagły posła St. Bagińskiego, Krzyżanowskiego i tow. w sprawie rozszerzenia właściwości sądów pokoju w sprawach cywilnych z 1 czerwca 1922 r. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 3592.

Wniosek nagły posłów A. Anusza, St. Kielaka i innych w sprawie rozszerzenia kompetencji sądów pokoju w sprawach cywilnych z 5 sierpnia 1922 r. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 3766.

Wniosek nagły posłów Sołtyka, Gumowskiego i innych z Klubu Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego w sprawie dyslokacji sądów pokoju z 17 stycznia 1922 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 3245.

Wniosek nagły posłów Załuski, Staniszkisa i innych ze Związku Ludowo-Narodowego w sprawie rozszerzenia kompetencji sądów pokoju z 5 sierpnia 1922 r. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 3772.

Wniosek posła A. Bujaka i kol. z Klubu Parlamentarnego Stronnictwa Chłopskiego w sprawie przeniesienia ksiąg hipotecznych rozparcelowanych obszarów dworskich z sądów okręgowych do Powiatowych Sądów Pokoju, w b. zaborze rosyjskim z 26 kwietnia 1926 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2425.

Wniosek posła Berka i kol. z Klubu Parlamentarnego Stronnictwa Chłopskiego w sprawie kar administracyjnych, nakładanych przez sądy pokoju, których koszty ścigania niejednokrotnie równają się wymiarowi samej kary, lub ją nawet przewyższają z 25 marca 1926 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2380.

Wniosek posła Jana Szafranka i kol. z Klubu Parlamentarnego Stronnictwa Chłopskiego w sprawie przywrócenia Sądów Pokoju w b. Kongresówce. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2304.

Wniosek posła Jana Szafranka i kol. z Klubu Parlamentarnego Stronnictwa Chłopskiego w sprawie wybieralności Sędziów Pokoju z 9 lutego 1926 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2303.

Wniosek posła Jana Szafranka i kol. z Klubu Z.P.S.L. „Wyzwolenie” i „Jedność Ludowa” w sprawie przywrócenia Sądów Pokoju na stare miejsca w b. Królestwie Polskim z 18 czerwca 1925 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 1992.

Wniosek posła Janeczka i kol. z Klubu P.S.L. „Piast” w sprawie przedłożenia przez Rząd projektu ustawy o wyborze przez ludność sędziów pokoju z 17 marca 1925 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 1804.

Wniosek posła Michała Janeczka i kolegów z Klubu P.S.L. „Piast” w sprawie przedłożenia przez Rząd projektu ustawy o wyborze ławników do Sądów Pokoju przez ludność z 12 grudnia 1925 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2214.

Wniosek posła St. Wartalskiego i kolegów z poselskiego Klubu Związku Ludowo-Narodowego w sprawie zniesienia sądu pokoju dla spraw o lichwę wojenną w Warszawie z 16 lipca 1925 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 2078.

Wniosek posłów Klubu Z.P.S.L. „Wyzwolenie” i „Jedność Ludowa” w sprawie wydelegowania Komisji Sejmowej do zbadania nadużyć i gwałtów w powiecie iłżeckim, a także nieprawidłowego, stronnego i niezgodnego z prawem wymiaru sprawiedliwości w Sądzie Pokoju w Lipsku z 24 marca 1925 r. Sejm I kadencji, druk sejmowy 1834.

Wniosek w sprawie projektu ustawy w przedmiocie niektórych zmian w przepisach tymczasowych o urządzeniu sądownictwa w b. Królestwie Polskiem. Sejm Ustawodawczy, druk sejmowy 1906.

Źródła prawne

Dekret Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskiem (Dz.U. 1918 nr 1 poz. 1).

Kodeks karny z r. 1903: (przekład z rosyjskiego) z uwzględnieniem zmian i uzupełnień obowiązujących w Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 maja 1921 r. Warszawa: Ministerstwo Sprawiedliwości, 1922.

Rozporządzenie Ministra byłej Dzielnicy Pruskiej z 15 grudnia 1919 r. o urządzeniu sądów pokoju w b. dzielnicy pruskiej (Tygodnik Urzędowy 1919 nr 70 poz. 188).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 10 sierpnia 1925 r. o zniesieniu sądu pokoju dla spraw o lichwę wojenną w Warszawie (Dz.U. 1925 nr 86 poz. 596).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 grudnia 1927 r. zmieniające niektóre przepisy o urządzeniu sądownictwa i o postępowaniu karnem w okręgach sądów apelacyjnych: w Warszawie, Lublinie i Wilnie (Dz.U. 1927 nr 114 poz. 971).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 19 marca 1928 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1928 nr 33 poz. 313).

Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 lutego 1928 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. 1928 nr 12 poz. 93).

Ustawa dla Królestwa Galicyi i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskiem z dnia 3 marca 1875 r. o ustanowieniu gminnych urzędów rozjemczych (Dz.U.R.K. 1875 cz. VII poz. 27).

Ustawa z dnia 1 sierpnia 1919 r. o załatwianiu zatargów zbiorowych pomiędzy pracodawcami a pracownikami rolnymi (Dz.P.P.P. 1919 nr 65 poz. 394).

Ustawa z dnia 14 lipca 1920 r. o ujednostajnieniu i podwyższeniu podatków gruntowych i podymnego na obszarze b. Królestwa Kongresowego (Dz.U. 1920 nr 71 poz. 477).

Ustawa z dnia 18 marca 1921 r. w przedmiocie niektórych zmian w przepisach tymczasowych o urządzeniu sądownictwa w b. Królestwie Polskiem (Dz.U. 1921 nr 30 poz. 172).

Ustawa z dnia 2 lipca 1920 r. o zwalczaniu lichwy wojennej (Dz.U. 1920 nr 67 poz. 449).

Ustawa z dnia 6 grudnia 1921 r. o dostarczaniu lokalów dla sądów pokoju (Dz.U. 1921 nr 103 poz. 740).

Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o zniesieniu instytucji sądów przysięgłych i sędziów pokoju (Dz.U. 1938 nr 24 poz. 213).

Opracowania

Amos, Maurice. Wymiar sprawiedliwości w Wielkiej Brytanii [British Justice (Polish Edition)]. London–New York–Toronto: Longmans, Green and Co., [1948].

Baran, Kazimierz. „Powstanie i ewolucja angielskiej ławy przysięgłych (między średniowieczem a XIX stuleciem)”. W: Szkice z dziejów ustroju i prawa poświęcone pamięci Ireny Malinowskiej-Kwiatkowskiej, red. Marcin Kwiecień i Marian Małecki, 39–60. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1997.

Bereza, Arkadiusz. Sądownictwo pokojowe w guberni lubelskiej na tle Królestwa Polskiego (1876–1915). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2004.

Bibring, Julian. „Czynnik ludowy w nowym ustroju sądów powszechnych”. Głos Prawa 7–8 (1928): 280–93.

Dąbrowski, Karol i Witkowski, Wojciech. „Sądowe zapiski w Dziennikach Michała Römera (Królewsko-Polski Sąd Pokoju w Kolnie 1917–1918)”. Z Dziejów Prawa 20, z. 12 (2019): 329–54.

„Dlaczego warto wprowadzić funkcję sędziów pokoju”. http://kukiz15.org/program/krajowy/sedziowie-pokoju (dostęp: 30.08.2021).

Dubanowicz, Edward. „W sprawie sądów pokoju na ziemiach polskich (Studjum prawno-historyczne)”. Przegląd Prawa i Administracji 4–6 (1919): 125–56.

Grzybowski, Konstanty. Historia państwa i prawa Polski. Tom 4: Od uwłaszczenia do odrodzenia państwa. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982.

Halberda, Jan. „Ława przysięgłych w angielskim procesie cywilnym (XII–XIII wiek)”. W: Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, red. Stanisław Grodziski [et al.]. Tom 2, 313–20. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.

Kmiecik, Romuald i Kmiecik, Zbigniew. „Sądy pokoju – anachronizm czy krok ku demokratyzacji wymiaru sprawiedliwości?”. Prokuratura i Prawo 7–8 (2021): 105–30.

Korobowicz, Artur. Sądownictwo Królestwa Polskiego 1876–1915. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 1995.

Korobowicz, Artur i Witkowski, Wojciech. „Prawo i sądy na zabranych wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XIX wieku”. Czasopismo Prawno-Historyczne 55, z. 1 (2003): 61–84.

Kupis, Magdalena. „Ewolucja instytucji interpelacji poselskiej w polskim parlamentaryzmie”. Przegląd Prawa Konstytucyjnego 1, z. 9 (2021): 93–125.

Maziarz, Jakob. „Postępowanie karnoadministracyjne w II Rzeczpospolitej”. Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 7, z. 2 (2014): 299–316.

Maziarz, Jakob. Sądy przysięgłych w II Rzeczypospolitej w praktyce Sądu Okręgowego w Krakowie. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2017.

Osuchowska, Marta. „Sądy pokoju w portugalskim systemie sądownictwa”. W: Instytucja sędziego pokoju w wybranych państwach europejskich, red. Andrzej Pogłódek, 131–43. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2020.

Pogłódek, Andrzej. „Instytucja sędziego pokoju w Federacji Rosyjskiej”. W: Instytucja sędziego pokoju w wybranych państwach europejskich, red. Andrzej Pogłódek, 61–77. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2020.

Pogłódek, Andrzej, red. Instytucja sędziego pokoju w wybranych państwach europejskich. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2020.

Potocki, Ksawery. O początku, historyi, korzyściach i niedogodnościach instytucyi sądu przysięgłych. Rzecz krótka. [s.l.]: [s.n.], 1819.

„Powołanie zespołu ds. sędziów pokoju”. https://www.prezydent.pl/aktualnosci/wydarzenia/art,2122,powolanie-zespolu-ds-sedziow-pokoju.html (dostęp: 30.08.2021).

„Sędziowie pokoju – sprawiedliwość blisko ludzi”. https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/sedziowie-pokoju--sprawiedliwosc-blisko-ludzi (dostęp: 30.08.2021).

„SLD: Sędziowie pokoju to sposób na przyspieszenie pracy sądów w Polsce”. https://lewica.org. pl/aktualnosci/813-sld-sedziowie-pokoju-to-sposob-na-przyspieszenie-pracy-sadow-w-polsce (dostęp: 30.08.2021).

Szymanek, Jarosław. „Instytucja sędziego pokoju w Belgii”. W: Instytucja sędziego pokoju w wybranych państwach europejskich, red. Andrzej Pogłódek, 7–21. Warszawa: Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, 2020.

Information

Information: Cracow Studies of Constitutional and Legal History, Volume 14 (2021), Volume 14, Issue 4, pp. 453 - 472

DOI: https://doi.org/10.4467/20844131KS.21.041.14467

Article type: Original article

Titles:

Polish:

Zagadnienie sądów pokoju w pracach Sejmu II Rzeczypospolitej w świetle wniosków i interpelacji poselskich

English:

The Issue of the Office of Justice of the Peace in the Work of the Sejm of the Second Polish Republic in Light of Parliamentary Bills and Interpellations

Authors

Jakob Maziarz

https://orcid.org/0000-0001-5647-1969

Jagiellonian University in Kraków, Gołębia 24, 31-007 Kraków, Poland

Published at: 12.2021

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND

Percentage share of authors:

Jakob Maziarz (Author) - 100%

Article corrections:

Publication languages:

Polish

View count: 1044

Number of downloads: 1184

<p>The Issue of the Office of Justice of the Peace in the Work of the Sejm of the Second Polish Republic in Light of Parliamentary Bills and Interpellations</p>

Download xml