Tekst jest próbą refleksji nad zapisem doświadczenia kobiety w łagrach stalinowskich. W perspektywie analitycznej znalazły się dzieła polskich autorek, więźniarek obozów: Beaty Obertyńskiej, Barbary Skargi, Grażyny Lipińskiej, Herminii Naglerowej, Urszuli Muskus. Ich książki stanowią najpełniejsze świadectwo doświadczenia łagrowego kobiety w piętnastoleciu 1940–1955. Zapisy owe zestawione zostały z wizją kobiety w Innym świecie Herlinga-Grudzińskiego, ograniczonej właściwie do roli niewolnicy seksualnej. Analizowane dzieła przynoszą znacznie bogatszy obraz łagrowej codzienności kobiety: nie kwestionując ani nie ograniczając znaczenia kontaktów seksualnych, pokazują jednak „pełnię” obozowej egzystencji więźniarek: ich morderczą pracę fizyczną, walkę o przetrwanie, o zachowanie godności, pragnienie miłości i jej straszliwe konsekwencje. Analiza tekstów zmusza jednak do rezygnacji z próby wypracowania jakiejś ogólnej formuły łagrowego losu kobiety. Próbę taką uniemożliwiają zasadnicze różnice w statusie obozów pokazanych w książkach, determinowane rozpiętością geograficzną Archipelagu GUŁag, różnicami w organizacji łagrów, wynikających ze zmian politycznych w ZSRR w latrach 1940–1955.

The article is an attempt at a reflection on the record of the experiences of women in the Stalin’s lagers. From the analytical perspective were reviewed the works of the Polish authors, inmates in the lagers: Beata Obertyńska, Barbara Skarga, Grażyna Lipińska, Herminia Naglerowa, Urszula Muskus. Their books constitute the most complete testimony of the lager experiences of women in the period of 1940–1955. These records were juxtaposed with the vision of a woman presented in Herling-Grudziński’s A World Apart, where in fact her role was confined to that of a sexual slave. The analysed works reveal much richer image of the everyday lager life of a woman. They do not question or reduce the role of sexual relations, but show the “fullness” of the lager existence of the inmates: their killing physical labour, the struggle for survival and preserving dignity, the desire for love and its horrible consequences. The analysis of the writings, however, forced the author to abandon the attempt to outline a general formula of the lager fate of a woman. Such attempt turned out to be impossible due to the fundamental differences in the status of particular lagers determined by the geographical span of the “Gulag Archipelago”, and the differences in their organization resulting from the political changes in the USSR during 1940–1955.