“Imaginary Beings”? Labor Camp in Łambinowice according to Janusz Rudnicki
Choose format
RIS BIB ENDNOTEPublication date: 26.09.2024
Konteksty Kultury, 2024, Volume 21 Issue 2, pp. 153-181
https://doi.org/10.4467/23531991KK.24.016.20270Authors
„Wyimaginowane twory”? Obóz Pracy w Łambinowicach według Janusza Rudnickiego
Artykuł dotyczy utworu (opowiadania) Janusza Rudnickiego poświęconego Obozowi Pracy w Łambinowicach (działającemu w latach 1945–1946). Jego pierwotna wersja ukazała się w 1998 roku pod tytułem Polska hańba, zaś najnowsza została włączona do książki Chodźcie, idziemy, wydanej przez Rudnickiego w 2007 roku. Tutaj otrzymała tytuł Dwa (Obóz). Rozważana jest geneza, struktura, funkcje i recepcja tego utworu. Ujmowany jest on zarówno w kontekście historycznym (powojenne wysiedlenia Niemców z Polski, polskie obozy dla ludności niemieckiej), jak i literackim. Utwór Rudnickiego jest istotny z kilku powodów. Stanowi znaczącą „interwencję” w polską pamięć historyczną, wydobywa wyparte z niej prześladowania Niemców (których w łambinowickim obozie więziono, dręczono i zabijano). Wpisuje się zatem w nurt literatury podważającej „paradygmat polskiej niewinności” (w którym dominują dzieła dotyczące mordu na Żydach w Jedwabnem). Jest ponadto utworem drastycznym w sferze stylu (nasycenie wulgaryzmami) i obrazowania. Znamionująca go estetyka horroru jest tyleż prowokacyjna i szokująca, co artystycznie i intelektualnie uzasadniona. Wzbudzając bowiem w czytelniku silne emocje, pobudza go do skonfrontowania ewokowanych sytuacji i zdarzeń z tym, co ustalili dotąd historycy. Szczególność utworu Rudnickiego, jako przejawu polskiej literatury o tematyce obozowej, leży zaś w tym, że jego bohaterem jest oprawca, a nie, jak bywa najczęściej, ofiara. Ponadto oprawcą jest Polak. Utwór Rudnickiego świadczy również o tym, że polska literatura obozowa nie ogranicza się, jak sądzono przez lata, tylko do lagrów (niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i ośrodków zagłady) i łagrów (obozów sowieckich, zwłaszcza obozów pracy przymusowej). Obejmuje ona także obozy polskie.
Arystoteles, Poetyka, tłum. i oprac. H. Podbielski, wyd. 2, Wrocław 1989.
Białoszewski M., Pamiętnik z powstania warszawskiego, Warszawa 1970.
Bidakowski Z., Gaz na ulicach, „Rzeczpospolita” 2009, nr 32, dod. „Rzecz o Książkach”, s. K6.
Borodziej W., Sprawa polska i przemieszczenia ludności w czasie II wojny światowej [w:] Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, red. W. Borodziej, H. Lemberg, t. 1: Władze i instytucje centralne. Województwo olsztyńskie, wybór i oprac. W. Borodziej, C. Kraft, Warszawa 2000, s. 37–105.
Borodziej W., Lemberg H., Od redaktorów [w:] Niemcy w Polsce 1945–1950. Wybór dokumentów, red. tychże, t. 1: Władze i instytucje centralne. Województwo olsztyńskie, wybór i oprac. W. Borodziej, C. Kraft, Warszawa 2000, s. 5–23.
Bratny [właśc. Mularczyk] R., Ślad. Nowele, Warszawa 1946.
Buryła S., Portret oprawcy [w:] tegoż, Tematy (nie)opisane, Kraków 2013, s. 241–423.
Czaja H., Vorwort [w:] H. Esser, Die Holle vom Lamsdorf. Dokumentation über ein polnisches Vernichtungslager, Dulmen 1977, s. 7–9.
Czapliński P., Dojczland. Obraz Niemców w literaturze polskiej, „Eurozine” [online], https://www.eurozine.com/dojczland-obraz-niemcow-w-literaturze-polskiej/#-footnote-11 [dostęp: 17.10.2023].
Czy Polacy skrzywdzili Niemców? Dyskusja wokół książki Helgi Hirsch „Zemsta ofiar”, oprac. T. Wiścicki, „Więź” 2001, nr 1, s. 127–140.
Die ostdeutsche Tragodie – eine Frage an das Weltgewissen. III Folge: Die Holle vom Lamsdorf und andere Vernichtungslager, Braunschweig 1949.
Dmitrow E., Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 1945–1948, Warszawa 1987.
Dokumenty. Groby w Labinowicach, „Przekrój” 1945, nr 18, s. 6–7.
Esser H., Die Holle vom Lamsdorf. Dokumentation über e[in] poln[isches] Vernichtungslager, Bonn 1969.
Esser H., Die Holle vom Lamsdorf. Dokumentation über ein polnisches Vernichtungslager, wyd. 7, Dulmen 1977.
Gęborski Cz., Zeznanie złożone w Prokuraturze Wojewódzkiej w Katowicach 9 września 1994 roku [w:] Po wojnie. Obóz pracy w Łambinowicach (1945–1946), red. R. Kobylarz-Buła, Opole 2015, s. 52.
Grzebałkowska M., Nie jesteśmy przecież Niemcami [w:] taż, 1945. Wojna i pokój, Warszawa 2015, s. 293–323.
Grzebałkowska M., Śpiewać hitlerówy!, „Gazeta Wyborcza” 2014, nr 275, dod. „Duży Format” nr 48, s. 6–9.
Harczuk P., Bezkarny potwor z Łambinowic, „Gazeta Polska” 2006, nr 18, s. 6–7.
J.U. [Urban J.], Nie będzie Niemiec…, „Nie. Dziennik cotygodniowy” 2001, nr 9, s. 1.
Kobylarz-Buła R., Historia [w:] Po wojnie. Obóz pracy w Łambinowicach (1945–1946), red. tejże, Opole 2015, s. 21–57.
Kopka B., Gułag nad Wisłą. Komunistyczne obozy pracy w Polsce 1944–1956, Kraków 2019.
Kopka B., Obozy pracy w Polsce 1944–1950. Przewodnik encyklopedyczny, Warszawa 2002.
Koźniewski K., Zimowe kwiaty. Powieść współczesna, Warszawa 1959.
Kuźnik G., Hektary Morela (10 reportaży o COP Jaworzno), Jaworzno 2002.
Linek B., Kwestia niemiecka na powojennym Gornym Śląsku (1945–1960). Wybór artykułów, Opole 2020.
Łuszczyna M., Mała zbrodnia. Polskie obozy koncentracyjne, Kraków 2017.
Łuszczyna M., Szczur, czyli królestwo Czesława Gęborskiego [w:] tegoż, Mała zbrodnia. Polskie obozy koncentracyjne, Kraków 2017, s. 195–233.
Machcewicz P., Paczkowski A., Wina, kara, polityka. Rozliczenia ze zbrodniami II wojny światowej, Kraków 2021.
Marzęcka B., Janusz Rudnicki [w:] Polscy pisarze i badacze literatury przełomu XX i XXI wieku [online], http://www.ppibl.ibl.waw.pl/mediawiki/index.php?title=Janusz_RUDNICKI [dostęp: 10.09.2023].
Morawiec A., Polska literatura obozowa. Rekonesans, Łódź 2023.
Nienawiść do ofiary, Jacek Kuroń w rozmowie z Janem Tomaszem Lipskim, „Gazeta Wyborcza” 2001, nr 41, s. 23.
Nowak E., Cień Łambinowic. Próba rekonstrukcji dziejów Obozu Pracy w Łambinowicach 1945–1946, Opole 1991.
Nowak E., Obozy na Śląsku Opolskim w systemie powojennych obozów w Polsce (1945–1950). Historia i implikacje, Opole 2002.
Nowak E., Obóz Pracy w Łambinowicach (1945–1946) w świetle najnowszych badań, „Szkice z Dziejów Obozów w Lamsdorf/Łambinowicach” 1998, z. 1, s. 95.
Nowak E., Rozrachunki z przeszłością. Śledztwa i procesy oraz inne następstwa funkcjonowania powojennych obozów na Górnym Śląsku, Opole 2012.
Obozy w Lamsdorf/Łambinowicach (1870–1946), red. E. Nowak, Opole 2006.
Oświadczenie Cz. Gęborskiego dotyczące dwumiesięcznego działania w Obozie Pracy w Łambinowicach [w:] E. Nowak, Cień Łambinowic. Próba rekonstrukcji dziejów Obozu Pracy w Łambinowicach 1945–1946, Opole 1991, s. 156–168.
Piwińska M., Legenda romantyczna i szydercy, Warszawa 1973.
Płużański T.M., Sadysta z Łambinowic, „Najwyższy Czas!” 2006, nr 23, s. XXXVI–XXXVII.
Po wojnie. Obóz pracy w Łambinowicach (1945–1946), red. R. Kobylarz-Buła, Opole
Radzymińska J., Dwa razy popiół. Wspomnienia z lat 1939–1949, Kraków 1970.
Radzymińska J., Dziewczęta za drutami, Łódź 1966.
Rudnicki J., Chodźcie, idziemy, Warszawa 2007.
Rudnicki J., Dwa (Obóz) [w:] tegoż, Chodźcie, idziemy, Warszawa 2007, s. 173–183.
Rudnicki J., Polska hańba, „Jaskółka Śląska” 1998, nr z października–listopada–grudnia, s. 14–16.
Rudnicki J., Polska hańba, „Zły. Bez przebaczenia” 1998, nr 10, s. 13–15.
Rudnicki J., Produkt musiał iść na miasto… Zrób to sam! [w:] tegoż, Życiorysta 3, Warszawa 2018, s. 161–168.
Rudnicki J., Spowiedź mordercy Ignacego Szypuły zanim wypadł przez balkon i zabił się, „Krytyka Polityczna” 2005, nr 7/8, s. 286–291.
Rudnicki J., Sypiając z wrogiem [w:] tegoż, Życiorysta dwa, Warszawa 2017, s. 211–229.
Sack J., An Eye for an Eye: The Untold Story of Jewish Revenge Against Germans in 1945, New York 1993.
Sack J., Oko za oko. Przemilczana historia Żydow, którzy w 1945 r. mścili się na Niemcach, tłum. R. Palewicz, Gliwice 1995.
Senft S., Historia Obozu Pracy w Łambinowicach 1945–1946 w najnowszej literaturze i publicystyce polskiej, „Szkice z Dziejów Obozów w Lamsdorf/Łambinowicach” 2007, z. 3, s. 7–23.
Stankowski W., Obozy i inne miejsca odosobnienia dla niemieckiej ludności cywilnej w Polsce w latach 1945–1950, Bydgoszcz 2002.
Śledztwo w sprawie zabójstw dokonanych w 1945 r. w Aleksandrowie Kujawskim i w innych miejscowościach na terenie powiatu nieszawskiego zamieszkałych tam osób narodowości niemieckiej przez funkcjonariuszy MO i UB (S 7/01/Zk) [w:] Instytut Pamięci Narodowej [online], https://ipn.gov.pl/pl/sledztwa/sledztwa/oddzialowa-komisja-w-gdansku-s/31541,Sledztwa-zakonczone-wydaniem-postanowienia-o-umorzeniu.html?search=7756624 [dostęp: 10.09.2023].
Śliwa A., Białoszewski w Lamsdorf, „Szkice z Dziejów Obozów w Lamsdorf/Łambinowicach” 2013, z. 5, s. 47–64.
Tabaczyński M., Niepamięć. Polskie obozy koncentracyjne w Bydgoszczy [w:] M. Tabaczyński [i in.], Pamiętnik gapiów, Bydgoszcz 2021, s. 9–12.
Tekieli S., Pora ujawnić wszystkie zbrodnie, „Gazeta Wyborcza” 2001, nr 41, s. 23.
Zagrodzka D., Hanys i Hadziaj w jednym stoją domu, „Gazeta Wyborcza” 1999, nr 219, s. 12–15.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Kraków 2012.
Zduniak-Wiktorowicz M., Współczesny polski pisarz w Niemczech – doświadczenie, tożsamość, narracja, Poznań 2010.
Żwirska J., Ogień i druty. Wspomnienia z powstania i obozu kobiet – jeńców wojennych, Warszawa 1958.
Information: Konteksty Kultury, 2024, Volume 21 Issue 2, pp. 153-181
Article type: Original article
Titles:
University of Lodz
ul. Narutowicza 65, 90-131 Łódź, Poland
Published at: 26.09.2024
Article status: Open
Licence: CC BY
Percentage share of authors:
Article corrections:
-Publication languages:
PolishView count: 200
Number of downloads: 293