FAQ

Archiwa książąt Gryfitów od początków XVI do połowy XVII w.

Publication date: 28.02.2020

Archeion, 2019, 120, pp. 234 - 253

https://doi.org/10.4467/26581264ARC.19.011.11820

Authors

Radosław Gaziński
The Institute of History and International Relations at the University of Szczecin, , ul. Krakowska 71-79 71-017 Szczecin, Poland
https://orcid.org/0000-0002-6734-9309 Orcid
All publications →

Titles

Archiwa książąt Gryfitów od początków XVI do połowy XVII w.

Abstract

W okresie nowożytnym na Pomorzu ukształtowało się sześć archiwów książęcych. Pierwsze dwa (szczecińskie i wołogoskie) powstały w wyniku podziału państwa pomorskiego w 1532 r. Po 1557 r. doszło do nich archiwum książąt-biskupów funkcjonujące w Koszalinie. Natomiast po wykształceniu się w osobne instytucje książęcych sądów nadwornych (po 1575 r.) do trzech wspomnianych archiwów (wołogoskiego, szczecińskiego i biskupiego) doszły trzy archiwa sądowe. Wszystkie one podlegały odpowiednim kanclerzom terytorialnym. Na ich czele stał najczęściej wykształcony urzędnik w randze radcy sądowego lub sekretarza kancelarii. Archiwa książęce były posadowione w stolicach poszczególnych władztw w głównych rezydencjach Gryfitów (zamki w Wołogoszczy, Szczecinie i Koszalinie). Były one pilnie strzeżone, a dostęp do nich był ograniczony. Archiwa książęce nie tylko przechowywały spuściznę po Gryfitach, ale także wspierały prowadzoną przez nich politykę wewnętrzną i zagraniczną. Ponadto książęta zdawali sobie sprawę z wagi archiwów jako skarbnic wiedzy o dynastii, które można wykorzystywać (poprzez publikacje) do wzmocnienia prestiżu Gryfitów w Europie. Mimo dość szczupłego personelu utrzymywano w archiwach należyty porządek, dbano także o ewidencję zasobu. Świadczyć o tym mogą chociażby dość częste skontra zasobów poszczególnych archiwów rejestrujące ich aktualny stan posiadania. Należy także dodać, że obok archiwów państwowych i sądowych każdy z Gryfitów posiadał większe lub mniejsze archiwum prywatne (najczęściej korespondencja i rachunki), które po śmierci każdego z książąt włączano do archiwum danego władztwa. Po wymarciu w 1626 r. wołogoskiej linii Gryfitów oraz w związku z zagrożeniem wojennym Pomorza Bogusław XIV podjął decyzję o centralizacji w Szczecinie wszystkich archiwaliów książęcych. W rzeczywistości poza dostarczeniem na szczeciński zamek niewielkich partii dokumentów i akt z Wołogoszczy (1628 r.) i Koszalina (1635 r.) archiwalia książęce do czasu śmierci Bogusława XIV (1637 r.) pozostawały w rozproszeniu. Dopiero w 1639 r. Szwedzi zwieźli je do Szczecina, a następnie w 1642 r. uporządkowali. Po zakończeniu wojny trzydziestoletniej (1648 r.) strona brandenburska zaczęła domagać się od Szwedów przekazania jej akt poksiążęcych niezbędnych do zarządzania przejętą częścią Pomorza. Szwedzi początkowo się opierali. Dopiero pełna normalizacja wzajemnych stosunków, a następnie reces graniczny (1653 r.) spowodowały wydzielenie przez administrację szwedzką z akt przechowywanych w Szczecinie partii archiwaliów przekazanych pod koniec 1653 r. Brandenburczykom. Od tej pory na Pomorzu działały dwa archiwa przechowujące akta poksiążęce: szwedzkie w Szczecinie i brandenburskie w Kołobrzegu.

References

Download references
Źródła

Archiwum Państwowe w Szczecinie, 65/2/0 Archiwum Książąt Szczecińskich [1209] 1354–1831, sygn. 65/2/0/1.50/I/1902, 65/2/0/1.51/I/1917, 65/2/0/1.51/I/1918, 65/2/0/1.51/I/1954, 65/2/0/1.51/I/1963, 65/2/0/1.51/I/1965, 65/2/0/1.51/I/1975, 65/2/0/1.79/I/3096, 65/2/0/1.79/I/3152, 65/2/0/1.79/I/3160, 65/2/0/1.80/I/3359, 65/2/0/1.80/I/3359, 65/2/0/1.80/I/3359, 65/2/0/1.84/I/3886, 65/2/0/1.94/I/4639, 65/2/0/1.99/I/5194, 65/2/0/3.18/III/424, 65/2/0/3.18/III/425.

Archiwum Państwowe w Szczecinie,65/3/0 Archiwum Książąt Wołogoskich [1401] 1532–1638 [1732], sygn. 65/3/0/29/403, 65/3/0/29/416, 65/3/0/29/525, 65/3/0/29/526.
Archiwum Państwowe w Szczecinie, 65/11/0 Zbiór Samuela Gottlieba Loepera 1526–1790 [1863], sygn. 65/11/0/1/3.
Archiwum Państwowe w Szczecinie, 65/16/0 Rękopisy i spuścizny 1321–1946, sygn. 65/16/0/61/644.

Bibliografia

Archiwum Państwowe w Szczecinie. Przewodnik po zasobie archiwalnym. Akta do 1945 r., oprac. R. Gaziński, P. Gut, M. Szukała, Warszawa–Szczecin 2002.

Bodaniak S., Kongres szczeciński na tle bałtyckiej polityki polskiej, Kraków 1929.

Gaziński R., W nowożytnym państwie pomorskim (1523–1653), [w:] Dzieje Koszalina, t. 1, do 1945 r., red. R. Gaziński, E. Włodarczyk, Koszalin 2016, s. 117–165.

Gwiazdowska E., Miasto w źródłach ikonograficznych, [w:] Dzieje Koszalina, s. 351–417.

Gut P., Sąd Nadworny w Greifswaldzie w czasach szwedzkich i pruskich 1642–1849, „Szczeciński Informator Archiwalny” 2012, nr 21, s. 45–70.

Kozłowski K., Refleksje na sześćdziesięciolecie Archiwum Państwowego w Szczecinie. Tradycja – problemy – ludzie, [w:] Mundus archii mundus memoriae. Archiwum Państwowe w Szczecinie 1945–2005, red. M. Frankel, Szczecin 2007, s. 9–20.

Kozłowski K., Szczecin i jego archiwum. Tradycja i współczesność, [w:] Archiwa i archiwiści w dobie społeczeństwa informacyjnego. Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Archiwistów Polskich, Szczecin 12–13 września 2002 r., t. 1, red. D. Nałęcz, Toruń 2002, s. 7–21.

Łazarek A., Wstęp do inwentarza zespołu: Archiwum Książąt Wołogoskich, Szczecin 2003.

Medem v. L., Das Königliche Provinzialarchiv zu Stettin, „Zeitschrift für Archivkunde, Diplomatik und Geschichte”, Bd 2, Hf. 1835, s. 2–50.

Mundus archii mundus memoriae. Archiwum Państwowe w Szczecinie 1945–2005, red. M. Frankel, Szczecin 2007.

Podralski J., Wstęp do inwentarza zespołu: Archiwum Książąt Szczecińskich, Szczecin 1977.

Podralski J., Archiwum Książąt Szczecińskich. Przewodnik po zespole, cz. 1 i 2, Szczecin 1991.

Podralski J., Przysięga szczecińskiego nadwornego archiwisty z 1613 r., „Szczeciński Informator Archiwalny” 1996, nr 10, s. 9–11.

Pomerania. Kronika pomorska z XVI wieku (Thomasa Kantzowa), tłum. K. Gołda, przypisy i komentarze T. Białecki, K. Gołda, E. Rymar, t. 1 i 2, Szczecin 2005.

Sąsiedzi w Europie. Księstwo Pomorskie i Królestwo Polskie (1000–1648). Nachbarn in Europa. Herzogtum Pommern und Königreich Polen (1000–1648), oprac. M. Schoebel, J. Macholak, P. Gut, U. Rodig, Kraków–Szczecin–Greifswald 2012.

Świadectwa historii Pomorza. Księstwo Pomorskie 1140–1648. Zeugnisse Pommerscher Geschichte. Herzogtum Pommern 1140–1648, red. K. Kozłowski, M. Schoebel, Szczecin–Greifswald 1999.

Information

Information: Archeion, 2019, 120, pp. 234 - 253

Article type: Original article

Titles:

Polish:
Archiwa książąt Gryfitów od początków XVI do połowy XVII w.
English:

Archives of the Griffin dukes from the early sixteenth to the mid-seventeenth century

Authors

https://orcid.org/0000-0002-6734-9309

Radosław Gaziński
The Institute of History and International Relations at the University of Szczecin, , ul. Krakowska 71-79 71-017 Szczecin, Poland
https://orcid.org/0000-0002-6734-9309 Orcid
All publications →

The Institute of History and International Relations at the University of Szczecin, , ul. Krakowska 71-79 71-017 Szczecin, Poland

Published at: 28.02.2020

Article status: Open

Licence: CC BY-NC-ND  licence icon

Percentage share of authors:

Radosław Gaziński (Author) - 100%

Article corrections:

-

Publication languages:

Polish